Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΣ ΤΗΣ ΚΟΝΙΤΣΑΣ

Του Στρατηγού Μ Α Ρ Κ Ο Υ

Η Επιχείρηση της Κόνιτσας επιβάλλονταν να γίνει πολιτικά και στρατιωτικά. Η εκλογή της στιγμής ήταν κατάλληλη για τους εξής λόγους:

α) Οι φαγωμάρες ανάμεσα στις δύο κλίκες της κυβέρνησης της Αθήνας είναι οξυμένες.

β) Με πιότερη γρηγοράδα συντελείται η χρεωκοπία της πολιτικής του κυβερνητικού συγκροτήματος, Σοφούλη - Τσαλδάρη, γιατί παρά τας υποσχέσεις και το θόρυβο για σοβαρά χτυπήματα κατά του Δ.Σ.Ε. ματαιώθηκαν όλες τους οι εξορμήσεις και ο μοναρχοφασιστικός στρατός έπαθε σοβαρές ζημιές.

γ) Επειδή η επιχείρησις έγινε την άλλη μέρα από την αναγγελία της Δημιουργίας της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης.

Πιθανότητες επιτυχίας της επιχείρησης ήταν πολλές επειδή:

α) Η πόλη της Κόνιτσας βρίσκεται Β.Δ. από τα Γιάννενα και σε απόσταση 45 περίπου χιλιόμετρα σε ευθεία νοητή γραμμή απ’ αυτή (βλέπε το χάρτη). Είναι μία εξέχουσα του όλου ηπειρωτικού γεωγραφικού χώρου - Άρτα, Πρέβεζα, Γιάννενα, Μέτσοβο. Με την ηπειρωτική πρωτεύουσα συνδέεται μόνο με μία οδική αρτηρία και είναι απομονωμένη.

β) Είναι περιοχή εξαιρετικά ορεινή, με σειρά από υποχρεωτικές διαβάσεις που το χειμώνα είναι αδιάβατες ως επί το πλείστον.

γ) Λόγω της μικρής απόστασης που χωρίζει την πόλη απ’ τα σύνορα, στενεύει εξαιρετικά ο χώρος διά τον εχθρό ώστε να μπορεί να ελιχθεί με υπολογίσιμα τμήματά του, να αντιμετωπίσει με υπερφαλάγγιση τυχόν ενέργεια κατά της πόλης ή να εξασφαλίσει τα μετόπισθεν των τμημάτων που κατέχουν την πόλη.

Είναι υποχρεωμένος ο εχθρός να αντιμετωπίση μετωπικά κάθε ενέργεια που αποβλέπει στην κατάληψη της πόλης. Γι’ αυτούς τους λόγους είναι εξαιρετικά δύσκολα η κατοχή και υπεράσπιση της πόλης, με την προϋπόθεση φυσικά, ότι στην περιοχή αυτή υπάρχει δράση τμημάτων του Δ.Σ. που να ενοχλεί διαρκώς τον εχθρό. Αν ο εχθρός έχει την απόφαση να κρατήσει την πόλη, ξεκινώντας από το σημερινό γενικό συσχετισμό των δυνάμεων του Δ.Σ. και του μοναρχοφασιστικού είναι υποχρεωμένος α) να θέσει υπολογίσιμες δυνάμεις όχι τόσο στην ίδια την πόλη, αλλά κυρίως σε επίκαιρες θέσεις κατά μήκος της οδικής αρτηρίας από Καλπάκι ως το Μπουραζάνι και σ’ ολόκληρο σχεδόν το ορεινό συγκρότημα των Δυτ. Ζαγορίων. β) θα υποχρεωθεί να επεκτείνει τα μέτρα ασφαλείας της πόλης ως την περιοχή των συνόρων, με υποχρεωτική κατάληψη του χώρου που βρίσκεται στη δεξιά όχθη των ποταμών Σαραντάπορος και Μυλοπόταμος (από γέφυρα Δερβενίου ως την Πυρσογιάννη - Βούρμπιανη). γ) θα υποχρεωθεί να ενεργεί συνεχώς στους χώρους αυτούς, διαθέτοντας και άλλες δυνάμεις εκτός από τις στατικές.

Ο εχθρός, ύστερα από τη διείσδυση των τμημάτων μας στα Ζαγόρια στην περίοδο της εαρινής εκστρατείας, αναγκάστηκε να εγκαταλείψη όλη τη βορείως της Κονίτσας περιοχή, γιατί του ήταν αδύνατο να εξασφαλίσει τον ανεφοδιασμό των τμημάτων του επειδή είναι πολύ μακρυά από δημόσιους δρόμους.

Κράτησε μόνον την πόλη της Κόνιτσας στηρίζοντας την ασφάλειά της στην .......... δημοσίου δρόμου με μικρά στατικά τμήματα στη Ν.Δ. περιοχή της πόλης και ως το Καλπάκι - Γιάννενα. Η δυνατότητα αύτη του δόθηκε γιατί δεν υπήρχαν τμήματα του Δ.Σ. στις περιοχές αυτές και η διείσδυση των τμημάτων της Ηπείρου το Πωγώνι - Καλαμά το Νοέμβρη δεν επέδρασε αισθητά στον τομέα αυτό, λόγω των αποστάσεων και για άλλους λόγους.

