Μετά το 1974, εκτός από τον Mazower υπήρξαν πολλοί αλλοδαποί ή ομογενείς πανεπιστημιακοί ή υποψήφιοι πανεπιστημιακοί, κυρίως Γερμανοί και Βρετανοί, οι οποίοι ασχολήθηκαν με την ελληνική δεκαετία του ’40,1 εκμεταλλευόμενοι το σχεδόν απόλυτο ιστοριογραφικό κενό που είχε αφήσει πίσω της η λεγόμενη «Δεξιά». Η τελευταία, όταν τα, δήθεν, «κονσερβοκούτια» ή το πλαστό «Σύμφωνο του Πετριτσίου» έπαψαν να αποτελούν όπλα για την κυριαρχία τής –εκφυλισμένης, πλέον, ως έννοιας– «εθνικοφροσύνης», εσιώπησε. Τα λίγα της σημαντικά, λόγω πλούτου πληροφοριών, βιβλία που κυκλοφόρησαν έκτοτε, δεν έπαψαν να χαρακτηρίζονται από έλλειψη αναλυτικού πνεύματος, προχειρότητα, ανυπαρξία επιστημονικής δομής, ή και όλα αυτά μαζί.
Εάν επιθυμεί κανείς να διερευνήσει τα αίτια του αιφνίδιου αλλοδαπού ενδιαφέροντος για την πρόσφατη ελληνική ιστορία και αν δεν θέλει να καταφύγει σε μια «συνωμοσία της διεθνούς Αριστεράς», δεν μπορεί παρά να αποδώσει το φαινόμενο στη συγκίνηση που προκάλεσαν, ιδίως στην Ευρώπη, η δικτατορία του 1967 και η δράση των Ελλήνων αντιπάλων του καθεστώτος εκείνου –στρατευμένων κομμουνιστών έως και οπαδών της φιλελεύθερης ιδεολογίας–, από τον Μίκη Θεοδωράκη μέχρι τον Γιώργο Σεφέρη. Ας μη λησμονούμε, επίσης, ότι η δικτατορία των συνταγματαρχών συνέπεσε χρονικά με τα μεγάλα, συχνά βίαια, φοιτητικά κινήματα στα πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής, όχι πάντοτε άμοιρα από την επίδραση των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών και –στην Ευρώπη– της Stasi, ειδικά στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του, τότε, Δυτικού Βερολίνου.
Αποτέλεσμα των παραγόντων αυτών υπήρξε το να μάθουμε –ή να ξαναμάθουμε– την ιστορία του τόπου μας, της δεκαετίας του ’40, από αλλοδαπούς ιστορικούς, στη συντριπτική τους πλειονότητα αριστερούς, με ποικίλη διαβάθμιση της πολιτικής τους στράτευσης. Η εκτεταμένη έρευνά τους στα μέχρι τότε παρθένα βρετανικά, γερμανικά, αμερικανικά και άλλα αρχεία, αλλά και οι συνεντεύξεις τους με πολλούς πρωταγωνιστές της περιόδου 1941-1944, πλούτισαν σημαντικά την ιστορική μας γνώση, ενώ προσέδωσαν στα βιβλία τους διεθνές κύρος και βαρύτητα. Όμως όλα αυτά με μία επιφύλαξη: Το έργο τους αποτέλεσε τη δική τους εκδοχή για την ιστορία του τόπου μας, με μια βεβαιότητα ή και μια αλαζονεία που εντυπωσιάζουν. Δεν υπήρξαν αθώα όλα εκείνα τα βιβλία. Οι επιλεκτικές παραθέσεις κειμένων, ο σκόπιμος «ενταφιασμός» άλλων, η ταχυδακτυλουργική προχρονολόγηση ή μεταχρονολόγηση βρετανικών εκθέσεων, χωρίς μάλιστα μνεία της πολιτικής τοποθέτησης του συντάκτη τους, η ελαχιστοποίηση της σημασίας διαφόρων γεγονότων και η μεγιστοποίηση άλλων, συγχρόνως και οι συχνά απαξιωτικοί –έως υβριστικοί– χαρακτηρισμοί για κάθε αντίθετο προς το ΕΑΜ, ήταν μερικά από τα αρνητικά χαρακτηριστικά τους. Ένα πρόχειρο παράδειγμα προσφέρει ο ίδιος ο Mazower: Από τις 377 σελίδες του παραπάνω βιβλίου του αφιερώνει στα Τάγματα Ασφαλείας περισσότερες από 10, ενώ η ΟΠΛΑ περνάει απαρατήρητη, στριμωγμένη σε 3 (τρεις) μόλις σειρές. Για τον αριθμό των θυμάτων της, για τα κριτήρια της επιλογής τους, για τον σκοπό των δολοφονιών και για τις ποικίλες όσο και σημαντικές επιπτώσεις τους, λόγος ουδείς. Ο ίδιος, επίσης, αντί για φωτογραφία, λόγου χάρη της Λέλας Καραγιάννη, η οποία αγνοείται στο βιβλίο του, επιλέγει να δημοσιεύσει φωτογραφία της Χρύσας Χατζηβασιλείου, με τη λεζάντα, μάλιστα: «Αγωνίστρια (Activist) του ΚΚΕ». Διατρέχοντας το σύνολο του βιβλίου, μάταια θα αναζητήσει κανείς τον τόπο και τον χρόνο των «αγώνων» της Χατζηβασιλείου κατά του ξένου κατακτητή. Ασφαλώς και υπήρξε μεγάλη αγωνίστρια η Χρύσα Χατζηβασιλείου – αλλά αγωνίστρια για την επικράτηση του ΚΚΕ στην Ελλάδα. Τόσο πριν από την «επιμόρφωσή» της στη σοβιετική KUTV όσο και, ιδίως, μετά. Αν αυτό ήθελε να προβάλει ο Mazower με τη φωτογραφία της, θα μπορούσε, τουλάχιστον, να το διευκρινίσει στον αναγνώστη του.2
Μια δεύτερη «συμβολή» στην ιστορική γνώση για τη συγκεκριμένη εποχή αποτέλεσαν οι διδακτορικές διατριβές Ελλήνων αριστερών ερευνητών –προϊόντων, εν πολλοίς, και αυτών της δικτατορίας του 1967– σε βρετανικά πανεπιστήμια. Ελέω «σοσιαλισμού» και της προσπάθειας του ΠΑΣΟΚ να οικειοποιηθεί και να εκμεταλλευθεί το νεοεαμικό ρεύμα των ετών 1974-1985, οι θύρες των ελληνικών πανεπιστημίων υπήρξαν ορθάνοικτες γι’ αυτούς, όπως και για όποιον άλλο όμνυε στο όνομα της Αριστεράς. Σήμερα, μερικοί έχουν αναθεωρήσει τις παλιές απόψεις τους, άλλοι όχι.
Περαιτέρω αποτέλεσμα του έργου όσων, σε γενικότατες γραμμές, αναφέρονται παραπάνω, υπήρξε η παροχή στα δύο τμήματα του –ήδη από το 1968– διασπασμένου ΚΚΕ και στα ποικιλώνυμα, ενωμένα ή διαιρεμένα, παράγωγά τους πολύτιμου ηθικού ερείσματος που δεν θα μπορούσαν διαφορετικά να αποκτήσουν. Το αποτυχημένο κομμουνιστικό κίνημα του 1944, η δεινή ήττα του λεγόμενου «Δημοκρατικού Στρατού», το 1949, και η εσωκομματική τραγωδία του ΚΚΕ, στο Μπούλκες, στην Τασκένδη, στη Ρουμανία, στην Ουγγαρία και αλλού –ασφαλές δείγμα τού τι επρόκειτο να ακολουθήσει στην πατρίδα μας αν αυτό είχε επικρατήσει–, μόνο στη ρομαντική και ωραιοποιημένη εκδοχή της «Εθνικής Αντίστασης» μπορούσαν να βρουν, αν όχι δικαίωση, τουλάχιστον αντίδοτο. Του το πρόσφεραν απλόχερα, συχνά εις βάρος της αλήθειας.
Μια σημαντική πηγή πληροφοριών μας για την ίδια περίοδο, ειδικά για τα χρόνια 1942-1944, αποτελούν τα βιβλία με τις αναμνήσεις των κορυφαίων μελών της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Ελλάδα, κυρίως των Christopher Montague Woodhouse, Edmund Charles Wolf Myers και Nicholas Geoffrey Lempière Hammond. Εναντίον τους, με σκοπό την εξουδετέρωσή τους ως αξιόπιστων ιστορικών πηγών, διατυπώθηκαν από το αλλοδαπό, μεταπολιτευτικό αριστερό ρεύμα δύο μομφές. Η πρώτη, ότι αντιφάσκουν μεταξύ τους, ότι περιέχουν ανακρίβειες, ψέματα (sic) αλλά και αποκρύψεις γεγονότων.3 Η μομφή αληθεύει εν μέρει, με την εξής όμως διαφορά: Από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μάλιστα ακόμα μέχρι και σήμερα, τα Βρετανικά Αρχεία, όπως επίσης και τα υπό έκδοσιν βρετανικά βιβλία για την ιστορία της εποχής, τελούν υπό το άγρυπνο μάτι της κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου, του Foreign Office και της Secret Intelligence Service (SIS, κοινώς ΜΙ6), που υπάγεται σ’ αυτό. Έτσι, όπως πιστεύω, οι όποιες, συνήθως δευτερεύουσες, πλημμέλειες στα βιβλία αυτά δεν οφείλονται σε πρόθεση των συγγραφέων τους, αλλά σε κάποιο είδος προληπτικής λογοκρισίας η οποία ασκήθηκε στα κείμενά τους πριν δοθούν στη δημοσιότητα. Πιο συγκεκριμένα, σε εποχή που τα αρχεία της SOE –και εν μέρει του Foreign Office– παρέμεναν επτασφράγιστα, ουδείς από τους τρεις θα τολμούσε να αποκαλύψει όλη την αλήθεια για το τι πραγματικά συνέβη στο τρίπτυχο Λονδίνου-Μέσης Ανατολής-ελληνικών βουνών.4
Η δεύτερη μομφή που τους αποδόθηκε ήταν πως το έργο τους –δημοσιευμένο στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου– διακρίνεται για αντικομμουνισμό και, δήθεν, προκατάληψη εις βάρος του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Για λόγους σκοπιμότητας ή και άγνοιας, ο ψόγος αυτός έχει γίνει αποδεκτός περισσότερο από τον προηγούμενο. Όμως: Εάν, λόγου χάρη, ανατρέξει κανείς στην αδημοσίευτη «Ιστορία της Συμμαχικής Στρατιωτικής Αποστολής» του Woodhouse (1945), θα τον βρει να αποκαλεί τον Στέφανο Σαράφη «ανδρείκελο» του ΚΚΕ, χαρακτηρισμό που δεν επαναλαμβάνει στα βιβλία του. Θα τον βρει, επίσης, να ισχυρίζεται πως, με λίγες εξαιρέσεις, οι όποιες πολεμικές δραστηριότητες του ΕΛΑΣ είχαν σκοπό να δικαιολογήσουν τις χρυσές λίρες και τα εφόδια που διαρκώς απαιτούσε και ελάμβανε από τους Βρετανούς. Eπιπλέον: Ο Woodhouse υπήρξε ο πρώτος ο οποίος –ήδη το 1947– αναγνώρισε την πλαστότητα του «Συμφώνου του Μελισσοχωρίου»,5 αλλά και ο πρώτος ο οποίος αποκάλυψε το –μέχρι τότε άγνωστο– φιλομοναρχικό τηλεγράφημα του Ναπολέοντα Ζέρβα, προϊόν, αποκλειστικά, συστάσεων και παραινέσεων του ιδίου, γεγονός που κατέστρεψε πολιτικά τον Ζέρβα.
Συνεχίζω: Εκτός από τις ήδη δημοσιευμένες –και αυτές στην αλλοδαπή– εκθέσεις των Woodhouse, John Melior Stevens και David John Wallace, υπάρχει σωρεία άλλων, των ετών 1943-1944, που είτε έχουν χρησιμοποιηθεί αποσπασματικά στην παραπάνω βιβλιογραφία είτε και καθόλου. Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι δεν γράφηκαν για να δημοσιευθούν. Ενδεικτικά, θα επικαλεσθώ μιαν από τις πλέον ενδιαφέρουσες, όχι μόνον για το περιεχόμενό της αλλά, κυρίως, λόγω του συντάκτη της. Aνώτερο στέλεχος του ελληνικού τμήματος της SOE Καΐρου, ο αντισυνταγματάρχης Peter McMullen είναι από εκείνους που υποστηρίζουν και επιδιώκουν τη μεταπολεμική κυριαρχία του ΕΑΜ. Τον Αύγουστο του 1943 τοποθετείται ως αξιωματικός-σύνδεσμος στην Πελοπόννησο, όπου η επαφή του με το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ τον κάνει να αλλάξει απόψεις. Απόσπασμα από την αδημοσίευτη πολυσέλιδη έκθεσή του μετά την επιστροφή του στο Κάιρο, τον Ιανουάριο του 1944:6
Πριν από μερικούς μήνες πίστευα ότι, πιθανόν, θα καταλάβουν την εξουσία, θα εξοντώσουν κάθε αντιπολίτευση και ύστερα, βασισμένοι στην προπαγάνδα («Εμείς το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, που ανήκαμε στις Ένοπλες Δυνάμεις της Μέσης Ανατολής, υπήρξαμε η μόνη αντιστασιακή οργάνωση που πολέμησε τους Γερμανούς»), θα προβούν σε μια μεγαλόψυχη χειρονομία και θα εγκαταλείψουν την εξουσία, πιστεύοντας πως θα εξασφαλίσουν επαρκείς έδρες στις μαγειρεμένες εκλογές που θα ακολουθήσουν, έτσι ώστε είτε να επιστρέψουν στην εξουσία ή τουλάχιστον να συγκροτήσουν μια ισχυρή αντιπολίτευση. Τώρα, πιστεύω πως εκτιμούν ότι είναι τόσο αντιπαθείς στον λαό, ώστε η καλύτερη και μοναδική τους ευκαιρία είναι να κατακτήσουν και να διατηρήσουν την εξουσία εναντίον κάθε επίδοξου διεκδικητή της.