Η Κόνιτσα, όπως είπαμε πιο πάνω, είναι μια εξέχουσα σχεδόν απομονωμένη από τον υπόλοιπο χώρου που ελέγχει ο εχθρός στην Ήπειρο. Ταυτόχρονα όμως αποτελεί μια εισέχουσα στη δική μας διάταξη στην περιοχή αυτή. Είναι μια προωθημένη εχθρική στάση. Εμποδίζει την εξασφάλιση εδαφικής ενότητας του χώρου που ελέγχουμε (Ζαγόρια - Καλαμά - Πωγώνι) και αποτελεί σοβαρό εμπόδιο για την πιο πέρα δράση και ανάπτυξη των τμημάτων μας στην Ήπειρο.

Η Κατοχή της Κόνιτσας από μας έχει εξαιρετική σημασία για το κίνημα μας στην Ήπειρο.

ΤΡΟΠΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Με δύο τρόπους βασικά μπορούσε και μπορεί ο Δ.Σ. να πετύχει την κάλυψη και κατοχή της Κόνιτσας. α) Με την επέκταση και δημιουργία «Σταθερού» μετώπου από τα Ανατολικά Ζαγόρια που τα κατέχουμε, στα Δυτικά και το Πωγώνι - Καλαμά. Σταθεροποιώντας τις θέσεις μας σ’ αυτούς τους χώρους θα μπορούμε να χτυπάμε τον εχθρό συνεχώς στον οδικό άξονα Γιάννενα - Μπουραζάνι και Καλπάκι - Δελβινάκι.

Σε συνδυασμό με επιχειρήσεις κατά εχθρικών δυνάμεων που βρίσκονται στατικά εγκατεστημένες στους χώρους αυτούς, δημιουργούμε στον εχθρό σοβαρό πρόβλημα ανεφοδιασμού των απομεμακρυσμένων τμημάτων του και ξεχωριστά της Κόνιτσας, επειδή η περιοχή ολόκληρη και ορεινή είναι και η οδική αρτηρία που υπάρχει είναι η μοναδική. Σε συνέχεια μπορούν να γίνουν βαθειές ανταρτικές διεισδύσεις και ως η Λάκκα Σούλι που σημαίνει αποκλεισμό και για τα Γιάννενα. Η όλη προσπάθεια μπορεί και πρέπει να συνδυαστεί με διάθεση ωρισμένων τμημάτων από Ρούμελη και Θεσσαλία για δράση στην περιοχή Βάλτου και Τζουμέρκων (Αμφιλοχία - Άρτα), για έλεγχο της οδικής αρτηρίας που συνδέει το Αγρίνι - Αμφιλοχία - Πρέβεζα - Άρτα - Γιάννενα. Με τέτοια δράση σ’ αυτά τα ευαίσθητα σημεία της περιοχής, ο στόχος Κόνιτσα είναι δυνατό να καταληφθή και να κρατηθεί λόγω της γεωγραφικής της θέσης με μικρές σχετικά δυνάμεις, γιατί ο εχθρός είναι χωρίς άλλο υποχρεωμένος να πάρει σοβαρά υπόψη του την απειλητική δράση των τμημάτων του Δ.Σ. στους χώρους που ανεφέρθηκαν, γιατί θα απειληθούν πρωτεύουσας σημασίας στόχοι. Παράλληλα θα δημιουργηθούν ευνοϊκές συνθήκες σ’ ολόκληρο το χώρο για γενικώτερους ελιγμούς και χτυπήματα. β) Κατάληψη της πόλης Κόνιτσας με ταχτικό αιφνιδιασμό με ωρισμένες θέσεις που αδύνατα κατέχει ο εχθρός, απομόνωση της πόλης και αποφασιστική μετωπική ενέργεια εναντίον της.

Η επιχείρηση που έγινε από τις 25-12-47 ως τις 4-1-48 κατά της πόλης Κόνιτσας βασίστηκε στην πιό πάνω ταχτική της δεύτερης (β) περίπτωσης που αναφέραμε. Η πόλη μπορούσε και έπρεπε να παρθεί αν απ’ την αρχή ακόμη δεν είχαν γίνει σοβαρά και εξώφθαλμα λάθη ταχτικής φύσης, απαράδεχτα σ’ όλη τους την έκταση.

ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΔΥΝΑΜΕΩΝ

Ανατολικά δεσπόζεται απ’ την Τραπεζίτσα (ύψωμα 1794) β) Β.Δ. δεσπόζεται απ’ τον Προφήτη Ηλία (ύψωμα 1074) και σε συνέχεια απ’ τα δευτερεύοντα υψώματα Βάση - Πλάκα - Τσέρνικο - Δερβένι με διαδοχική προέκταση όλο Β.Δ. της πόλης. Οι πρόποδες τους καταλήγουν στον ποταμό Αώο, όπου και η Γέφυρα Μπουραζάνι.

Οι δυνάμεις που διέθετε σ’ όλο τον τομέα του στόχου ήταν:

α) 2 πλήρη Τάγματα Στρατού και Τάγμα από ΜΑΥ δε και χωροφύλακες με συνολική δύναμη 1.100 περίπου, σε διάταξη στα γύρω υψώματα της πόλης και ένα Λόχο στη γέφυρα Μπουραζάνι. β) Δύναμη Τάγματος στο Καλπάκι και μικρότερες δυνάμεις σ’ άλλες δευτερεύουσες θέσεις κατά μήκος του δρόμου Καλπάκι - Μπουραζάνι και ελάχιστες ίσως στα Δυτικά Ζαγόρια, γ) 4 πεδινά πυροβόλα στην Κόνιτσα.

β) Οι δυνάμεις που διέθεσε το Δ.Σ. για την επιχείρηση ήταν περίπου δύο Ταξιαρχίας για την ενέργεια τομέα πόλης, γέφυρα Μπουραζάνη και σα συνέχεια προώθηση ελαφρού Τμήματος στη δυτική πλευρά του δημοσίου δρόμου για να αντιμετωπίσει τυχόν εχθρικές κινήσεις από Καλπάκι προς Μπουραζάνι. β) Τάγμα ενισχυμένο καθώς και τμήμα Κομάντος για κάλυψη της επιχείρησης από τυχόν κινήσεις του εχθρού στο Δημόσιο δρόμο από Καλπάκι προς Μπουραζάνι και Γραμπάλα - Βοϊδομάτι με σταθερή κατοχή των υψωμάτων Γραμπαλά - Μεσοβούνι απ’ την ανατολική πλευρά του δημοσίου δρόμου.

Το σχέδιο επιχείρησης καθορίζει: α) Να καταλησθή αιφνιδια-στικά η γέφυρα Μπουραζάνι και μέρος των τμημάτων που θα ενεργήσουν κατά της γέφυρας, μετά την εξουδετέρωση των εχθρικών δυνάμεων να προωθηθεί προς Μαυροβούνι για την εκπλήρωση της παρά πέρα αποστολής τους. β) Μία Ταξιαρχία να ενεργήσει στα υψώματα Τσέρνικο - Πλάκα - Προφήτη Ηλία και σε συνέχεια στην πόλη.

Ε Κ Τ Ε Λ Ε Σ Η

Στις 24 προς 25 του Δεκέμβρη εκδηλώθηκε η επιθετική ενέργεια των τμημάτων μας σύμφωνα με το σχέδιο. Τμήματα της Ταξιαρχίας Παλαιολόγου πολύ έξυπνα μα και τολμηρά αιφνιδίασαν τον εχθρικόν λόχο που βρίσκονταν στη γέφυρα Μπουραζάνι, τον εξουδετέρωσαν με 18 νεκρούς και 23 αιχμαλώτους και κατέλαβαν τη γέφυρα στις 9.15΄ με απώλειες 1 νεκρό και 3 τραυματίες μαχητές μας.

Έτσι, πολύ έγκαιρα και αποτελεσματικά εκτέλεσαν το σοβαρώτατο μέρος της επιχείρησης που ήταν η κατάληψη της γέφυρας Μπουραζάνι και η απομόνωση του κυρίου στόχου απ’ το μοναδικό δρόμο, που τον συνδέει με την υπόλοιπη περιοχή του.

Ύστερα από προπαρασκευή πυροβολικού αρχίζει η επίθεση και στους άλλους στόχους. Κατά τις 10 περίπου τα τμήματά μας με ορμητική έφοδο καταλαμβάνουν και το ύψωμα Τσέρνικο και συνεχίζουν την πίεσή τους προς τα υψώματα Βάση - Πλάκα. Στο ύψωμα Προφήτης Ηλίας που είναι και το δεσπόζον ύψωμα απ’ τη βόρειο πλευρά της πόλης στο συγκρότημα των Β.Δ. υψωμάτων σχεδόν δεν εκδηλώνεται ενέργεια.

Κάθε προσπάθεια για παραπέρα προώθηση των θέσεων των τμημάτων μας αποκρούεται απ’ τον εχθρό και όλη τη μέρα της 25/12 ο εχθρός εγκαταλείπει τη Βάση - Πλάκα και αποσύρεται για άμυνα στην πόλη.

Τα τμήματά μας κατέλαβαν την Βάση - Πλάκα στις 27/12. Απ’ εδώ και πέρα αρχίζουν τα παραπατήματα της διεύθυνσης της επιχειρήσεως. Ενώ συνεχώς βεβαιώνει ότι η πόλη περισφίγγεται και το όλο αμυντικό σύστημα του εχθρού θα καταρρεύσει, αυτό το αποτέλεσμα προσπαθεί να πετύχει με σπασμωδικές ενέργειες γιατί όπως θα πούμε παρακάτω, πιστεύει ότι μετά την κατάληψη των υψωμάτων Βάση και Πλάκα δεν μπορεί ο εχθρός να κρατηθεί στην Κόνιτσα. Το μπάσιμο των τμημάτων δύο διαδοχικές φορές μέσα στην πόλη χωρίς κανένα άλλο συνδυασμό της ενέργειας αυτής, δε φέρνει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.

Στις 29/12/47 σύμφωνα με υπόδειξη της Διοίκησης αποφασίζεται να γίνη ενέργεια αποφασιστική κατά του αυχένα, Παναγιάς και Προφήτη Ηλία με απασχόληση από Ν.Δ. κατεύθυνση. Έγινε αναδιάταξη των τμημάτων και διατάχθηκε η ενέργεια κατά του αυχένα Παναγιάς - Προφήτη Ηλία με εξουδετέρωση του Φυλακείου Αγίων Μηνάδων της Τραπεζίτσας. Η επίθεση εκδηλώθηκε στις 3 π.μ. της 31/12/47.

Αποτέλεσμα: δεν ολοκληρώθηκε η κατάληψη κανενός αντικειμενικού σκοπού γιατί τα τμήματα αυχένα Προφήτη Ηλία ενήργησαν πολύ αδύνατα. Ιδία ενέργεια διατάχθηκε να ξαναγίνει μετά τον ερχομό ενός Τάγματος από τον τομέα Γραμπάλας στις 1 προς 2/1-48.