Και για να κλείσω αυτή την παράγραφο, παραπέμπω επίσης στην έκθεση του Θεόδωρου Μακρίδη, του στρατιωτικού «εγκέφαλου» του ΚΚΕ, όπως τη δημοσίευσε ο Γρηγόρης Φαράκος. Οι χαρακτηρισμοί του για τον ΕΛΑΣ και τη μαχητική του ικανότητα είναι, συχνά, βαρύτεροι από εκείνους των Βρετανών.7
Η πρώτη και πρωτοπόρα εκείνη γενιά των ιστορικών δημιούργησε επιγόνους. Επαγγελματίες ιστορικούς, αυτοαποκαλούμενους ιστορικούς ή απλούς κομματικούς προπαγανδιστές, άσχετους με την Ιστορία. Ακόμα και ο εκ μέρους πολλών χειρισμός της ελληνικής γλώσσας (η ονομαστική απόλυτος περνάει ημέρες δόξας λαμπρές) αποτελεί ασφαλές δείγμα για τη γενικότερη κατάπτωση της –υπό αριστερή κυριαρχία– Παιδείας στη χώρα μας. Από πλευράς ουσίας, εδώ κυριαρχούν η αμάθεια ή, ακόμα χειρότερα, η ημιμάθεια. Ένα παράδειγμα: Ουδείς από τους «γεννήτορες», πιστεύω, θα έγραφε ποτέ πως το μεγάλο στρατιωτικό κίνημα του 1943 στη Μέση Ανατολή ξέσπασε ενόσω ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος βρισκόταν στο Λονδίνο. Κι όμως, το κείμενο με τον ιστορικό σολοικισμό εγκρίθηκε ως διδακτορική διατριβή σε ελληνικό πανεπιστήμιο, χωρίς καν να διορθωθεί. Ο νεαρός υποψήφιος διδάκτωρ ήταν αριστερός, με ισχυρό, επίσης αριστερό, «πάτρωνα» έναν από τους «γεννήτορες».
Δεύτερο χαρακτηριστικό των επιγόνων, η απροκάλυπτη πολιτική στράτευση, η εξυπηρέτηση εκείνου του ανατριχιαστικού: «Τι πρέπει να λέμε». Όπως έχω αλλού υποστηρίξει,8 επειδή ο ιστορικός λόγος της Αριστεράς υπήρξε ανέκαθεν ταυτισμένος με την πολιτική της επιβίωση ή επικράτηση, το «Τι πρέπει να λέμε» αποτελεί χαρακτηριστικό και της νεότερης, επιστημονικοφανούς αριστερής ιστοριογραφίας. Εκεί που ακόμα και ο ακατάσχετος βερμπαλισμός όσο και οι άφθονοι νεολογισμοί επιστρατεύονται για να αναλυθεί, λόγου χάρη, «Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας μπροστά στην πρόκληση της Ιστορίας».
Τελευταίο χαρακτηριστικό των αριστερών και όχι μόνον ιστορικών της δεκαετίας του ’40, ανεξάρτητα από την ηλικία τους, αποτελεί η προχειρότητα· όπως, επίσης, και η a priori «βεβαιότητά» τους σχετικά με πρόσωπα, πολιτικά κόμματα και γεγονότα του παρελθόντος. Ευγενής νεότερος πανεπιστημιακός ανταποκρίθηκε στην παράκλησή μου και μου έστειλε την αδημοσίευτη διδακτορική του διατριβή σε γερμανικό πανεπιστήμιο. Σε κάποια σελίδα της μας πληροφορεί πως η αποτυχία του βενιζελικού κινήματος του 1935 «έδωσε τη δυνατότητα στις» (εκλεγμένες από τον ελληνικό λαό) «αντιδραστικές (sic) δυνάμεις να θέσουν υπό τον έλεγχό τους το σύνολο του κρατικού μηχανισμού». Και για να συνεχίσω με τον κατήφορο: Έλληνας, διδάκτωρ του King’s College του Λονδίνου, μας γνωρίζει πως οι Γερμανοί είχαν εγκαταστήσει σταθμούς της Abwehr στο Ηράκλειο και στην «Κανέα». Φθάνει μέχρις εδώ.
Με λίγες λαμπρές εξαιρέσεις, αυτή είναι περίπου η εικόνα της σύγχρονης ελληνικής ιστορικής έρευνας και συγγραφικής παραγωγής. Χωρίς σεβασμό στο αντικείμενο, αποτελεί συχνά ψυχρό μέσο επαγγελματικής και κοινωνικής ανέλιξης μετριοτήτων, αλλά και, εν πολλοίς, άμεσο ή έμμεσο δημιούργημα των «γεννητόρων».
Στις εξαιρέσεις που προανέφερα αναμφίβολα περιλαμβάνεται και μια μικρή ομάδα Ελλήνων πανεπιστημιακών η οποία, με τη μικροσκοπική ανάλυση της ιστορίας γεωγραφικών περιοχών της χώρας αλλά και της συμπεριφοράς ιδιαίτερων εθνικών ομάδων στη διάρκεια της Κατοχής, επιδιώκει να συμβάλει στην έρευνα για την εμφυλιοπολεμική βία της συγκεκριμένης περιόδου. Τα συμπεράσματά της δεν έγιναν αρεστά στην κομμουνιστική και, ακόμα περισσότερο, στην κατ’ όνομα «ανανεωτική» Αριστερά, η οποία μέχρι τότε απολάμβανε την –ελλείψει αντιπάλου δέους– απόλυτη κυριαρχία της στην ελληνική ιστοριογραφία. Το αποτέλεσμα ήταν να πέσουν οι «ανανεωτικές» μάσκες και να επανέλθουμε στο γνώριμο από παλαιοτέρους καιρούς υβρεολόγιο: «Φασίστες», «ταγματασφαλίτες», «χιτλερικοί», «κομματικοί ινστρούχτορες», «ψεύτες», και αρκετά άλλα, όχι ιδιαίτερα τιμητικά για τους επικριτές. Στη συνέχεια, όταν έγινε αντιληπτό πως οι ύβρεις λειτουργούν ανάστροφα, αντικαταστάθηκαν με κομψότερες και πιο επιστημονικοφανείς εκφράσεις, όπως: «Αναθεώρηση της Ιστορίας», «Επιστροφή σε δόγματα της δεκαετίας του 1950», «Προσέγγιση της Ιστορίας από αγγλοσαξονική οπτική γωνία», και άλλα παρόμοια.
Ήδη από τη Μεταπολίτευση και ύστερα, εκδόθηκαν μερικά βιβλία τα οποία επέφεραν ρήγματα στο τείχος του ιστορικού Μύθου που, με τόση προσπάθεια, έχτιζε γύρω της η ελληνική Αριστερά, στο πλαίσιο της εκ μέρους της «διαχείρισης της ήττας» της. Σημαντικότερο από αυτά ήταν οι Αναμνήσεις του Γιάννη Ιωαννίδη, του ανθρώπου ο οποίος ήταν το δεξί χέρι του Νίκου Ζαχαριάδη, τόσο προπολεμικά –τότε αποτελούσε και τον αποκλειστικό παραλήπτη των οδηγιών της NKVD– όσο και μεταπολεμικά. Όπως είναι σήμερα γνωστό, στη διάρκεια της Κατοχής ο Ιωαννίδης υπήρξε ο αφανής συν-ηγέτης του ΚΚΕ.
Το σοβαρότερο όμως πλήγμα στον αριστερό Μύθο προκάλεσε το ιστορικό έργο του Γρηγόρη Φαράκου, ενός ανθρώπου με «λόγο γνώσεως», καταπώς λέμε οι νομικοί. Στο έργο αυτό θα γίνει ευρεία αναφορά στις σελίδες ετούτου του βιβλίου. Κάτι, ωστόσο, που αξίζει να επισημανθεί εδώ, είναι μία άμεση συνέπειά του, συγκεκριμένα η –έστω όψιμη– mea culpa του καθηγητή John Ο. Iatrides, του Νέστορα των αγγλόφωνων ιστορικών της ελληνικής Διασποράς. Ακολουθούν αποσπάσματα από άρθρο του στην εφημερίδα Το Βήμα (8.3.2009):
Όταν, στη δεκαετία του ’60, ξεκίνησα να ασχολούμαι σοβαρά με το θέμα των επιδιώξεων και της στρατηγικής του ΚΚΕ σε σχέση με τη μετακατοχική Ελλάδα, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι οι φόβοι της «εθνικόφρονης» παράταξης αλλά και των Βρετανών σχετικά με την επιδίωξη κατάληψης της εξουσίας από τους κομμουνιστές ήταν σε μεγάλο μέρος είτε αβάσιμοι είτε υπερβολικοί, προϊόν αντικομμουνιστικής προκατάληψης και παραπληροφόρησης.
Χρειάστηκα τελικά κάμποσα χρόνια για να αντιληφθώ πως τα συμπεράσματά μου αυτά για τους στόχους και την τακτική του ΚΚΕ ήταν μόνο εν μέρει ορθά, ενδεχομένως και κάπως αφελή […]
Από τις έρευνες και τα στοιχεία που παραθέτει [ο Φαράκος] προκύπτει πλέον αδιαμφισβήτητα πως από τις πρώτες κιόλας μέρες της Κατοχής βασικός στόχος του ΚΚΕ ήταν η κατάληψη και μονοπώληση της εξουσίας. Στη λογική αυτή εντάσσεται πλήρως και η ίδρυση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ […]
Το άρθρο του Ιατρίδη ακολούθησε απόλυτη σιωπή. Δεδομένου του κύρους του και της συγγραφικής του προσφοράς στην ελληνική Αριστερά, ουδείς τόλμησε να τον καθυβρίσει και να τον αποκαλέσει «φασίστα» ή «αναθεωρητή».
Ίσως συμπτωματικά, ίσως και όχι, λίγο μετά την ολοκλήρωση της βασικής τριλογίας του Φαράκου, στην «ανανεωτική» αριστερή ιστοριογραφία αρχίζουν να εμφανίζονται δύο τάσεις: Η πρώτη συνίσταται στην εμφανή σκλήρυνση, οπισθοχώρηση και περιχαράκωσή της σε παλαιά πρότυπα και μυθεύματα της κομμουνιστικής Αριστεράς. Τεκμήρια υπάρχουν πολλά, μεταξύ τους όμως προέχει η Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος 1940-1945, Κατοχή-Αντίσταση (Επιμέλεια: Χρήστος Χατζηιωσήφ-Προκόπης Παπαστρατής). Ένα παράδειγμα: Στη σελίδα 139 του τόμου Γ2, δημοσιεύεται αφίσα με έναν Επονίτη να διαλαλεί με το χωνί: «Βοηθήστε την ΠΕΕΑ. Ψηφίστε την ΠΕΕΑ». Ακριβώς από κάτω αναγράφεται: «Πατριώτες: Ολοζώντανοι οι 42 Αστυφύλακες προσχώρησαν στις Απελευθερωτικές Δυνάμεις της ΠΕΕΑ». Λίγοι θυμούνται σήμερα τι ήταν οι 42 αστυφύλακες που «ολοζώντανοι προσχώρησαν στην ΠΕΕΑ». Και για να μη θεωρηθώ «αναθεωρητής», αφήνω τον λόγο στον Γιάννη Ιωαννίδη και στο αδημοσίευτο όσο και αυθεντικό, λόγω πηγής,9 κείμενο δύο τηλεγραφημάτων του προς τον Γιώργη Σιάντο:
ΡΑΔΙΟΓΡΑΦΗΜΑ αριθ. 14-15/ του ΠΓ
Αριθ. 14
Πολιτικό Γραφείο/Αθήνας/
Πελοπόννησος πληροφορεί 9 Απρίλη συνελήφθησαν μεταξύ Αιγείρας και Δερβενά 50 Αστυφύλακες και 7 Γερμανοί. Όλοι αυτοί εστέλλονταν ανάκρισιν για να περάσουν στρατοδικείο όσοι θα επιβαρύνονταν [. Κ]αθ’οδόν κατά διαταγήν Μεραρχίας εκτελέσθηκαν 42 από τους αστυφύλακες. Η εκτέλεση έγινε κατ’ ανάγκην λόγω εκκαθαριστικών επιχειρήσεων και κινδύνου απελευθέρωσής των και αφού διεπιστώθη ότι επρόκειτο για χαφιεδόμουτρα. /Ακολουθεί/
Αριθ. 15
/Συνέχεια/ Κατά εκτέλεσιν δεν πάρθηκαν απαραίτητα μέτρα και ανακαλύφθηκαν τα πτώματα […] Αυτά προς κατατόπισίν σας.