Η επίθεση δεν εκδηλώθηκε γιατί η διεύθυνση της επιχείρησης με πρωτοβουλία της και κάτω απ’ την επίδραση των δυσκολιών που αντιμετώπιζε, κατέληξε στην απόφαση να πάρει αμυντική διάταξη και να περίμενε τον εχθρό να κινηθή για να τον χτυπήση και να τον ανατρέψει. Στο μεταξύ ο εχθρός είχε κατορθώσει να μπάσει δύναμη Τάγματος μέσα στην πόλη, ύστερα από τη σύμπτυξη των τμημάτων μας απ’ τη διάβαση του Βοϊδομάτι επειδή είχαν τελειώσει τα πυρομαχικά τους.

Το βράδυ της 3 του μήνα ο εχθρός έμπασε και άλλο Τάγμα στην πόλη. Παρ’ όλα αυτά οι συνθήκες εξακολούθησαν αν είναι ευνοϊκές και μία αποφασιστική ενέργεια είχε όλες τις πιθανότητες να μας οδηγήση στην πραγματοποίηση του σκοπού. Όμως μια τέτοια κίνηση άρχισε μόλις τις πρωϊνές ώρες γιατί ήταν ανεπαρκή τα μέσα συνδέσμου. Μπορούσε τότε με επιθετική ενέργεια στην κύρια αμυντική του διάταξη ο εχθρός να ξηλωθεί απ’ αυτές τις θέσεις και να εξαναγκαστεί ή να στριμωχτεί και να αμυνθεί μέσα στην πόλη ή να υποχρεωθεί να κάθε έξοδο προς τη μοναδική διάβαση που είχε καταλάβει (προς Γκορίτσα - Βοϊδομάτι κ.λ.π.) και να μην προλάβει να εκδηλωθεί επιθετικά.

Η αργοπορία όμως της κίνησης η μη εκδήλωση της ενεργείας στο χρόνο που προβλέπονταν έδωσε τη δυνατότητα στον εχθρό να κινήσει τμήμα του τις πρωϊνές ώρας της 4-1-48 και να διεισδύσει αθόρυβα από έλλειψη μέτρων ασφαλείας των τμημάτων μας αυτού του τομέα το ύψωμα Δερβένι που είναι το Κέντρον όλης μας της διάταξης από Μπουραζά ως Κόνιτσα. Ύστερα απ’ αυτό συνέχιση παρά πέρα τις προσπάθειας θα ήσαν άσκοπη και διετάχθη η σύμπτυξη των τμημάτων ύστερα απ’ την αντιμετώπιση του εχθρού που διείσδυσε στο Δερβένι.

ΛΑΘΗ

α) Σχέδιο ενεργείας - Εκτέλεση

Επίσης πίστευε ότι αν καταληφθούν τα υψώματα Τσέρνικ και κυρίως Βάση Πλάκα η Κόνιτσα δεν μπορεί να σταθεί και θα πέσει. Εδινε σχεδόν δευτερεύουσα σημασία στα δεσπόζοντα υψώματα Προφήτης Ηλίας και Τραπεζίτσα.

Και παρ΄ όλο που το σχέδιο προβλέπει ταυτόχρονα ενέργεια απ’ την κατεύθυνση αυτή η αποστολή που δόθηκε στα τμήματα αυτού του τομέα δόθηκε σαν ενέργεια δευτερεύουσα. Είναι στρατιωτικό αξίωμα κυρίως στον ορεινό πόλεμο η κατάληψη και κατοχή θέσεων που δεσπόζουν πάνω σ’ όλες τις άλλες θέσεις που υπάρχουν στο χώρο των επιχειρήσεων.

Ιδιαιτέρα στην περίπτωσει της Κόνιτσας αυτή η αρχή χωρίς άλλο έπρεπε τηρηθεί γιατί η Κόνιτσα είναι κτισμένη και επεκτείνεται στους δυτικούς πρόποδας της Τραπεζίτσας. Το βόρειο άκρο της πόλης καταλήγει στους Ν.Α πρόποδες του προφήτη Ηλία. Αυτά τα δύο υψώματα σχηματίζουν ένα είδος πετάλου πάνω απ’ την ανατολική και τη βόρεια πλευρά της πόλης και κυριαρχούν πάνω σ’ αυτήν.

Αν αυτή την πραγματικότητα δεν την πάρει υπ’ όψη της μια στρατιωτική διοίκηση με μια οποιαδήποτε διακαιολογία δεν μπορεί να υπολογίζει σε μια ολοκληρωμένη επιτυχία εκτός από τυχαίο περιστατικό. Συνεπώς προκειμένου για κατάληψη και διατήρηση της πόλης έπρεπε κύρια και βασικά η προσπάθεια να στραφεί στην κατεύθυνση αυτή ταυτόχρονα με την επίσης σοβαρή προσπάθεια στη γέφυρα Μπουραζάνι.

Συνεπώς προς δύο κατευθύνσεις έπρεπε απ’ την πρώτη στιγμή να γίνουν οι βασικές ενέργειες δηλαδή α) κατάληψη της γέφυρας Μπουραζάνι και επέκταση του χώρου ασφαλείας με κατοχή του Δερβινιού που είναι το δεσπόζον ύψωμα στο συγκρότημα των Β.Δ υψωμάτων της Κόνιτσας και κράτημα της διάβασης Βοιδομάτι. β) Κύρια προσπάθεια από Β.Α κατεύθυνσης (προσβάσεις Τραπεζίτσας) κατά του αυχένα Παναγιάς και Προφήτη Ηλία με ταυτόχρονη ενέργεια για εξουδετέρωση των αντιστάσεων πάνω στην Τραπεζίτσα, Άγιο Μηνά, Αγία Βαρβάρα και Κάστρο Κόνιτσας. Ταυτόχρονα δευτερεύουσα προσπάθεια προς Τσέρνικο - Βάση Πλάκα.

Επίσης επιβάλλονταν ταυτόχρονη διείσδυση στην πόλη με ελαφρό ευκίνητο τμήμα και κομμάντος με αποφασιστική ενέργεια για τα πυροβόλα τις αποθήκες υλικού και άλλους μικρότερους στόχους. Αλλά με το πνεύμα που κυριάρχησε στη διοίκηση η όλη επιχείρηση στον τομέα της πόλης πήρε το χαρακτήρα κατ’ ευθείαν επίθεσις μέσα στην πόλη και απομόνωσης του Προφήτη Ηλία και Τραπεζίτσας πράγμα αδύνατο. Ο εχθρός μετά από διήμερη άμυνα των υψωμάτων Βάση - Πλάκα εγκατέλειψε αυτές τις θέσεις (πολύ σωστά) και στήριξε την όλη αμυντική του διάταξη στον Προφήτη Ηλία και Τραπεζίτσα.

Ήταν και το πιο σοβαρό στρατιωτικό λάθος που ως τις 27 προς 28 Δεκέμβρη δεν αντιλήφθηκε η διεύθυνση της επιχείρησης στο βαθμό που έπρεπε.

β) Αναγνώριση του εδάφους δεν έγινε όπως έπρεπε και σχολαστικά.

Πριν απ’ όλα η Διοίκηση έπρεπε να πάει πιο έγκαιρα στο χώρο των επιχειρήσεων έστω και ασθενική ενέργεια απ’ την κατεύθυνση αυτή θα ξυλώνονταν η μια πλευρά του αμυντικού συστήματος του εχθρού και θα ήταν προβληματική η θέση του.

γ) Λάθος που στάλθηκαν όλες οι δυνάμεις του Παλαιολόγου πέρα απ’ τη γέφυρα προς Μαυροβούλι που ήταν και η εφεδρεία της επιχείρησης.

δ) Κακώς ανατέθηκε η εκτέλεση στο χώρο της πόλης σε κατώτερο κλιμάκιο με πολλές αδυναμίες της διοίκησίς του. Και πολύ περισσότερο γιατί η διοίκηση του κλιμακίου αφέθηκε μόνη και δεν στάλθηκε υπεύθυνος Αξκός κοντά της έγκαιρα.

Ως την στιγμή εκείνη η διεύθυνση της επιχείρησης παρακολουθούσε από το παρατηρητήριο και με τηλέφωνο την εξέλιξη των επιχειρήσεων χωρίς να μπορεί να μιλήσει ανοικτά και πολλές φορές αποκομμένη για πολλές ώρες απ’ τα τηλέφωνα γιατί κόβονταν τα σύρματα. Όπως τα γεγονότα δείχνουν από την πρώτη στιγμή έπρεπε όλοι να μεταφέρουν το σταθμό τους πολύ πιο κοντά για αμεσώτερη παρακολούθηση και επέμβαση γιατί το Παρατηρητήριο ήταν πολύ μακρυά.

ε) Η κατάσταση των τμημάτων της Ταξιαρχίας που ενεργούσε στην πόλη οργανωτικά δεν ήταν καλή. Η Διοίκηση του Αρχηγείου δεν έλεγξε την Ταξιαρχία ούτε από άποψη λειτουργίας των οργάνων ούτε από άποψη αριθμητική. Παρά τις επανειλημμένες υποδείξεις τα τμήματα της δεν συγκροτήθησαν με βάση τη διαταγή μας σύνθεσις Ταξιαρχιών.

Επί πλέον τα τμήματα δεν είχαν τον οπλισμό που προβλέπεται από τη σύνθση. Εντελώς αυθαίρετα καταργήθησαν τα πίατ παρ’ όλο που υπάρχουν ακόμη αρκετά βλήματα από λάφυρα. Κανένα τμήμα κομάντος δεν υπήρχε κοντά στα τμήματα που θα ενεργούσαν κατά της πόλης για ανατινάξεις κ.λ.π.

Αυτή η οργανωτική ανωμαλία που ξέφυγε απ’ την αντίληψη της διοίκησης για την κατάσταση του τμήματος οδήγησε σε λαθεμένη εκτίμηση των δυνατοτήτων της Ταξιαρχίας και της δόθηκε μια από τις κύριες αποστολές.

Όπως φαίνεται απ’ τα ίδια τα πράγματα μέσα στην Ταξιαρχία αυτή δεν γίνεται στοιχειώδικη πολιτική δουλειά και αν γίνεται εντελώς πρόχειρα. Ο υποδιοικητής δεν εκτέλεσε σωστά διαταγές που του δόθηκαν.

Ο διοικητής της Ταξιαρχίας έδειξε σοβαρές αδυναμίες σ’ όλο το διάστημα των επιχειρήσεων. Η διοίκηση της Ταξιαρχίας έδειξε προχειρότητα. Οι διαταγές της ήταν αόριστες. Ταξίαρχος και Υποδιοικητής έδιναν αντιφατικές διαταγές. Αυτού οφείλονται μια σειρά ανωμαλίες όπως π.χ ο Ταξίαρχος διέταξε ένα λόχο να κινηθή προς την ταξιαρχία ο υποδιοικητής διέταξε να μην κινηθεί. Διατάχθηκε μέσα στην πόλη με δυό διλοχίες χωρίς ενιαία διοίκηση.

Όταν διατάχθηκε να τεθεί επικεφαλής των δύο Διλοχιών ο Υποδιοικητής της Ταξιαρχίας με τον επιτελάρχη της Ταξιαρχίας κινήθηκαν και αντί να πάνε κοντά στα τμήματα που ενεργούσαν μείναν στην Ηλιόραχη και περίμεναν το τέλος της επιχείρησης. Σε παρατήρηση διακαιλογήθηκαν ότι δεν ήξεραν την αποστολή των δύο διλοχιών.