27 Μάη Γιάννης/Ιωαννίδης/
Στην παραπάνω Ιστορία ουδείς, βεβαίως, λόγος γίνεται για το τραγικό αυτό γεγονός, οπότε η δημοσίευση της αφίσας μόνον σαρκασμό απέναντι στο ΚΚΕ και στην ΕΠΟΝ θα μπορούσε να υποδηλώνει. Και επειδή κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, τα συμπεράσματα είναι προφανή.
Η δεύτερη τάση έγκειται στην προσπάθεια μετατόπισης του ιστορικού ενδιαφέροντος από την περίοδο της Κατοχής και της έντεχνης στροφής του προς την κομμουνιστική ανταρσία των ετών 1946-1949, έτσι ώστε η Κατοχή να παραμείνει αλώβητη, μακριά από περαιτέρω απομυθοποίηση. Φθάσαμε, λοιπόν, στο σημείο να εγκαλείται το ΚΚΕ επειδή δεν δημοσιοποιεί τα αρχεία του της εποχής του «Εμφυλίου», με εγκαλούντα, μάλιστα, ανώτατο στέλεχος των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, τα οποία, με τη σειρά τους, επιμένουν να κρατούν «κλειδωμένες» τις εκθέσεις του Ανδρέα Τζήμα και αρκετών άλλων που αφορούν την «Εθνική Αντίσταση» και τα χρόνια 1941-1944.
Ενώ δεν συμβαίνει το αντίθετο, αποτελεί μάλλον σπάνιο γεγονός η ενασχόληση ενός Έλληνα με τη ζωή και τη δράση ενός Βρετανού. Iδίως, μάλιστα, όταν το όνομά του είναι σχεδόν άγνωστο στην Ελλάδα και, επιπλέον, η δράση του εντοπίζεται στα χρόνια 1941-1944, ειδικότερα δε στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες.
Ήδη στα χρόνια του Μεσοπολέμου, στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες χώρες, ο φόβος και η καχυποψία απέναντι στη Μεγάλη Βρετανία, την «πονηρά Αλβιώνα», αποτελούν φαινόμενο διάχυτο, με ιδιαίτερο αντικείμενο του φόβου την τότε υποβαθμισμένη Intelligence Service, φερόμενη ως αιτία κάθε κακοδαιμονίας αυτού του τόπου.
Η εικόνα αρχίζει να αλλάζει με τη συμμετοχή βρετανικών στρατευμάτων στην άμυνα κατά της γερμανικής εισβολής στην Ελλάδα, τον Απρίλιο του 1941, όπως επίσης και στη Μάχη της Κρήτης, τον Μάιο της ίδιας χρονιάς. Στην περίοδο της τριπλής –γερμανικής, ιταλικής και βουλγαρικής– κατοχής που ακολουθεί, η Μεγάλη Βρετανία γίνεται πηγή ελπίδας για την απελευθέρωση της χώρας αλλά και για έναν καλύτερο μεταπολεμικό κόσμο. Δυστυχώς όμως, η αντιφατική πολιτική της για τις ανάγκες του πολέμου, κυρίως απέναντι στην Ελλάδα, ενίσχυσε ποικιλότροπα τις έμφυτες διχαστικές ροπές του ελληνικού λαού και είχε ως αποτέλεσμα μια σειρά εμφυλίων συγκρούσεων, την ηθική απαξίωση της χώρας και την αμαύρωση της προσφοράς της στον αγώνα κατά του Άξονα. Όλα αυτά πληρώθηκαν πολύ ακριβά στη δεκαετία του ’40 και στις επόμενες δεκαετίες, πληρώνονται δε ακόμα.
Στη διάρκεια του πολέμου κατά του Άξονα εμφανίζεται μια νέα γενιά Βρετανών φιλελλήνων, με κύριο εκπρόσωπό της, ιδίως λόγω συγγραφικού έργου, τον Chris Woodhouse. Όπως παρατηρεί ο ίδιος,10 οι διαφορές τους με τους φιλέλληνες του πολέμου της Ελληνικής Ανεξαρτησίας υπήρξαν σημαντικές. Εντούτοις, προσθέτει:
Οι φιλέλληνες που τους χώριζε πάνω από ένας αιώνας θα αναγνώριζαν οι μεν τους δε. Θα αναγνώριζαν, επίσης, τους Έλληνες της εποχής τους και, φυσικά, θα αναγνώριζαν τον Βύρωνα ως πηγή της έμπνευσής τους. Μας δίδαξε όλους πως «ήταν καλύτερο να πεθαίνεις κάνοντας κάτι, παρά μην κάνοντας τίποτα».
Ενώ οι φιλέλληνες του 1821 τιμώνται από το ελληνικό κράτος και τον ελληνικό λαό, δεν συμβαίνει το ίδιο με εκείνους του 1941-1944. Εδώ τα πράγματα είναι πιο σύνθετα: Η ελληνική Αριστερά δεν λησμονεί ότι εξαιτίας των Βρετανών έχασε την πολυπόθητη εξουσία στην Ελλάδα, στην οποία είχε φθάσει τόσο κοντά. Και ενώ θα περίμενε κανείς την αναγνώρισή τους από την άλλη πλευρά, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Σε συνδυασμό με το μίσος που ενέσπειρε εναντίον της Βρετανίας η –συχνά απάνθρωπη– συμπεριφορά της απέναντι στο άκαιρo κυπριακό αίτημα για ανεξαρτησία, οι περισσότεροι αποδίδουν στους «Άγγλους» την αλόγιστη αιματοχυσία των ετών 1943-1944 αλλά και τα όσα τραγικά ακολούθησαν. Συνήθης είναι, επίσης, και η συμπλεγματική ερμηνεία των γεγονότων από τον μέσο Έλληνα: «Οι Άγγλοι μάς έβαλαν να φαγωθούμε μεταξύ μας. Δεν ήθελαν μια ισχυρή Ελλάδα». Το ότι σε μια ευτυχή σύμπτωση βρετανικού (όμως και σοβιετικού) κυνισμού και ελληνικών εθνικών συμφερόντων η χώρα μας παρέμεινε –εις βάρος, μάλιστα, της Πολωνίας– εδαφικά ακέραιη και έξω από τον κομμουνιστικό «παράδεισο», αγνοείται από πολλούς.
Η στάση αυτή της ελληνικής κοινωνίας, προϊόν γενίκευσης και αοριστολογίας, οδηγεί αναπόφευκτα στο ερώτημα: Πώς αντιμετώπισαν οι Βρετανοί την Ελλάδα στα χρόνια 1939-1944; Και αν θέλει κάποιος να αποφύγει τις γενικεύσεις, δεν μπορεί παρά να διερωτηθεί: Ποιοι Βρετανοί; Ο Neville Chamberlain και, ιδίως, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ; Η ηγεσία και οι αξιωματούχοι του Foreign Office; Οι υπεύθυνοι του στρατιωτικού σχεδιασμού στο Λονδίνο και στο Κάιρο; Οι ποικίλες βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, τα στελέχη και οι πράκτορές τους;
Ο Noël Carlisle Rees δεν έδρασε στα ελληνικά βουνά, όπως η πλειονότητα των Βρετανών φιλελλήνων της νεότερης γενιάς. Πιστός, όσο λίγοι, στο βυρωνικό πνεύμα, αφοσιώθηκε στην απελευθέρωση της Ελλάδος από την άλλη πλευρά του Αιγαίου πελάγους, από τη Σμύρνη. Για να βρεθεί σύντομα και εκείνος στη δίνη του αγώνα για την εξουσία στη μεταπολεμική Ελλάδα και να υποστεί τις συνέπειες της αλλοπρόσαλλης βρετανικής πολιτικής. Έτσι, η ιστορία του αποτελεί τμήμα της ελληνικής ιστορίας.
O Noël Rees υπήρξε επικεφαλής της MI6, της ΜΙ9 και άλλων βρετανικών μυστικών υπηρεσιών στη Σμύρνη, μέχρι την απελευθέρωση της Ελλάδος. Η δράση του σ’ αυτές τον κράτησε στο σκοτάδι και δεν είναι διόλου τυχαίο πως στο μεγαλύτερο μέρος της σχετικής βρετανικής βιβλιογραφίας αναφέρεται απλώς ως «Ο Άγγλος Πρόξενος». Στην ελληνική βιβλιογραφία το όνομά του μνημονεύεται κάπως συχνότερα, συνήθως όμως παραλλαγμένο σε «Ρηζ», «Ριζ», «Ρέις» κ.ά.
Το βιβλίο αυτό είναι αφιερωμένο στην αφήγηση της ζωής του Noël Rees και της προσφοράς του στην Ελλάδα του πολέμου και της αντίστασης κατά του Άξονα. Παράλληλα, επιχειρεί να περιγράψει πτυχές από τη δράση των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών της Μέσης Ανατολής στη χώρα μας ή σε σχέση με αυτήν, και να απαντήσει στα ερωτήματα που τέθηκαν παραπάνω. Επιδιώκει, τέλος, να αποκαταστήσει την αλήθεια σχετικά με πρόσωπα και γεγονότα της εποχής εκείνης, έτσι ώστε να κατανεμηθούν δίκαια οι ευθύνες πολλών, Ελλήνων και Βρετανών, για την ελληνική τραγωδία. Και όλα αυτά χωρίς να διεκδικεί τίτλους τελεσιδικίας. Όπως θα φανεί και από τις σελίδες που ακολουθούν, το γνωστικό υλικό της περιόδου 1941-1944 συνεχώς εμπλουτίζεται και η ερμηνεία του, ανάλογα και με τα νέα ευρήματα, μεταβάλλεται διαρκώς. Τελεσιδικίες, εξάλλου, στην Ιστορία επικαλούνται μόνον οι αρνητές της. Και για να παραφράσω τον John Lukacs: Δεν έχουμε ακόμα τελειώσει με την Κατοχή.
Αθήνα, 5 Ιουνίου 2011
*O Πέτρος Στ. Mακρής-Στάϊκος γεννήθηκε το 1949. Eίναι δικηγόρος Aθηνών. Το Κίτσος Μαλτέζος - Ο αγαπημένος των θεών είναι το πρώτο του βιβλίο. Επίσης, έχει μεταφράσει κι επιμεληθεί το βιβλίο Βρετανική πολιτική και αντιστασιακά κινήματα στην Ελλάδα - Η απόρρητη έκθεση του ταγματάρχη David J. Wallace (1943), που κυκλοφόρησε το 2009, κι αυτό από την "Ωκεανίδα".
Αναδημοσίευση από http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.article&id=10460
.............................................................................
O Αγγλος πρόξενος
Tου Στεφανου Κασιματη / kassimatis@kathimerini.gr
Το έτος 2000, με το βιβλίο του «Κίτσος Μαλτέζος - Ο αγαπημένος των θεών», ο δικηγόρος Πέτρος Μακρής-Στάικος παρουσιάστηκε ως ιστορικός ερευνητής και, με αυτό το πρώτο βιβλίο του, που βραβεύθηκε και από την Ακαδημία Αθηνών, εισήγαγε το ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, φιλιστόρων και μη, στην αναθεωρητική σχολή της σύγχρονης Ιστορίας μας. Εφέτος, ένδεκα χρόνια αργότερα, ο Μακρής-Στάικος επιστρέφει με ένα ακόμη βιβλίο, που θα ταράξει τα ήρεμα νερά των παραδεδεγμένων ιστορικών «αληθειών», βασισμένο σε αδημοσίευτα ελληνικά, βρετανικά, γερμανικά και ελβετικά αρχεία, καθώς και σε μεγάλο αριθμό συνεντεύξεων, σε αδημοσίευτη αλληλογραφία και πλουσιότατη βιβλιογραφία. Πρόκειται για το βιβλίο «Ο Αγγλος πρόξενος - Ο υποπλοίαρχος Noel Rees και οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, Ελλάδα - Μέση Ανατολή, 1939 - 1944» (εκδόσεις «Ωκεανίδα»), για το οποίο ο συγγραφέας εργάσθηκε συστηματικά τα τελευταία εννέα χρόνια.
Ο βιογραφούμενος υπήρξε ένας άγνωστος στους πολλούς Βρετανός φιλέλληνας της γενιάς του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, κατά τον συγγραφέα ισάξιος των Κρις Γουντχάουζ, Πάτρικ Λη-Φέρμορ και Νίκολας Χάμοντ, ο θάνατος του οποίου αναγγέλθηκε από την «Καθημερινή» της 22ας Μαΐου 1947 ως εξής: «Ενας αφανής πολεμιστής, αλλά και συνάμα μια δραματική προσωπικότης απέθανε προχθές εις το Λονδίνον, μακρυά από τους φίλους και την χώραν που ελάτρευσε, την χώραν διά την οποία, άλλωστε και εθυσιάσθη. Διότι ο Noel Rees, ο θάνατος του οποίου ανηγγέλθη χθες, έπεσε πράγματι για την Ελλάδα. Δι’ όσους έζησαν από κοντά την δραματικήν περίοδον της Σμύρνης του τελευταίου πολέμου, η μορφή του ακούραστου και απτόητου αυτού πολεμιστού παραμένει το ωραιότερον σύμβολον αγνού φιλέλληνος και πατριώτου».