Σύνδεσμος της Ταξιαρχίας με τα Τάγματα δεν υπήρχε σχεδόν καθόλου. Χρειάζονται τα Τάγματα. Δεν προβλέφθηκε η διακομιδή των τραυματιών απ’ το πεδίο της μάχης.

Για τη μεταφορά των τραυματιών από τους μαχητές της πρώτης γραμμής σημειώθηκε σημαντική διαρροή ανδρών.

στ) Από πυρομαχικά τα τμήματα δεν είχαν απάρκεια κυρίως για το βαρύ τους οπλισμό γιατί δεν είχαν μεταφερθεί έγκαιρα από τις αποθήκες στο μέρος που θα γίνονταν η χρησιμοποίησή τους.

ζ) Παρουσιάσθηκαν κρούσματα αυθαίρετης ενεργείας. Χωρίς να πάρει την έγκρισιν της διοίκησης η διεύθυνση της επιχείρησης άλλαξε το σχέδιο ενεργείας που καθορίσθηκε για την 1.1.48 και έβγαλε άλλη διαταγή για αμυντική διάταξη. Παρατηρήθηκε πολύς εκνευρισμός και αρκετή έλλειψη ψυχραιμίας. Αυτού οφείλονται και όλες οι σπασμωδικές ενέργειες.

Από μια άκρατη αισιοδοξία στην αρχή κυριάρχησε όταν άρχισε να παρατείνεται η επιχείρηση μια κατάπτωση επικίνδυνη με αποτέλεσμα να καταλήξει τη διαταγή άμυνας.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Φανερό είναι ότι η επιχείρηση της Κόνιτσας ήταν σοβαρή επιχείρηση. Στρατιωτικά ήταν μια απ’ τις λίγες μάλιστα μπορούμε να πούμε η πρώτη προσπάθεια ταχτικού πολέμου. Η διαφορά με τις επιχειρήσεις Γρεβενών και Μετσόβου που προηγήθηκαν ήταν σοβαρή γιατί σ’ αυτήν από άποψη μέσων είμασταν πιο ισχυροί. Διαθέσαμε πυροβολικό πράγμα πολύ υπολογίσιμο και αποχτήσαμε υπεροχή σε σχέση με τον αντίπαλο που το πυροβολικό του στον τομέα της πόλης εξουδετερώθηκε αποτελεσματικά.

Όλη όμως η επιχείρηση οργανώθηκε πολύ άσχημα και εκτελέστηκε ακόμη χειρότερα. Δεν μπόρεσαν τα στελέχη μας να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις ταχτικού πολέμου και δεν πέτυχαν ούτε το συνδυασμό των μέσων (Πεζικό - Πυροβολικό) ούτε μπόρεσαν να κινήσουν τα τμήματά τους αρμονικά σαν ένα σύνολο. Εξακολουθεί να υπάρχει έντονα το πνεύμα της κακώς εννοουμένης πρωτοβουλίας και μάλιστα σε στιγμές που είναι επιζήμια. Η υποτίμηση του αντιπάλου συνεχίζεται και αυτό είναι πολύ επικίνδυνο.

Στη μάχη της Κόνιτσας υπήρχαν και σε συνέχεια δημιουργήθηκαν οι πιο ευνοϊκές συνθήκες. Ο εχθρός είχε αποκλειστεί τελείως και το ηθικό του είχε τσακιστεί ύστερα από τις σοβαρές απώλειες που είχε και δεν έρχονταν ενισχύσεις. Παρ’ όλα αυτά πολέμησε και μπορούμε να πούμε πως καλά λειτούργησε ο μηχανισμός του και έκανε λογική χρήση των μέσων του. Αν από μας έλλειπε η αντίληψη ότι ο εχθρός δεν πολεμάει ότι δεν έχει ηθικό κ.λ.π. (που στηρίζεται σε μια παληά διαπίστωση που ήταν τότε σωστή) χωρίς άλλο και σχεδόν πάντα θα τα καταφέρναμε καλλίτερα. Εκείνο που δεν μπορούμε ακόμη να το δούμε είναι το καινούργιο που υπάρχει σήμερα ότι δηλαδή ο εχθρός κατώρθωσε να ξεπεράση σειρά από αδυναμίες του και με τα σκληρά μέτρα που παίρνει πέτυχε ωρισμένα αποτελέσματα στο στρατό του.

Επίσης οργανώθηκε καλλίτερα και εξοπλίσθηκε απ’ τους αμερικανούς με άφθονα μέσα και με τον πόλεμο που ενάμισυ χρόνο τώρα γίνεται απόχτησε σοβαρή πείρα του ανταρτοπολέμου και αρκετά προσάρμοσε την ταχτική του. Επί πλέον δεν πρέπει να ξεχνούμε πως ο στρατός στην Ελλάδα και τα στελέχη εδάφους της χώρας και του εδάφους των χωρών που περιβάλλουν και που επίσης είναι ορεινό στο σμηνατικό του μέρος.

Σήμερα περνάμε μια καμπή. Η καμπή αυτή το περάσμα δηλ. από τον παρτιζάνικο αγώνα σε αγώνα ταχτικού στρατού υπάρχει κίνδυνος να παρεξηγηθεί με συνέπειες αν δεν εξηγήσουμε, κατατοπίσουμε, προσανατολί-ζουμε σωστά τα στελέχη μας.