Στο οκτακοσίων (τουλάχιστον) σελίδων έργο, παρουσιάζεται αναλυτικά, για πρώτη φορά, η δομή των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών στο Κάιρο, τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη και, ιδίως, ο σημαντικός ρόλος της Σμύρνης ως του βασικού κέντρου επαφής με την κατεχομένη Ελλάδα. Με βάση άγνωστα ώς σήμερα έγγραφα, αποκαλύπτεται πως ο Τσολάκογλου έγινε πρωθυπουργός και τι περίμεναν από αυτόν οι Γερμανοί, καθώς και η δημιουργία από τον Ρης οργανώσεων κατασκοπείας και διαφυγών στην Αθήνα. Παρουσιάζεται διεξοδικά η άγνωστη έναρξη της διττής βρετανικής πολιτικής στην Ελλάδα, καθώς και η μετέπειτα εξέλιξή της, δηλαδή ο ανταγωνισμός μεταξύ της SOE, που οι συμπάθειές της έκλιναν σαφώς προς του ΕΑΜ και, από την άλλη πλευρά, του Foreign Office και της Intelligence Service, που υποστήριζαν τον βασιλέα και την κυβέρνηση του Καΐρου.
Η έρευνα του Μακρή-Στάικου φωτίζει άγνωστες πτυχές των γεγονότων της περιόδου, όπως τον αμφιλεγόμενο ρόλο του Παναγιώτη Κανελλόπουλου στη Μ. Ανατολή και την εξάρτησή του από τη φιλοεαμική SOE του Καΐρου, τις απόρρητες βρετανικές εκθέσεις για το κομμουνιστικό κίνημα του 1944 στη Μ. Ανατολή, το παρασκήνιο της αποπομπής του Σ. Βενιζέλου και του διορισμού του Γ. Παπανδρέου, αλλά το παρασκήνιο της σύλληψης και εκτόπισης των Λαμπράκη, Μποδοσάκη και Καραπαναγιώτη. Ακόμη, παρουσιάζονται οι άγνωστες συνομιλίες του Μεταξά με τους Βρετανούς για την τύχη των Δωδεκανήσων και, για πρώτη φορά, οι σχετικές συνομιλίες μεταξύ Α. Ιντεν και Ι. Στάλιν, καθώς και η επιμονή του τελευταίου να δοθούν τα Δωδεκάνησα στην Τουρκία. Περιγράφεται ο άγνωστος ρόλος της αμερικανικής υπηρεσίας OSS («Office for Strategic Studies», προδρόμου της CIA) και, ειδικότερα, τους επικεφαλής της στη Σμύρνη, του τουρκόφιλου και εαμόφιλου διαπρεπούς αρχαιολόγου Jack Caskey. Τέλος, αποκαλύπτεται το πλήρες σχέδιο της συμφωνίας Βρετανών και Γερμανών για την αποχώρηση των τελευταίων από την Αθήνα, όπως και το όνομα του γνωστού Αθηναίου δικηγόρου της εποχής, που λειτούργησε ως διαπραγματευτής.
Μην βιαστείτε να το ζητήσετε από τα βιβλιοπωλεία, διότι το βιβλίο πρόκειται να κυκλοφορήσει στις 21 Νοεμβρίου. Στις 22, θα παρουσιασθεί σε εκδήλωση στο αμφιθέατρο Cotsen Hall της Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών Σπουδών Αθηνών, Αναπήρων Πολέμου 9, όπου θα μιλήσουν ο καθηγητής Τζον Ο. Ιατρίδης, ο ιστορικός και πρώην πρεσβευτής της Βρετανίας στην Αθήνα σερ Μάικλ Λιουέλεν-Σμιθ, ο αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Ευάνθης Χατζηβασιλείου και ο επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Νίκος Μαραντζίδης. Τη συζήτηση θα συντονίσει ο ημέτερος Κώστας Ιορδανίδης.
Αναδημοσίευση από http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_28/10/2011_460786
............................................................
Ξαναγράφοντας την Ιστορία της Κατοχής και της Αντίστασης
Νέα στοιχεία φέρνει στο φως το βιβλίο του Πέτρου Μακρή-Στάικου
Το όνομά του ήταν Ρις. Νόελ Ρις. Ήταν βρετανός πράκτορας. Δεν πρόκειται για μυθοπλαστικό πρόσωπο βγαλμένο από μυθιστόρημα του Ίαν Φλέμινγκ αλλά για πρόσωπο υπαρκτό, τον επικεφαλής της MI6, της ΜΙ9 και άλλων βρετανικών μυστικών υπηρεσιών στη Σμύρνη σε όλη τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου μέχρι την απελευθέρωση της Ελλάδας. «Ο άγγλος πρόξενος» αποκαλείται αόριστα στη βρετανική ιστορική βιβλιογραφία της περιόδου ο Ρις, η δράση του οποίου παρέμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα στο σκοτάδι εξαιτίας ακριβώς της ανάμειξής του με τις μυστικές υπηρεσίες.
Αφιερωμένο στη ζωή και στην προσφορά του Νόελ Ρις στην Ελλάδα του πολέμου και της αντίστασης κατά του Άξονα είναι το βιβλίο του δικηγόρου και ερευνητή της Ιστορίας Πέτρου Στ. Μακρή-Στάικου «Ο άγγλος πρόξενος. Ο υποπλοίαρχος Noël C. Rees και οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Ελλάδα-Μέση Ανατολή (1939-1944)» (Ωκεανίδα, 2011, σελ. 860, τιμή 35 ευρώ). «Παράλληλα, επιχειρεί να περιγράψει πτυχές από τη δράση των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών της Μέσης Ανατολής στη χώρα μας ή σε σχέση με αυτήν», διαβάζουμε στον πρόλογο του συγγραφέα, και, τέλος, επιδιώκει «να αποκαταστήσει την αλήθεια σχετικά με πρόσωπα και γεγονότα της εποχής εκείνης, έτσι ώστε να κατανεμηθούν δίκαια οι ευθύνες πολλών, Ελλήνων και Βρετανών, για την ελληνική τραγωδία. Και όλα αυτά χωρίς να διεκδικεί τίτλους τελεσιδικίας».
Στον μετεμφυλιακό κόσμο, τον χωρισμένο σε αριστερούς και δεξιούς, ποιος κατέχει την αλήθεια για την Κατοχή, την Αντίσταση και τον Εμφύλιο; Η «αριστερόστροφη» και η «δεξιόστροφη» ιστοριογραφία της περιόδου αποτελούν σχολές με στεγανά όρια μεταξύ των οποίων κινείται το εκκρεμές της ιστορικής γραφής αδυνατώντας να ισορροπήσει; Σε ποιον ανήκει η Ιστορία, σε ποιον εντέλει ανήκει η μνήμη; Τα ερωτήματα αναδύονταν αυθόρμητα κατά την παρουσίαση του βιβλίου την Τρίτη, στο κατάμεστο Cotsen Hall της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, παρουσία του τέως Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Κωστή Στεφανόπουλου και της Ζωής Ρις, κόρης του «άγγλου προξένου».
«Κανένα βιβλίο δεν καταφέρνει να αποκαλύψει την πλήρη αλήθεια για τα πολιτικά κόμματα και τις κυβερνήσεις αυτής της περιόδου» παρατήρησε ο ιστορικός σερ Μάικλ Λουέλιν Σμιθ, τέως πρέσβης της Μεγάλης Βρετανίας στην Ελλάδα, επισημαίνοντας ότι η εξιστόρηση του Μακρή-Στάικου, γεμάτη περιπέτειες και άγνωστα περιστατικά και βασισμένη σε εντυπωσιακή έρευνα, συμβάλλει σημαντικά προς αυτή την κατεύθυνση αποτελώντας ταυτόχρονα φόρο τιμής στον Ρις και σε όλους όσοι έδωσαν τη ζωή τους στον πόλεμο.
«Ως ιστορικός απέναντι σε έναν άλλο ιστορικό, αναγνωρίζω στον Πέτρο Μακρή-Στάικο ότι η πρωτοπόρος έρευνά του για τον Κίτσο Μαλτέζο άνοιξε τον δρόμο για την έρευνα της αστικής Αντίστασης της εποχής», είπε ο ιστορικός Ευάνθης Χατζηβασιλείου, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, θυμίζοντας το προ δεκαετίας ιστορικό έργο του συγγραφέα για τη δολοφονία του Κίτσου Μαλτέζου στην Αθήνα τον Φεβρουάριο του 1944 («Κίτσος Μαλτέζος. Ο αγαπημένος των θεών», Ωκεανίδα, 2000). Το νέο βιβλίο «αποτελεί μια σοβαρή προσπάθεια για μια συνολική εναλλακτική ιστορία της Αντίστασης», κατέληξε, «αναθεωρεί μεγάλο μέρος της υπάρχουσας ιστορικής βιβλιογραφίας και συμβάλλει στη δημιουργία μιας υγιούς ισορροπίας στην ελληνική ιστοριογραφία της περιόδου».
Στο ίδιο πλαίσιο κινούμενος, ο ιστορικός Νίκος Μαραντζίδης, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, σχολίασε: «Μια ολόκληρη γενιά επιστημόνων που μεγαλώσαμε στη μεταπολίτευση είχαμε μια εντελώς παραμορφωμένη εικόνα για τα πολιτικά γεγονότα εκείνης της εποχής. Βλέπαμε μονάχα τη μία πλευρά του φεγγαριού, δεν βλέπαμε τη σκοτεινή πλευρά του. Η μεταπολιτευτική ιστοριογραφία ήταν εν πολλοίς μυθοπλασία, υπήρχαν ερωτήματα που δεν έπρεπε να τεθούν, όπως, για παράδειγμα, γιατί σκοτώθηκε ο Κίτσος Μαλτέζος». Και συνέχισε: «Σε έργα τέτοιου μεγέθους είναι δύσκολο να έχεις μια αφήγηση που να τα περιλαμβάνει όλα, παίζουν όμως σημαντικό ρόλο στην ελληνική ιστοριογραφία γιατί λειτουργούν σαν παζλ, μας βοηθούν να βάλουμε τα σωστά κομμάτια στη σωστή θέση».
Ιδιαίτερα οξύς απέναντι στους αριστερούς ιστορικούς είναι στον πρόλογο του βιβλίου ο συγγραφέας, ο οποίος θεωρείται ότι ανήκει στη λεγόμενη σχολή των αναθεωρητών. «Τέρμα το παραμύθι, τέρμα η διαστροφή της Ιστορίας, τέρμα η σπίλωση ανθρώπων, αυτό ήταν το κύριο μέλημά μου», υπογράμμισε απαντώντας σε ερώτηση του Ευάνθη Χατζηβασιλείου για τη δριμύτητα του τόνου του.
Καρπός εντυπωσιακού «ψαρέματος» ιστορικού υλικού επί πολλά χρόνια, η μελέτη «προσκομίζει νέα στοιχεία, ενημερώνει και προκαλεί την υπάρχουσα γνώση» τόνισε μιλώντας για το βιβλίο και ο ιστορικός Tζον Ο. Ιατρίδης, ομότιμος καθηγητής στο Southern Connecticut State University, θυμίζοντας τα λόγια του Όσκαρ Ουάιλντ ότι «το καθήκον μας προς την Ιστορία είναι να την ξαναγράψουμε».
Αναδημοσίευση από http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=431575
.................................................................
Ο «ΑΓΓΛΟΣ ΠΡΟΞΕΝΟΣ» ΚΑΙ ΤΑ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ (1939-1944)
Νέες συγκλονιστικές αποκαλύψεις από τα αρχεία των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών.
Γράφει ο κ. Βασίλης Σ. Χατζηβασιλείου, Δικηγόρος-Ιστορικός.
Στην Ελλάδα για την περίοδο από την έκρηξη ως τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έχει γραφτεί μέχρι σήμερα μεγάλος αριθμός βιβλίων τόσο από εγχώριους όσο και από ξένους συγγραφείς. Στη βιβλιογραφία, μάλιστα, που αναφέρεται στο Αιγαίο και ιδιαίτερα στα Δωδεκάνησα συνεχώς προστίθενται νέες εκδόσεις με απομνημονεύματα, ιστορήματα, ημερολόγια, άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά καθώς και προσφυγές σε αρχειακές πηγές κρατικών υπηρεσιών και ιδιωτών, ένα γνωστικό υλικό ασταμάτητα εμπλουτιζόμενο, που η ερμηνεία του ανάλογα και με τα νέα ευρήματα, μεταβάλλεται διαρκώς. Άλλωστε τις τελεσιδικίες στην Ιστορία τις επικαλούνται μόνο οι αρνητές της.
Ανάμεσα, λοιπόν, στα δικά μας δωδεκανησιακά ιστορικά πονήματα και σε όσες - στρατιωτικού κυρίως περιεχομένου - μελέτες δημοσιεύθηκαν κατά καιρούς από αλλοδαπούς συγγραφείς, όπως από τον Γερμανό Peter Schenk, τον Άγγλο Anthony Rogers, τον Ιταλό Pietro Giovanni Liuzzi και άλλους, έρχεται να προστεθεί τελευταία μια ακόμη βαρυσήμαντη έκδοση του δικηγόρου Αθηνών Πέτρου Στ. Μακρή-Στάϊκου με τίτλο: « “Ο Άγγλος Πρόξενος”. Ο υποπλοίαρχος Noёl C. Rees και οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Ελλάδα - Μέση Ανατολή 1939-1944». Εκδόσεις Ωκεανίδα, Αθήνα 2011. (Σχήμα 23,5Χ17 εκ.) σελίδες 860.