Πρέπει πριν απ’ όλα να καταλάβουμε ότι η προσπάθεια μας είναι να μετατραπούμε κάθε μέρα και πιο πολύ σε ταχτικό στρατό να βαρύνει όλο και περισσότερο η ζυγαριά προς την κατεύθυνσιν της οργάνωσης των τμημάτων μας και εφαρμογής μεθόδων ταχτικού στρατού. Πρέπει αυτό το αποτέλεσμα να έρθει με φυσικότητα αβίαστα όχι δηλ. με αλλαγή της ταμπέλας αλλά με τη μελέτη και αξιοποίηση της δράσης μας, των λαθών και ελλείψεών μας την εντατική εκπαίδευση και ειδίκευση σ’ όλα τα όπλα που έχουμε σήμερα τον εξοπλισμό των μαχητών και στελεχών μας με τις στοιχειώδεις γνώσεις της ταχτικής του πολέμου με την κατάχτηση αφομοίωση της στρατιωτικής τέχνης, με άλλα λόγια. Μαζί μ’ αυτό ακόμη πιότερη προώθηση των μεθόδων και της Τακτικής του παρτιζάνικου πολέμου και συνδυασμός τους. Ο πόλεμος που κάνουμε και οι επιδιώξεις μας επιβάλλουν να δράσουμε σαν ταχτικός και παρτιζάνικος στρατός μαζί ταυτόχρονα στον ίδιο χώρο και έστω και με μία μεμονωμένη ακόμη μονάδα μας.

Είναι φανερόν ότι δεν σημειώσαμε σοβαρές προόδους στη λύση αυτών των προβλημάτων παρ’ όλο που μπορούσαν να γίνουν περισσότερα. Βασικά φταίνε δύο πράγματα. α) Οι διοικήσεις και τα στελέχη μας δεν ασχολούνται στο βαθμό που πρέπει και πολλές φορές καθόλου με τη μελέτη αφομοίωση και μετάδοση της πείρας που συγκεντρώνεται σαν αποτέλεσμα της καθημερινής αδιάκοπης δράσης των τμημάτων μας. Είναι ελάχιστες αι περιπτώσεις που έχουν μελετηθεί αποτελέσματα μαχών που έχουν σοβαρή σημασία είναι διδαχτικά και μπήκαν σε συνέχεια στα στελέχη και μαχητές μας σαν διάλεξη ή και μάθημα ακόμη.

Πολύ περισσότερα λείπει η πραχτική εφαρμογή αυτής της πείρας με αναπαράσταση μαχών στους χώρους που έγιναν παρουσία των στελεχών.

Παρά τις επανειλημμένες διαταγές και υποδείξεις εξακολουθούν να μη γίνονται εκθέσεις δράσης μηνιάτικες και ξεχωριστά για κάθε λίγο πολύ σοβαρή επιχείρηση πράγμα που θα βοηθούσε στο φανέρωμα πολλών αδυναμιών και τη διόρθωσή τους. Φυσικά κι’ αυτό οφείλεται με τη σειρά του στο ότι και η δράση των τμημάτων μας στο μεγαλύτερο της μέρος γίνεται πρόχειρα όπως μπορεί και θέλει το κάθε τμήμα. Δεν υπάρχει σχεδιασμένη δουλειά - πρόγραμμα για το πως θα δράσει το τμήμα κατά ωρισμένα χρονικά διαστήματα (μηνιάτικα ή δίμηνα) πράγμα που θα βοηθούσε τα τμήματα στο σωστό προσανατολισμό της δράσης τους και στο ζωντανό απ’ το πάνω έλεγχο αυτής της δράσης δεν μπορεί φυσικά να πεί κανείς ότι σήμερα λείπει όλως διόλου ο έλεγχος.

Αλλά αυτός γίνεται όχι πάνω σε μια καθισμένη και καθοδηγημένη δράση αλλά τη δράση των τμημάτων που όπως είπαμε γίνεται πρόχειρα και σκόρπια. Μέσα στις διοικήσεις και τα στελέχη μας υπάρχει ένα πνεύμα αυτοϊκανοποίησης πράγμα που εμποδίζει να δούμε αντικειμενικά τις αιτίες της όχι καλής κατάστασις των τμημάτων τα λάθη και τις αδυναμίες μας. β) Η επιλογή περισσότερο στις εντυπώσεις που δημιουργήθηκαν σε άλλες συνθήκες και μορφές δράσης. Το αναντικατάστατο για σειρά από στελέχη μας που αναδείχθηκαν μα σήμερα δεν κάνουν στον τομέα που βρίσκονται εξακολουθεί να κυριαρχεί σχεδόν. Λείπει η τολμηρή ανάδειξη νέων στελεχών και η καθημερινή πραχτική βοήθεια και καθοδήγηση στο παληά και νέα στελέχη. Οι διοικήσεις και τα στελέχη μας είναι αποσπασμένα σε επικίνδυνο βαθμό απ’ τη βάση. Δε ζούνε τη ζωή της βάσης. Είναι μακρυά απ’ τη ζωντανή δράση και κίνηση. Τα προβλήματα τα αντιμετωπίζουν με τρόπο γραφειοκρατικό και στις πιότερες περιπτώσεις ασχολούνται και λύνουν δευτερεύοντα ζητήματα.

Τις διοικήσεις μας τις διακρίνει πνεύμα χαριστικό δεν είναι αδιάλλακτες την εκτέλεση των διαταγών. Φοβούνται να πούνε ανοιχτά σειρά από λάθη και αδυναμίες. Αντίθετα υπάρχει τάση ενθουσιασμού και μεγαλοποίησης ωρισμένων επιτυχιών που εμποδίζουν τους μαχητές και τα στελέχη μας να προσανατολισθούν σωστά για να μπορούν να παλαίψουν όλο και πιο αποτελεσματικά με τις δυσχέρειες.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι υπάρχει κάποια έστω και μικρή πρόοδος σε ωρισμένα Αρχηγεία σε ωρισμένους τομείς. Το Αρχηγείο Ρούμελης από αρκετό χρονικό διάστημα κατώρθωσε να εφαρμόσει σε ικανοποιητικό βαθμό τη σχεδιασμένη δράση με μηνιάτικα πλάνα και όλες σχεδόν αι σοβαρές επιχειρήσεις που οργάνωσε πραγματοποιούνται στα χρονικά όρια και με έγκαιρη μελέτη των αποτελεσμάτων που προκύπτουν από τη δράση του.

Τα άλλα αρχηγεία θα μπορούσαν να κάνουν πολύ περισσότερα αν είχαν απαλλαχτεί από βασικές αδυναμίες που αναφέραμε προηγούμενα και πριν από όλα αν είχαν αποκαταστήσει γερούς δεσμούς με τη βάση και καθοδήγηση σωστά το αχτίφ των μεσαίων στελεχών με καθημερινή πραχτική βοήθεια καθοδήγηση και έλεγχο. Επίσης και το Αρχηγείο της Θεσσαλίας σημείωσε κάποια πρόοδο σε ωρισμένους τομείς ιδιαίτερα στον τομέα της ζωντανής παρακολούθησης της ζωής της θέσης σε ορισμένα τμήματα χωρίς να κατορθώσει να μπάσει το πνεύμα αυτό στα περισσότερα του τμήματα και το κυριώτερο χωρίς αύτη προσπάθεια να εκδηλώσει όσο πρέπει στον τομέα της πολεμικής επίδοσης.

Η επιχείρηση της Κόνιτσας φανέρωσε ακόμα μια φορά σ’ όλη τους την έκταση τις αδύνατες πλευρές της δουλειάς μας και τις συνέπειες των αδυναμιών και ελλείψεών μας. Ταυτόχρονα απόδειξε ότι μπορούνε να κάνουμε επιχειρήσεις πολύ σοβαρότερες αν αποφύγουμε σειρά από αδικαιολόγητα λάθη αν καλυτερέψουμε ποσοτικά και ποιοτικά τη δουλειά μας αλλάζοντας αποφασιστικά τις μέθοδες στη δουλειά μας. Το αντίθετο θα μας οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερες αποτυχίες.

Αι ευθύνες μας είναι βαρειές όπως και τα καθήκοντα και η αποστολή μας δεν απαλλασόμαστε απ’ αυτές με μία απ’ τα ύστερα κριτική και αυτοκριτική γιατί σε τελευταία ανάλυση χάνουν κι αυτά τη σημασία του όταν δε γίνει σωστή η χρήση τους.

Η επιχείρηση της Κόνιτσας όπως και όλες οι άλλες μας επιχειρήσεις δείχνουν επίσης ότι το έμψυχο υλικό μας είναι πολύ καλό και ρίχνεται στη μάχη με άφθαστη παλληκαριά και αυτοθυσία και μπορεί να κάνει θαύματα. Το ίδιο συμβαίνει ως επί το πλείστον και με τα κατώτερα στελέχη ομαδάρχες Διμοιρίτες Λοχαγούς και πολλές φορές και Ταγματάρχες μας. Αλλά απ’ τα πάντα ζητάνε απ’ τους μαχητές και τα παίρνουν χωρίς τσιγγουνιά σχεδόν πάντα δεν θεωρούν υποχρέωση τους να δώσουν οι ίδιοι ότι πρέπει και δεν είναι άλλο από τη σωστή καθοδήγηση τη λογική χρήση του τμήματος που σημαίνει και εξασφάλιση της επιτυχίας και περιορισμό των θυσιών χωρίς υπερβολή έτσι είτε αλλοιώς σαν θέλουμε σωστά να τοποθετήσουμε το ίδιο ζήτημα είναι αδύνατο να απαλλαχτείς από την εντύπωση ότι δεν εκτιμιέται όσο πρέπει η ανθρώπινη αξία. Χρειάζεται οι Διοικήσεις μας να κάνουν σωστή επανάσταση στον τομέα αυτόν χωρίς αρρωστιάρικους συναισθηματισμούς και θρηνολογήματα για τις απώλειες μας στις μάχες όσες προκαλούνται δικαιολογημένα. Θα πρέπει όμως να σταματήσουν την ασυλλόγιστη χρήση των τμημάτων την αδικαιολόγητη φθορά τους και τις στερήσεις που υποβάλλονται πολλές φορές τα τμήματα. Πρέπει να μεγαλώσει και να βαρύνει η στοργή προς τους μαχητές μας. Πρέπει κάθε δυνατότητα να εξαντληθή για να καλυτερέψει η κατάσταση των τμημάτων μας ανάλογα με τις συνθήκες που υπάρχουν κάθε φορά. Και οι διοικήσεις και τα στελέχη μας πρέπει να προσαρμόσουν την ζωή τους με την ζωή των μαχητών μας. Να λείψουν οι έντονες διακρίσεις και η αψυχολόγητη ζωή με οποιονδήποτε τρόπο και αν εκδηλώνεται. Έτσι μόνο θα μπορέσουμε με το δικό μας πρότυπο να σταθούμε το παράδειγμα για όλους και να εκπληρώσουμε την αποστολή.


Αναδημοσίευση από τα Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου της ΔΙΣ/ΓΕΣ τόμ. 7, σελ. 102-112.