Επιδιώκοντας ο συγγραφέας του πολυσέλιδου αυτού βιβλίου να απαντήσει στο ερώτημα πώς αντιμετώπισαν οι Βρετανοί την Ελλάδα στα χρόνια 1939-1944 και ιδίως ο Τσώρτσιλ, η ηγεσία και οι αξιωματούχοι του Foreign Office, οι ποικίλες βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, τα στελέχη και οι πράκτορές τους, προσέφυγε στην έρευνα και αποκάλυψη των αρχείων του επικεφαλής των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών στην άλλα πλευρά του Αιγαίου πελάγους, τη Σμύρνη, υποπλοίαρχου Noёl Rees, ενός πραγματικού φιλέλληνα, ευφυούς και δυναμικού Άγγλου αξιωματικού. Η δράση του Rees στις μυστικές υπηρεσίες τον κράτησε στο σκοτάδι και, όπως σημειώνει ο Π. Μακρής-Στάϊκος (στο εξής: Π. Μ-Σ), δεν είναι διόλου τυχαίο πως στο μεγαλύτερο μέρος της σχετικής βρετανικής βιβλιογραφίας αναφέρεται απλά ως «Ο Άγγλος Πρόξενος», ενώ στην ελληνική βιβλιογραφία το όνομά του μνημονεύεται κάπως συχνότερα, συνήθως όμως παραλλαγμένο σε «Ρηζ», «Ρέις» κλπ.
Το δικό μας ενδιαφέρον εστιάζεται σε 77 μόνο σελίδες αυτού του βιβλίου (κεφάλαια 16ο-18ο, σελ.461-538), που είναι αφιερωμένες αποκλειστικά στα Δωδεκάνησα.
Μια πρώτη αποκάλυψη των προθέσεων των Άγγλο-Γάλλων για την τύχη των ιταλοκρατούμενων Δωδεκανήσων, μας δίνει ο Π. Μ-Σ, παρμένη από τα Βρετανικά Εθνικά Αρχεία, υπενθυμίζοντάς μας ότι στις 18-10-1939, λίγο μετά την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Τουρκία υπόγραψε στην Άγκυρα σύμφωνο αμοιβαίας βοήθειας με τη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία, παράλληλα δε και μυστικό στρατιωτικό σύμφωνο, όπου στο άρθρο 3 του κειμένου τα συμβαλλόμενα μέρη συμφωνούν και αναγνωρίζουν τη σημασία που έχει η εκ μέρους τους καθυπόταξη των Δωδεκανήσων. Η επιχείρηση θα πραγματοποιούνταν με τουρκικές δυνάμεις υπό τουρκική διοίκηση με τη ναυτική και αεροπορική συνεργασία των άλλων συμβαλλόμενων. Αργότερα, τον Ιούνιο του 1940, έγινε στη Χάιφα βρετανοτουρκική σύσκεψη, όπου οι Τούρκοι υποσχέθηκαν 2 ορεινές μεραρχίες και οι Βρετανοί αποβατικά σκάφη. Ανατράπηκαν βέβαια τα επιχειρησιακά αυτά σχέδια από τον Τσώρτσιλ μετά την επίθεση της Ιταλίας κατά της Ελλάδας. Οι Τούρκοι όμως επιμένουν και ζητούν να καταλάβουν τη Villanova (το σημερινό Παραδείσι της Ρόδου, το πλησιέστερο προς τις ακτές τους σημείο του νησιού) και την Κω, ενώ φάνηκαν πρόθυμοι να δουν τους Έλληνες να αναλαμβάνουν τα υπόλοιπα νησιά. Οι Άγγλοι διπλωμάτες βλέποντας και την ευνοϊκή για τους Έλληνες έκβαση της σύρραξης με τους Ιταλούς στο αλβανικό μέτωπο, αναγνώρισαν μεν τα ελληνικά δίκαια – λόγω της πληθυσμιακής σύνθεσης των νησιών αλλά και «διότι η Ελλάδα πολεμάει, ενώ η Τουρκία όχι» -, πλην όμως ισχυρίστηκαν ότι «από στρατηγική άποψη τα τουρκικά συμφέροντα είναι πιο ισχυρά και θα χρειαστεί απαραιτήτως να ικανοποιηθούν». Σκέφτονταν, άλλωστε, και το ενδεχόμενο της παράδοσης - κάτω από γερμανική πίεση - της ιταλικής Φρουράς των Δωδεκανήσων στους Τούρκους ως αντάλλαγμα για την ουδετερότητά τους.
Στη συνέχεια ο Π. Μ-Σ κάνει λόγο για την ίδρυση στο Κάιρο (Νοέμβριος 1940 - Φεβρουάριος 1941), με την αμέριστη συνδρομή του Γιάννη Καζούλη, του «Δωδεκανησιακού Τάγματος» από 450 εμφανισθέντες εθελοντές απόδημους Δωδεκανήσιους, σημειώνοντας πως το Τάγμα αυτό αποτέλεσε τον πυρήνα [;] της δημιουργίας του ελληνικού στρατού της Μέσης Ανατολής. Ακολούθως επανέρχεται στο διπλωματικό στάδιο, δημοσιεύοντας ανάμεσα σε άλλα και έγγραφο του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών Saracoḡlou, σύμφωνα με το οποίο: «Η τουρκική κυβέρνηση πιστεύει ότι τα Δωδεκάνησα πρέπει να τεθούν αποκλειστικά υπό τη βρετανική κυριαρχία, οι Έλληνες δεν πρέπει να συμμετάσχουν στην απελευθέρωσή τους και το status quo δεν πρέπει να θιγεί μέχρι το τέλος του πολέμου…..»!
Οι αλλεπάλληλες παλινωδίες των Βρετανών ως προς την τύχη των Δωδεκανήσων θα συνεχιστούν και μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Γερμανούς. Στο παιχνίδι θα μπουν στη συνέχεια και οι Σοβιετικοί. Στις 16 Δεκεμβρίου του 1941 ο Βρετανός Υπουργός Εξωτερικών Anthony Eden (Ήντεν) επισκέπτεται στη Μόσχα τον Στάλιν κι εκείνος του εμφανίζει για υπογραφή ένα μυστικό πρωτόκολλο στα ρωσικά, με εδαφικές ρυθμίσεις στη μεταπολεμική Ευρώπη. Ειδικά για τα Δωδεκάνησα ο Στάλιν υποστήριξε πως πρέπει να επιστρέψουν (sic) στην Τουρκία, ενώ νησιά του Αιγαίου, ιδιαίτερης σημασίας για την Ελλάδα, πρέπει να δοθούν στην Ελλάδα, αποκαθιστώντας την στα παλιά της σύνορα. Ο Π. Μ-Σ δημοσιεύει από τα βρετανικά αρχεία ένα απόσπασμα διαλόγου μεταξύ των δυο ανδρών, όπως το κατέγραψε ο Eden:
«Eden: Σχετικά με τη θέση της Τουρκίας. Μπορούμε να κάνουμε τίποτα για να βελτιώσουμε την κατάσταση;
Στάλιν: Πέστε τους ότι θα πάρουν τα Δωδεκάνησα.
Eden: Αυτό είναι πολύ δύσκολο λόγω των Ελλήνων, καθώς τα νησιά κατοικούνται κατά κύριο λόγο από Έλληνες και ο ελληνικός λαός σχεδιάζει από καιρό να τα αποκτήσει.
Στάλιν: Δεν πρέπει να είστε τόσο αυστηρός, ακολουθώντας αυτή την αρχή της εθνικότητος. Και στην Ελλάδα υπάρχουν Τούρκοι.
Eden: Πιστεύετε ότι κάτι τέτοιο θα είχε επίδραση στους Τούρκους;
Στάλιν: Όλα αυτά τα νησιά αποκλείουν την έξοδο από την Τουρκία. Θα μπορούσατε να κανονίσετε μια ανταλλαγή των νησιών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία, έτσι ώστε μερικά να πάνε στη μία και μερικά στην άλλη.
Eden: Πριν από αρκετό καιρό, όταν πιστεύαμε ότι μπορούσαμε να καταλάβουμε τα Δωδεκάνησα, αρχίσαμε συνομιλίες με την Ελλάδα και την Τουρκία. Όμως, δεν πήγαν καθόλου καλά.
Στάλιν: Οι Τούρκοι θα ήθελαν, επίσης, την Αλεξανδρούπολη [Δεδέαγατς]. Όμως δεν πρέπει να προσβάλουμε τους Έλληνες. Αλλά θα μπορούσε να γίνει μια ανταλλαγή νησιών.
Eden: Σίγουρα το ζήτημα είναι εξεταστέο».
Το μυστικό πρωτόκολλο τελικά δεν το υπόγραψε ο Eden, επισημαίνοντας πως πρέπει να διαβουλευθεί πρώτα με την κυβέρνηση των ΗΠΑ και με τις κυβερνήσεις των βρετανικών κτήσεων. Σειρά όμως τώρα έχουν οι έμμονες ιδέες του Βρετανού Πρωθυπουργού Τσώρτσιλ, που πιστεύει πως η κατάληψη των Δωδεκανήσων θα δώσει την αναγκαία ώθηση στους Τούρκους για άμεση ή έμμεση συμμετοχή τους στον πόλεμο. Θα διαφωνήσει ωστόσο με την άποψη αυτή του Τσώρτσιλ ο Eden, ο οποίος γνωρίζει πολύ καλά την επιθυμία του ελληνικού λαού για ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων. Τα γεγονότα βέβαια εξελίσσονται με γοργούς ρυθμούς καθώς το 1943 έρχεται η πτώση του Μουσολίνι και η ανατροπή του φασιστικού καθεστώτος στην Ιταλία.
Ακολούθως ο συγγραφέας μας μεταφέρει στον Σεπτέμβριο του 1943 για να κάνει μνεία της δράσης πια του Άγγλου Πρόξενου Noёl Rees. Μόλις ανακοινώθηκε η ιταλική συνθηκολόγηση ο Rees, που βρισκόταν μυστικά στη Ρόδο με άγνωστη αποστολή, θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει το νησί γιατί η παρουσία του είχε προδοθεί στους Γερμανούς. Οι τελευταίοι γνώριζαν ήδη από έμπιστο σ’ αυτούς πρόσωπο την κατασκοπευτική του δράση, όπως αποκαλύπτεται από απόρρητο έγγραφο της 28-9-43 της Γερμανικής Μεραρχίας Εφόδου της Ρόδου. Στο έγγραφο, που αντίγραφό του από τα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ δημοσιεύει ολόκληρο ο Π.Μ-Σ, αναφέρονται τα εξής: «Η βρετανική κατασκοπία διενεργείται, κυρίως, από την Τουρκία. Οι περισσότεροι πράκτορες δρουν μέσω των νήσων Σύμης, Κω, Ψερίμου και Καλύμνου, κατ’ εξοχήν ενδεδειγμένης για τον παραπάνω σκοπό λόγω γεωγραφικής θέσεως….». Τονίζει επίσης το ίδιο έγγραφο ότι επί τουρκικού εδάφους, τη δραστηριότητα των πρακτόρων διευθύνει ο Βρετανός μεγαλέμπορος [έτσι εμφανιζόταν παραπλανητικά] Ν. Rees, που έμενε παλαιότερα στη Ρόδο. O Rees μετά την είσοδο της Ιταλίας στον πόλεμο εγκατέλειψε τη Ρόδο και την έπαυλή του στα Τριάντα, η οποία ήδη είχε ερευνηθεί εξονυχιστικά από την ιταλική Μυστική Αστυνομία, χωρίς να βρεθούν αποδείξεις για την κατασκοπευτική του δραστηριότητα.
Συνεχίζοντας ο συγγραφέας Π.Μ-Σ. την έρευνά του καταγράφει τα συμβάντα που ακολούθησαν λίγο πριν τη γερμανική κατοχή των Δωδεκανήσων, όπου η διεξαγωγή σ’ αυτά επιχειρήσεων Βρετανικών και Ελληνικών Δυνάμεων Καταδρομών συνεπαγόταν για τον N. Rees πρόσθετα καθήκοντα, αφού αμέσως διορίστηκε εκπρόσωπός τους στη Σμύρνη. Μετά την κατάληψη της Ρόδου από τους Γερμανούς θα έρθει η σειρά της Κω-κυρίως λόγω του αεροδρομίου της- αλλά και της Λέρου, με τη μεγάλη υποθαλάσσια ναυτική της βάση. Με εξαίρεση το Καστελόριζο και τη Σύμη, που οι Βρετανοί καταδρομείς κατόρθωσαν να αφοπλίσουν την εκεί ιταλική φρουρά, τα γεγονότα στην Κω και τη Λέρο ακολούθησαν το γνωστό στην πολεμική ιστοριογραφία διαφορετικό δρόμο. Στη Σμύρνη θα σημάνει συναγερμός. Μετά την απόβαση των ανεπαρκών αγγλικών δυνάμεων στην Κω και την επακολουθήσασα κατάληψη του νησιού από τα γερμανικά στρατεύματα, που με πολλή σαφήνεια περιγράφει ο Π. Μ-Σ., θα ακολουθήσει η φυγάδευση των Βρετανών προς τις απέναντι τουρκικές ακτές και ιδιαίτερα στο Bodrum (Αλικαρνασσό). Ο Rees αναλαμβάνει τόσο τη φροντίδα τους όσο και τον εφοδιασμό της Λέρου με πυρομαχικά ενόψει της επικείμενης γερμανικής επίθεσης. Ο ίδιος θα δημιουργήσει στις τουρκικές ακτές και βάσεις ασυρμάτου με Έλληνες ασυρματιστές, για επικοινωνία με τα κοντινά νησιά, που θα χρησιμεύσουν στην κατασκοπία.
Τις μέρες εκείνες εμφανίζεται στο προσκήνιο ο νεαρός δικηγόρος Γιώργος Σαμάρκος, ο άνθρωπος του Ν. Rees στην Αλικαρνασσό. Από τις 7 Οκτωβρίου του 1943 αρχίζει τα βραδινά ταξίδια με καΐκι για την Κω. Το καΐκι του αφήνει εκεί και επιστρέφει την επόμενη νύχτα για να παραλάβει τους άγγλους φυγάδες που εκείνος έχει συγκεντρώσει. Ακολουθεί η μεταφορά τους στο Καστελόριζο. Οι τελευταίοι 8 Βρετανοί εγκαταλείπουν την Κω στις 5 Δεκεμβρίου του 1943.
Για τον Σαμάρκο ο συγγραφέας Π. Μ-Σ. σημειώνει στη σελίδα 160 υποσημ. 46 του βιβλίου του ότι ήταν ήδη γνωστός στη Γερμανική αντικατασκοπία, αφού σε αναφορά της Μεραρχίας Εφόδου της Ρόδου (28-9-1943), προερχόμενη από τα αρχεία των ΗΠΑ, περιγράφεται ότι: «είναι περίπου 26-28 ετών, φέρεται ως πολύ τολμηρός, έξυπνος και νοήμων. Μιλάει αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά και πολλές γλώσσες της Ανατολής. Λέγεται δε ότι διαθέτει εξαιρετική οργανωτική ικανότητα….».
Αλλά και στη Λέρο ψυχή της κατασκοπίας εις βάρος των Ιταλών ήταν ο λόγιος γυμνασιάρχης Μιχαήλ Σαμάρκος, αδελφός του Γιώργου Σαμάρκου (Βλέπε το βιβλίο του: Λέρος, η Μάλτα του Αιγαίου, Χρονικό 1912-1948, 2001), ενώ στην Κάλυμνο, συνεργάτες των αδελφών Σαμάρκου υπήρξαν ο μετέπειτα δήμαρχος Αντώνης Μαυρικάκης και ο Νίκος Ρήγας. Στη Ψέριμο δρούσαν οι αδελφοί Τρικοίλη με τη ψαρόβαρκά τους, την «Παλαμίδα», ταχυδρόμο μεταξύ Λέρου, Καλύμνου και Τουρκίας. Στη Ρόδο δραστήρια μορφή της Intelligence Service Μέσης Ανατολής ήταν ο Συμιακός Φώτης Κατσουράκης κ.ά. Τέλος στην Κω, σύμφωνα με την προ ετών δική μου έρευνα και καταγραφή που προφανώς αγνοεί ο Π. Μ-Σ., αναπτύχθηκαν από τον Νοέμβριο του 1943 δυο παράλληλα, αλλά με ανεξάρτητη δράση δίκτυα κατασκοπίας και συνδέσμου με το Συμμαχικό κλιμάκιο της Αλικαρνασσού (Γ. Σαμάρκο και Ν. Ρήγα). Οι «σύνδεσμοι» του πρώτου δικτύου στην πόλη της Κω ήταν οι: Αντώνης Βραχνάς, Παντελής Τριπολίτης, Βαγγέλης Σταυράκης, ο Επιλοχίας χειριστής ασυρμάτου Στέφανος Παπαδημητρίου (με το ψευδώνυμο Βαγγέλης Καλαμπάκας), τα αδέλφια Γιαννακός και Ζαχαρίας Παπαζαχαρίου, ο αντιφασίστας Ιταλός Διοικητής της Αστυνομίας Dante Zucchelli, στην Αντιμάχεια και Καρδάμενα ο Ζαχαρίας Οικονόμου, στο Πυλί ο Δημήτρης Χατζηάμαλλος κ.ά. Στο δεύτερο δίκτυο πληροφοριών θα συνεργαστούν στην πόλη της Κω οι: Νίκος Γεωργιάδης, Μιχάλης Κουγιουμζής, Γεράσιμος Ματθαίος, οι δικηγόροι Μάνος Παρθενιάδης και Γιώργος Κουτσουράδης, Δημήτρης Οικονόμου στο Πυλί, Γιάννης Φάκκος στην Αντιμάχεια, Γιάννης Σοφός στην Καρδάμενα, Νίκος Φουρτούνης στην Κέφαλο κ.ά.[ Βλέπε περισσότερα στο σύγγραμμά μου: Ιστορία της Νήσου Κω. Αρχαία-Μεσαιωνική-Νεότερη. Έκδοση Δήμου Κω, 1990, σ.571-585].
Συνεχίζοντας την αφήγησή του ο Π. Μ-Σ. παραθέτει τηλεγράφημα του Τσώρτσιλ προς τον Eden με ημερομηνία 20-10-1943, στο οποίο ο Βρετανός Πρωθυπουργός τονίζει: «Παραμένω πεπεισμένος σχετικά με την ιδιαίτερη σημασία που θα έχει για μας το να αποκτήσουμε ένα πάτημα στο Αιγαίο, με την κατάληψη της Ρόδου, την ανακατάληψη της Κω, τη διατήρηση της Λέρου και τη δημιουργία μιας αποτελεσματικής αεροπορικής και ναυτικής υπεροχής στα νερά αυτά. Βλέπουν οι Ρώσοι με συμπάθεια την προσπάθειά μας να κρατήσουμε τη Λέρο και να καταλάβουμε τη Ρόδο; Αντιλαμβάνονται την επίδραση που θα έχει αυτό στην Τουρκία και το πώς δημιουργείται η δυνατότητα μιας ναυτικής προέλασης στη Μαύρη Θάλασσα;». Ενώ οι Αμερικανοί αδιαφορούν για το Αιγαίο, οι Σοβιετικοί τελικά συμφωνούν. Έτσι οι Eden και Μολότοφ υπογράφουν διμερές πρωτόκολλο, κατά το οποίο η Τουρκία καλείται να εισέλθει στον πόλεμο μέχρι το τέλος της χρονιάς και να παραχωρήσει στους Βρετανούς αεροπορικές βάσεις και ό, τι άλλο της ζητηθεί.
Στη Λέρο όμως ο κλοιός αρχίζει να γίνεται όλο και πιο ασφυκτικός. Μετά τα ηρωικά κατορθώματα του αντιτορπιλικού «Αδρίας» η γερμανική απόβαση θα μετατρέψει το νησί σε κόλαση. Ώσπου στις 16 Νοεμβρίου του 1943 οι Ναζί γίνονται πια κύριοι και της «Μάλτας του Αιγαίου». Τώρα το έργο της διαφυγής από εκεί και της διάσωσης των Βρετανών στρατιωτικών αναλαμβάνουν οι άνθρωποι του N. Rees, με βασικό συνεργάτη τους τον Ροδιακής καταγωγής Ανθυπολοχαγό Στέφανο Καζούλη που υπηρετούσε στη SBS (Βρετανική Μονάδα Καταδρομέων, οι οποίοι μεταφέρονταν με πλωτά μέσα).
Στο τελευταίο κεφάλαιο που μας μιλάει για τα Δωδεκάνησα, ο Π. Μ-Σ., μας αναφέρει και πάλι τον Τσώρτσιλ, που επιμένει να χρησιμοποιηθεί η Τουρκία για την κατάληψη των νησιών αυτών. Τις απόψεις του Τσώρτσιλ σεκοντάρουν βέβαια και οι Τούρκοι ιθύνοντες, που φλερτάρουν πότε με τους Βρετανούς και πότε με τους Γερμανούς για να αντλήσουν δικά τους εθνικά ωφελήματα. Κλείνει δε με την πολύ ενδιαφέρουσα επισήμανση ότι μόλις «στις 23 Φεβρουαρίου του 1945 ο πονηρός “Τούρκος” κηρύσσει-φραστικά και μόνο-τον πόλεμο κατά του Γ΄ Ράιχ που τώρα οδεύει προς το τέλος του. Ο Ινονού θέλει τη χώρα του παρούσα στην ιδρυτική Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών, η οποία πρόκειται να συγκληθεί στο Σαν Φρανσίσκο τον επόμενο μήνα».
Άξιος επαίνου είναι ο συνάδελφος Πέτρος Στ. Μακρής-Στάϊκος για την κοπιαστική συλλογή και καταγραφή νέων τεκμηρίων από πλήθος πρωτογενών ιστορικών πηγών, όπως μαρτυρεί και το 50σέλιδο Παράρτημα του βιβλίου του. Πιθανόν αυτό το πλούσιο σε λεπτομέρειες και τολμηρό στην ανάλυσή του σύγγραμμα, που δεν περιορίζεται μόνο στα Δωδεκάνησα αλλά αγκαλιάζει ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο, να είναι ικανό να προκαλέσει σοβαρό διάλογο και προβληματισμό. Αναμφίβολα πάντως τέτοιες εκδόσεις εμβαθύνουν τις γνώσεις μας για τα ατέλειωτα γεγονότα της Κατοχής και προάγουν έτσι δυναμικά τη Νεότερη Ελληνική Ιστοριογραφία.
Αναδημοσίευση από http://vhatzivasileiou.blogspot.gr/2012/05/1939-1944.html
Αφιερωμένο στη ζωή και στην προσφορά του Νόελ Ρις στην Ελλάδα του πολέμου και της αντίστασης κατά του Άξονα είναι το βιβλίο του δικηγόρου και ερευνητή της Ιστορίας Πέτρου Στ. Μακρή-Στάικου «Ο άγγλος πρόξενος. Ο υποπλοίαρχος Noël C. Rees και οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Ελλάδα-Μέση Ανατολή (1939-1944)» (Ωκεανίδα, 2011, σελ. 860, τιμή 35 ευρώ). «Παράλληλα, επιχειρεί να περιγράψει πτυχές από τη δράση των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών της Μέσης Ανατολής στη χώρα μας ή σε σχέση με αυτήν», διαβάζουμε στον πρόλογο του συγγραφέα, και, τέλος, επιδιώκει «να αποκαταστήσει την αλήθεια σχετικά με πρόσωπα και γεγονότα της εποχής εκείνης, έτσι ώστε να κατανεμηθούν δίκαια οι ευθύνες πολλών, Ελλήνων και Βρετανών, για την ελληνική τραγωδία. Και όλα αυτά χωρίς να διεκδικεί τίτλους τελεσιδικίας».
Στον μετεμφυλιακό κόσμο, τον χωρισμένο σε αριστερούς και δεξιούς, ποιος κατέχει την αλήθεια για την Κατοχή, την Αντίσταση και τον Εμφύλιο; Η «αριστερόστροφη» και η «δεξιόστροφη» ιστοριογραφία της περιόδου αποτελούν σχολές με στεγανά όρια μεταξύ των οποίων κινείται το εκκρεμές της ιστορικής γραφής αδυνατώντας να ισορροπήσει; Σε ποιον ανήκει η Ιστορία, σε ποιον εντέλει ανήκει η μνήμη; Τα ερωτήματα αναδύονταν αυθόρμητα κατά την παρουσίαση του βιβλίου την Τρίτη, στο κατάμεστο Cotsen Hall της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, παρουσία του τέως Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Κωστή Στεφανόπουλου και της Ζωής Ρις, κόρης του «άγγλου προξένου».
«Κανένα βιβλίο δεν καταφέρνει να αποκαλύψει την πλήρη αλήθεια για τα πολιτικά κόμματα και τις κυβερνήσεις αυτής της περιόδου» παρατήρησε ο ιστορικός σερ Μάικλ Λουέλιν Σμιθ, τέως πρέσβης της Μεγάλης Βρετανίας στην Ελλάδα, επισημαίνοντας ότι η εξιστόρηση του Μακρή-Στάικου, γεμάτη περιπέτειες και άγνωστα περιστατικά και βασισμένη σε εντυπωσιακή έρευνα, συμβάλλει σημαντικά προς αυτή την κατεύθυνση αποτελώντας ταυτόχρονα φόρο τιμής στον Ρις και σε όλους όσοι έδωσαν τη ζωή τους στον πόλεμο.
«Ως ιστορικός απέναντι σε έναν άλλο ιστορικό, αναγνωρίζω στον Πέτρο Μακρή-Στάικο ότι η πρωτοπόρος έρευνά του για τον Κίτσο Μαλτέζο άνοιξε τον δρόμο για την έρευνα της αστικής Αντίστασης της εποχής», είπε ο ιστορικός Ευάνθης Χατζηβασιλείου, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, θυμίζοντας το προ δεκαετίας ιστορικό έργο του συγγραφέα για τη δολοφονία του Κίτσου Μαλτέζου στην Αθήνα τον Φεβρουάριο του 1944 («Κίτσος Μαλτέζος. Ο αγαπημένος των θεών», Ωκεανίδα, 2000). Το νέο βιβλίο «αποτελεί μια σοβαρή προσπάθεια για μια συνολική εναλλακτική ιστορία της Αντίστασης», κατέληξε, «αναθεωρεί μεγάλο μέρος της υπάρχουσας ιστορικής βιβλιογραφίας και συμβάλλει στη δημιουργία μιας υγιούς ισορροπίας στην ελληνική ιστοριογραφία της περιόδου».
Στο ίδιο πλαίσιο κινούμενος, ο ιστορικός Νίκος Μαραντζίδης, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, σχολίασε: «Μια ολόκληρη γενιά επιστημόνων που μεγαλώσαμε στη μεταπολίτευση είχαμε μια εντελώς παραμορφωμένη εικόνα για τα πολιτικά γεγονότα εκείνης της εποχής. Βλέπαμε μονάχα τη μία πλευρά του φεγγαριού, δεν βλέπαμε τη σκοτεινή πλευρά του. Η μεταπολιτευτική ιστοριογραφία ήταν εν πολλοίς μυθοπλασία, υπήρχαν ερωτήματα που δεν έπρεπε να τεθούν, όπως, για παράδειγμα, γιατί σκοτώθηκε ο Κίτσος Μαλτέζος». Και συνέχισε: «Σε έργα τέτοιου μεγέθους είναι δύσκολο να έχεις μια αφήγηση που να τα περιλαμβάνει όλα, παίζουν όμως σημαντικό ρόλο στην ελληνική ιστοριογραφία γιατί λειτουργούν σαν παζλ, μας βοηθούν να βάλουμε τα σωστά κομμάτια στη σωστή θέση».
Ιδιαίτερα οξύς απέναντι στους αριστερούς ιστορικούς είναι στον πρόλογο του βιβλίου ο συγγραφέας, ο οποίος θεωρείται ότι ανήκει στη λεγόμενη σχολή των αναθεωρητών. «Τέρμα το παραμύθι, τέρμα η διαστροφή της Ιστορίας, τέρμα η σπίλωση ανθρώπων, αυτό ήταν το κύριο μέλημά μου», υπογράμμισε απαντώντας σε ερώτηση του Ευάνθη Χατζηβασιλείου για τη δριμύτητα του τόνου του.
Καρπός εντυπωσιακού «ψαρέματος» ιστορικού υλικού επί πολλά χρόνια, η μελέτη «προσκομίζει νέα στοιχεία, ενημερώνει και προκαλεί την υπάρχουσα γνώση» τόνισε μιλώντας για το βιβλίο και ο ιστορικός Tζον Ο. Ιατρίδης, ομότιμος καθηγητής στο Southern Connecticut State University, θυμίζοντας τα λόγια του Όσκαρ Ουάιλντ ότι «το καθήκον μας προς την Ιστορία είναι να την ξαναγράψουμε».
Αναδημοσίευση από http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=431575
.................................................................
Ο «ΑΓΓΛΟΣ ΠΡΟΞΕΝΟΣ» ΚΑΙ ΤΑ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ (1939-1944)
Νέες συγκλονιστικές αποκαλύψεις από τα αρχεία των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών.
Γράφει ο κ. Βασίλης Σ. Χατζηβασιλείου, Δικηγόρος-Ιστορικός.
Ανάμεσα, λοιπόν, στα δικά μας δωδεκανησιακά ιστορικά πονήματα και σε όσες - στρατιωτικού κυρίως περιεχομένου - μελέτες δημοσιεύθηκαν κατά καιρούς από αλλοδαπούς συγγραφείς, όπως από τον Γερμανό Peter Schenk, τον Άγγλο Anthony Rogers, τον Ιταλό Pietro Giovanni Liuzzi και άλλους, έρχεται να προστεθεί τελευταία μια ακόμη βαρυσήμαντη έκδοση του δικηγόρου Αθηνών Πέτρου Στ. Μακρή-Στάϊκου με τίτλο: « “Ο Άγγλος Πρόξενος”. Ο υποπλοίαρχος Noёl C. Rees και οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Ελλάδα - Μέση Ανατολή 1939-1944». Εκδόσεις Ωκεανίδα, Αθήνα 2011. (Σχήμα 23,5Χ17 εκ.) σελίδες 860.
Επιδιώκοντας ο συγγραφέας του πολυσέλιδου αυτού βιβλίου να απαντήσει στο ερώτημα πώς αντιμετώπισαν οι Βρετανοί την Ελλάδα στα χρόνια 1939-1944 και ιδίως ο Τσώρτσιλ, η ηγεσία και οι αξιωματούχοι του Foreign Office, οι ποικίλες βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, τα στελέχη και οι πράκτορές τους, προσέφυγε στην έρευνα και αποκάλυψη των αρχείων του επικεφαλής των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών στην άλλα πλευρά του Αιγαίου πελάγους, τη Σμύρνη, υποπλοίαρχου Noёl Rees, ενός πραγματικού φιλέλληνα, ευφυούς και δυναμικού Άγγλου αξιωματικού. Η δράση του Rees στις μυστικές υπηρεσίες τον κράτησε στο σκοτάδι και, όπως σημειώνει ο Π. Μακρής-Στάϊκος (στο εξής: Π. Μ-Σ), δεν είναι διόλου τυχαίο πως στο μεγαλύτερο μέρος της σχετικής βρετανικής βιβλιογραφίας αναφέρεται απλά ως «Ο Άγγλος Πρόξενος», ενώ στην ελληνική βιβλιογραφία το όνομά του μνημονεύεται κάπως συχνότερα, συνήθως όμως παραλλαγμένο σε «Ρηζ», «Ρέις» κλπ.
Το δικό μας ενδιαφέρον εστιάζεται σε 77 μόνο σελίδες αυτού του βιβλίου (κεφάλαια 16ο-18ο, σελ.461-538), που είναι αφιερωμένες αποκλειστικά στα Δωδεκάνησα.
Μια πρώτη αποκάλυψη των προθέσεων των Άγγλο-Γάλλων για την τύχη των ιταλοκρατούμενων Δωδεκανήσων, μας δίνει ο Π. Μ-Σ, παρμένη από τα Βρετανικά Εθνικά Αρχεία, υπενθυμίζοντάς μας ότι στις 18-10-1939, λίγο μετά την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Τουρκία υπόγραψε στην Άγκυρα σύμφωνο αμοιβαίας βοήθειας με τη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία, παράλληλα δε και μυστικό στρατιωτικό σύμφωνο, όπου στο άρθρο 3 του κειμένου τα συμβαλλόμενα μέρη συμφωνούν και αναγνωρίζουν τη σημασία που έχει η εκ μέρους τους καθυπόταξη των Δωδεκανήσων. Η επιχείρηση θα πραγματοποιούνταν με τουρκικές δυνάμεις υπό τουρκική διοίκηση με τη ναυτική και αεροπορική συνεργασία των άλλων συμβαλλόμενων. Αργότερα, τον Ιούνιο του 1940, έγινε στη Χάιφα βρετανοτουρκική σύσκεψη, όπου οι Τούρκοι υποσχέθηκαν 2 ορεινές μεραρχίες και οι Βρετανοί αποβατικά σκάφη. Ανατράπηκαν βέβαια τα επιχειρησιακά αυτά σχέδια από τον Τσώρτσιλ μετά την επίθεση της Ιταλίας κατά της Ελλάδας. Οι Τούρκοι όμως επιμένουν και ζητούν να καταλάβουν τη Villanova (το σημερινό Παραδείσι της Ρόδου, το πλησιέστερο προς τις ακτές τους σημείο του νησιού) και την Κω, ενώ φάνηκαν πρόθυμοι να δουν τους Έλληνες να αναλαμβάνουν τα υπόλοιπα νησιά. Οι Άγγλοι διπλωμάτες βλέποντας και την ευνοϊκή για τους Έλληνες έκβαση της σύρραξης με τους Ιταλούς στο αλβανικό μέτωπο, αναγνώρισαν μεν τα ελληνικά δίκαια – λόγω της πληθυσμιακής σύνθεσης των νησιών αλλά και «διότι η Ελλάδα πολεμάει, ενώ η Τουρκία όχι» -, πλην όμως ισχυρίστηκαν ότι «από στρατηγική άποψη τα τουρκικά συμφέροντα είναι πιο ισχυρά και θα χρειαστεί απαραιτήτως να ικανοποιηθούν». Σκέφτονταν, άλλωστε, και το ενδεχόμενο της παράδοσης - κάτω από γερμανική πίεση - της ιταλικής Φρουράς των Δωδεκανήσων στους Τούρκους ως αντάλλαγμα για την ουδετερότητά τους.
Στη συνέχεια ο Π. Μ-Σ κάνει λόγο για την ίδρυση στο Κάιρο (Νοέμβριος 1940 - Φεβρουάριος 1941), με την αμέριστη συνδρομή του Γιάννη Καζούλη, του «Δωδεκανησιακού Τάγματος» από 450 εμφανισθέντες εθελοντές απόδημους Δωδεκανήσιους, σημειώνοντας πως το Τάγμα αυτό αποτέλεσε τον πυρήνα [;] της δημιουργίας του ελληνικού στρατού της Μέσης Ανατολής. Ακολούθως επανέρχεται στο διπλωματικό στάδιο, δημοσιεύοντας ανάμεσα σε άλλα και έγγραφο του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών Saracoḡlou, σύμφωνα με το οποίο: «Η τουρκική κυβέρνηση πιστεύει ότι τα Δωδεκάνησα πρέπει να τεθούν αποκλειστικά υπό τη βρετανική κυριαρχία, οι Έλληνες δεν πρέπει να συμμετάσχουν στην απελευθέρωσή τους και το status quo δεν πρέπει να θιγεί μέχρι το τέλος του πολέμου…..»!
Οι αλλεπάλληλες παλινωδίες των Βρετανών ως προς την τύχη των Δωδεκανήσων θα συνεχιστούν και μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Γερμανούς. Στο παιχνίδι θα μπουν στη συνέχεια και οι Σοβιετικοί. Στις 16 Δεκεμβρίου του 1941 ο Βρετανός Υπουργός Εξωτερικών Anthony Eden (Ήντεν) επισκέπτεται στη Μόσχα τον Στάλιν κι εκείνος του εμφανίζει για υπογραφή ένα μυστικό πρωτόκολλο στα ρωσικά, με εδαφικές ρυθμίσεις στη μεταπολεμική Ευρώπη. Ειδικά για τα Δωδεκάνησα ο Στάλιν υποστήριξε πως πρέπει να επιστρέψουν (sic) στην Τουρκία, ενώ νησιά του Αιγαίου, ιδιαίτερης σημασίας για την Ελλάδα, πρέπει να δοθούν στην Ελλάδα, αποκαθιστώντας την στα παλιά της σύνορα. Ο Π. Μ-Σ δημοσιεύει από τα βρετανικά αρχεία ένα απόσπασμα διαλόγου μεταξύ των δυο ανδρών, όπως το κατέγραψε ο Eden:
«Eden: Σχετικά με τη θέση της Τουρκίας. Μπορούμε να κάνουμε τίποτα για να βελτιώσουμε την κατάσταση;
Στάλιν: Πέστε τους ότι θα πάρουν τα Δωδεκάνησα.
Eden: Αυτό είναι πολύ δύσκολο λόγω των Ελλήνων, καθώς τα νησιά κατοικούνται κατά κύριο λόγο από Έλληνες και ο ελληνικός λαός σχεδιάζει από καιρό να τα αποκτήσει.
Στάλιν: Δεν πρέπει να είστε τόσο αυστηρός, ακολουθώντας αυτή την αρχή της εθνικότητος. Και στην Ελλάδα υπάρχουν Τούρκοι.
Eden: Πιστεύετε ότι κάτι τέτοιο θα είχε επίδραση στους Τούρκους;
Στάλιν: Όλα αυτά τα νησιά αποκλείουν την έξοδο από την Τουρκία. Θα μπορούσατε να κανονίσετε μια ανταλλαγή των νησιών ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία, έτσι ώστε μερικά να πάνε στη μία και μερικά στην άλλη.
Eden: Πριν από αρκετό καιρό, όταν πιστεύαμε ότι μπορούσαμε να καταλάβουμε τα Δωδεκάνησα, αρχίσαμε συνομιλίες με την Ελλάδα και την Τουρκία. Όμως, δεν πήγαν καθόλου καλά.
Στάλιν: Οι Τούρκοι θα ήθελαν, επίσης, την Αλεξανδρούπολη [Δεδέαγατς]. Όμως δεν πρέπει να προσβάλουμε τους Έλληνες. Αλλά θα μπορούσε να γίνει μια ανταλλαγή νησιών.
Eden: Σίγουρα το ζήτημα είναι εξεταστέο».
Το μυστικό πρωτόκολλο τελικά δεν το υπόγραψε ο Eden, επισημαίνοντας πως πρέπει να διαβουλευθεί πρώτα με την κυβέρνηση των ΗΠΑ και με τις κυβερνήσεις των βρετανικών κτήσεων. Σειρά όμως τώρα έχουν οι έμμονες ιδέες του Βρετανού Πρωθυπουργού Τσώρτσιλ, που πιστεύει πως η κατάληψη των Δωδεκανήσων θα δώσει την αναγκαία ώθηση στους Τούρκους για άμεση ή έμμεση συμμετοχή τους στον πόλεμο. Θα διαφωνήσει ωστόσο με την άποψη αυτή του Τσώρτσιλ ο Eden, ο οποίος γνωρίζει πολύ καλά την επιθυμία του ελληνικού λαού για ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων. Τα γεγονότα βέβαια εξελίσσονται με γοργούς ρυθμούς καθώς το 1943 έρχεται η πτώση του Μουσολίνι και η ανατροπή του φασιστικού καθεστώτος στην Ιταλία.
Ακολούθως ο συγγραφέας μας μεταφέρει στον Σεπτέμβριο του 1943 για να κάνει μνεία της δράσης πια του Άγγλου Πρόξενου Noёl Rees. Μόλις ανακοινώθηκε η ιταλική συνθηκολόγηση ο Rees, που βρισκόταν μυστικά στη Ρόδο με άγνωστη αποστολή, θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει το νησί γιατί η παρουσία του είχε προδοθεί στους Γερμανούς. Οι τελευταίοι γνώριζαν ήδη από έμπιστο σ’ αυτούς πρόσωπο την κατασκοπευτική του δράση, όπως αποκαλύπτεται από απόρρητο έγγραφο της 28-9-43 της Γερμανικής Μεραρχίας Εφόδου της Ρόδου. Στο έγγραφο, που αντίγραφό του από τα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ δημοσιεύει ολόκληρο ο Π.Μ-Σ, αναφέρονται τα εξής: «Η βρετανική κατασκοπία διενεργείται, κυρίως, από την Τουρκία. Οι περισσότεροι πράκτορες δρουν μέσω των νήσων Σύμης, Κω, Ψερίμου και Καλύμνου, κατ’ εξοχήν ενδεδειγμένης για τον παραπάνω σκοπό λόγω γεωγραφικής θέσεως….». Τονίζει επίσης το ίδιο έγγραφο ότι επί τουρκικού εδάφους, τη δραστηριότητα των πρακτόρων διευθύνει ο Βρετανός μεγαλέμπορος [έτσι εμφανιζόταν παραπλανητικά] Ν. Rees, που έμενε παλαιότερα στη Ρόδο. O Rees μετά την είσοδο της Ιταλίας στον πόλεμο εγκατέλειψε τη Ρόδο και την έπαυλή του στα Τριάντα, η οποία ήδη είχε ερευνηθεί εξονυχιστικά από την ιταλική Μυστική Αστυνομία, χωρίς να βρεθούν αποδείξεις για την κατασκοπευτική του δραστηριότητα.
Συνεχίζοντας ο συγγραφέας Π.Μ-Σ. την έρευνά του καταγράφει τα συμβάντα που ακολούθησαν λίγο πριν τη γερμανική κατοχή των Δωδεκανήσων, όπου η διεξαγωγή σ’ αυτά επιχειρήσεων Βρετανικών και Ελληνικών Δυνάμεων Καταδρομών συνεπαγόταν για τον N. Rees πρόσθετα καθήκοντα, αφού αμέσως διορίστηκε εκπρόσωπός τους στη Σμύρνη. Μετά την κατάληψη της Ρόδου από τους Γερμανούς θα έρθει η σειρά της Κω-κυρίως λόγω του αεροδρομίου της- αλλά και της Λέρου, με τη μεγάλη υποθαλάσσια ναυτική της βάση. Με εξαίρεση το Καστελόριζο και τη Σύμη, που οι Βρετανοί καταδρομείς κατόρθωσαν να αφοπλίσουν την εκεί ιταλική φρουρά, τα γεγονότα στην Κω και τη Λέρο ακολούθησαν το γνωστό στην πολεμική ιστοριογραφία διαφορετικό δρόμο. Στη Σμύρνη θα σημάνει συναγερμός. Μετά την απόβαση των ανεπαρκών αγγλικών δυνάμεων στην Κω και την επακολουθήσασα κατάληψη του νησιού από τα γερμανικά στρατεύματα, που με πολλή σαφήνεια περιγράφει ο Π. Μ-Σ., θα ακολουθήσει η φυγάδευση των Βρετανών προς τις απέναντι τουρκικές ακτές και ιδιαίτερα στο Bodrum (Αλικαρνασσό). Ο Rees αναλαμβάνει τόσο τη φροντίδα τους όσο και τον εφοδιασμό της Λέρου με πυρομαχικά ενόψει της επικείμενης γερμανικής επίθεσης. Ο ίδιος θα δημιουργήσει στις τουρκικές ακτές και βάσεις ασυρμάτου με Έλληνες ασυρματιστές, για επικοινωνία με τα κοντινά νησιά, που θα χρησιμεύσουν στην κατασκοπία.
Τις μέρες εκείνες εμφανίζεται στο προσκήνιο ο νεαρός δικηγόρος Γιώργος Σαμάρκος, ο άνθρωπος του Ν. Rees στην Αλικαρνασσό. Από τις 7 Οκτωβρίου του 1943 αρχίζει τα βραδινά ταξίδια με καΐκι για την Κω. Το καΐκι του αφήνει εκεί και επιστρέφει την επόμενη νύχτα για να παραλάβει τους άγγλους φυγάδες που εκείνος έχει συγκεντρώσει. Ακολουθεί η μεταφορά τους στο Καστελόριζο. Οι τελευταίοι 8 Βρετανοί εγκαταλείπουν την Κω στις 5 Δεκεμβρίου του 1943.
Για τον Σαμάρκο ο συγγραφέας Π. Μ-Σ. σημειώνει στη σελίδα 160 υποσημ. 46 του βιβλίου του ότι ήταν ήδη γνωστός στη Γερμανική αντικατασκοπία, αφού σε αναφορά της Μεραρχίας Εφόδου της Ρόδου (28-9-1943), προερχόμενη από τα αρχεία των ΗΠΑ, περιγράφεται ότι: «είναι περίπου 26-28 ετών, φέρεται ως πολύ τολμηρός, έξυπνος και νοήμων. Μιλάει αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά και πολλές γλώσσες της Ανατολής. Λέγεται δε ότι διαθέτει εξαιρετική οργανωτική ικανότητα….».
Αλλά και στη Λέρο ψυχή της κατασκοπίας εις βάρος των Ιταλών ήταν ο λόγιος γυμνασιάρχης Μιχαήλ Σαμάρκος, αδελφός του Γιώργου Σαμάρκου (Βλέπε το βιβλίο του: Λέρος, η Μάλτα του Αιγαίου, Χρονικό 1912-1948, 2001), ενώ στην Κάλυμνο, συνεργάτες των αδελφών Σαμάρκου υπήρξαν ο μετέπειτα δήμαρχος Αντώνης Μαυρικάκης και ο Νίκος Ρήγας. Στη Ψέριμο δρούσαν οι αδελφοί Τρικοίλη με τη ψαρόβαρκά τους, την «Παλαμίδα», ταχυδρόμο μεταξύ Λέρου, Καλύμνου και Τουρκίας. Στη Ρόδο δραστήρια μορφή της Intelligence Service Μέσης Ανατολής ήταν ο Συμιακός Φώτης Κατσουράκης κ.ά. Τέλος στην Κω, σύμφωνα με την προ ετών δική μου έρευνα και καταγραφή που προφανώς αγνοεί ο Π. Μ-Σ., αναπτύχθηκαν από τον Νοέμβριο του 1943 δυο παράλληλα, αλλά με ανεξάρτητη δράση δίκτυα κατασκοπίας και συνδέσμου με το Συμμαχικό κλιμάκιο της Αλικαρνασσού (Γ. Σαμάρκο και Ν. Ρήγα). Οι «σύνδεσμοι» του πρώτου δικτύου στην πόλη της Κω ήταν οι: Αντώνης Βραχνάς, Παντελής Τριπολίτης, Βαγγέλης Σταυράκης, ο Επιλοχίας χειριστής ασυρμάτου Στέφανος Παπαδημητρίου (με το ψευδώνυμο Βαγγέλης Καλαμπάκας), τα αδέλφια Γιαννακός και Ζαχαρίας Παπαζαχαρίου, ο αντιφασίστας Ιταλός Διοικητής της Αστυνομίας Dante Zucchelli, στην Αντιμάχεια και Καρδάμενα ο Ζαχαρίας Οικονόμου, στο Πυλί ο Δημήτρης Χατζηάμαλλος κ.ά. Στο δεύτερο δίκτυο πληροφοριών θα συνεργαστούν στην πόλη της Κω οι: Νίκος Γεωργιάδης, Μιχάλης Κουγιουμζής, Γεράσιμος Ματθαίος, οι δικηγόροι Μάνος Παρθενιάδης και Γιώργος Κουτσουράδης, Δημήτρης Οικονόμου στο Πυλί, Γιάννης Φάκκος στην Αντιμάχεια, Γιάννης Σοφός στην Καρδάμενα, Νίκος Φουρτούνης στην Κέφαλο κ.ά.[ Βλέπε περισσότερα στο σύγγραμμά μου: Ιστορία της Νήσου Κω. Αρχαία-Μεσαιωνική-Νεότερη. Έκδοση Δήμου Κω, 1990, σ.571-585].
Συνεχίζοντας την αφήγησή του ο Π. Μ-Σ. παραθέτει τηλεγράφημα του Τσώρτσιλ προς τον Eden με ημερομηνία 20-10-1943, στο οποίο ο Βρετανός Πρωθυπουργός τονίζει: «Παραμένω πεπεισμένος σχετικά με την ιδιαίτερη σημασία που θα έχει για μας το να αποκτήσουμε ένα πάτημα στο Αιγαίο, με την κατάληψη της Ρόδου, την ανακατάληψη της Κω, τη διατήρηση της Λέρου και τη δημιουργία μιας αποτελεσματικής αεροπορικής και ναυτικής υπεροχής στα νερά αυτά. Βλέπουν οι Ρώσοι με συμπάθεια την προσπάθειά μας να κρατήσουμε τη Λέρο και να καταλάβουμε τη Ρόδο; Αντιλαμβάνονται την επίδραση που θα έχει αυτό στην Τουρκία και το πώς δημιουργείται η δυνατότητα μιας ναυτικής προέλασης στη Μαύρη Θάλασσα;». Ενώ οι Αμερικανοί αδιαφορούν για το Αιγαίο, οι Σοβιετικοί τελικά συμφωνούν. Έτσι οι Eden και Μολότοφ υπογράφουν διμερές πρωτόκολλο, κατά το οποίο η Τουρκία καλείται να εισέλθει στον πόλεμο μέχρι το τέλος της χρονιάς και να παραχωρήσει στους Βρετανούς αεροπορικές βάσεις και ό, τι άλλο της ζητηθεί.
Στη Λέρο όμως ο κλοιός αρχίζει να γίνεται όλο και πιο ασφυκτικός. Μετά τα ηρωικά κατορθώματα του αντιτορπιλικού «Αδρίας» η γερμανική απόβαση θα μετατρέψει το νησί σε κόλαση. Ώσπου στις 16 Νοεμβρίου του 1943 οι Ναζί γίνονται πια κύριοι και της «Μάλτας του Αιγαίου». Τώρα το έργο της διαφυγής από εκεί και της διάσωσης των Βρετανών στρατιωτικών αναλαμβάνουν οι άνθρωποι του N. Rees, με βασικό συνεργάτη τους τον Ροδιακής καταγωγής Ανθυπολοχαγό Στέφανο Καζούλη που υπηρετούσε στη SBS (Βρετανική Μονάδα Καταδρομέων, οι οποίοι μεταφέρονταν με πλωτά μέσα).
Στο τελευταίο κεφάλαιο που μας μιλάει για τα Δωδεκάνησα, ο Π. Μ-Σ., μας αναφέρει και πάλι τον Τσώρτσιλ, που επιμένει να χρησιμοποιηθεί η Τουρκία για την κατάληψη των νησιών αυτών. Τις απόψεις του Τσώρτσιλ σεκοντάρουν βέβαια και οι Τούρκοι ιθύνοντες, που φλερτάρουν πότε με τους Βρετανούς και πότε με τους Γερμανούς για να αντλήσουν δικά τους εθνικά ωφελήματα. Κλείνει δε με την πολύ ενδιαφέρουσα επισήμανση ότι μόλις «στις 23 Φεβρουαρίου του 1945 ο πονηρός “Τούρκος” κηρύσσει-φραστικά και μόνο-τον πόλεμο κατά του Γ΄ Ράιχ που τώρα οδεύει προς το τέλος του. Ο Ινονού θέλει τη χώρα του παρούσα στην ιδρυτική Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών, η οποία πρόκειται να συγκληθεί στο Σαν Φρανσίσκο τον επόμενο μήνα».
Άξιος επαίνου είναι ο συνάδελφος Πέτρος Στ. Μακρής-Στάϊκος για την κοπιαστική συλλογή και καταγραφή νέων τεκμηρίων από πλήθος πρωτογενών ιστορικών πηγών, όπως μαρτυρεί και το 50σέλιδο Παράρτημα του βιβλίου του. Πιθανόν αυτό το πλούσιο σε λεπτομέρειες και τολμηρό στην ανάλυσή του σύγγραμμα, που δεν περιορίζεται μόνο στα Δωδεκάνησα αλλά αγκαλιάζει ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο, να είναι ικανό να προκαλέσει σοβαρό διάλογο και προβληματισμό. Αναμφίβολα πάντως τέτοιες εκδόσεις εμβαθύνουν τις γνώσεις μας για τα ατέλειωτα γεγονότα της Κατοχής και προάγουν έτσι δυναμικά τη Νεότερη Ελληνική Ιστοριογραφία.
Αναδημοσίευση από http://vhatzivasileiou.blogspot.gr/2012/05/1939-1944.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου