Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ Μια περιοδολόγηση των γεγονότων με βάση την έκθεση του επιτελάρχη του ΕΛΑΣ Κωνσταντίνου Λαγγουράνη

Του Ηλία Τσαουσάκη

Μέσα σε αγκύλες είναι τα αποσπάσματα της έκθεσης Λαγγουράνη πάνω στην οποία στηρίχθηκε το κείμενο.

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Η παρούσα μελέτη αποτελεί μια συνοπτική αποτύπωση των βασικών γεγονότων της «Μάχης της Αθήνας». Βασίζεται κυρίως στην αξιοποίηση της έκθεσης του επιτελάρχη του ΕΛΑΣ στα «Δεκεμβριανά», Αντισυνταγματάρχη Κωνσταντίνου Λαγγουράνη.
   Η έκθεση συντάχθηκε στα τέλη Ιανουαρίου 1945 με αποδέκτη τον Γ. Σιάντο. Το μέγεθος της είναι 4.182 λέξεις. Το πρωτότυπο της βρίσκεται στο αρχείο της οικογένειας Λαγγουράνη – Τσαουσάκη σε χειρόγραφη και σε δακτυλογραφημένη μορφή. Δεν σώζεται ο συνημμένος πίνακας που αναφέρεται στην έκθεση, με την περιγραφή των εκατέρωθεν δυνάμεων, όπως άλλωστε και μεγάλο μέρος του προσωπικού του αρχείου, το οποίο κατασχέθηκε από τις κυβερνητικές αρχές την περίοδο μετά τα Δεκεμβριανά. Τα ΑΣΚΙ έχουν στην κατοχή τους αντίγραφο της δακτυλογραφημένης μορφής καθώς και ηλεκτρονικό αρχείο. Η έκθεση δημοσιεύτηκε ολόκληρη στο περιοδικό «ΤΕΤΡΑΔΙΟ» τον Δεκέμβριο του 1975 (αρ. φύλλου 16) σε αφιέρωμα του δημοσιογράφου Γ. Γάτου για τα Δεκεμβριανά.
   Ο Κ. Λαγγουράνης, Αντισυνταγματάρχης του Πυροβολικού, γεννήθηκε στην Άμφισσα της Φωκίδας. Φοίτησε στη Σχολή Ευελπιδων και στην Ανωτέρα Σχολή Πολέμου στο Παρίσι. Σπούδασε Νομικά στην Αθήνα και Πολιτικές επιστήμες στη Σορβόννη. Υπήρξε καθηγητής και μετέπειτα διευθυντής στην Ανωτέρα Σχολή Πολέμου Αθηνών την περίοδο 1938 – 1940. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου υπηρέτησε ως διευθυντής του ΙΙΙου   γραφείου της Ομάδας Μεραρχιών Αν. Μακεδονίας και στο τμήμα Στρατιάς Ηπείρου. Το 1941 ανέλαβε την οργάνωση των πρώτων πυρήνων αντίστασης στη Φωκίδα, κάτι που αντελήφθησαν οι Ιταλοί οι οποίοι προσπάθησαν ανεπιτυχώς να τον συλλάβουν. Μαζί με το Συνταγματάρχη Ψαρρό προχώρησαν στη συγκρότηση αντάρτικων ομάδων στην περιοχή του Παρνασσού και της Γκιώνας. Υπήρξε υποδιοικητής του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής της ΕΚΚΑ. Συνδέθηκε στενά με τον Στρατηγό Ευ. Μπακιρτζή, με τον οποίο διατήρησε στενή σχέση μέχρι τον θάνατο του τελευταίου το 1949. Το 1944 υποστήριξε την ανάγκη προσχωρήσεως του Συντάγματος 5/42 και της ΕΚΚΑ στην ΠΕΕΑ με σκοπό τη δημιουργία ενιαίου αντάρτικου μετώπου και στόχο την εθνική απελευθέρωση και την κατοχύρωση της ανεξαρτησίας της χώρας. Προσχώρησε στον ΕΛΑΣ τον Απρίλιο του 1944. Στην ΠΕΕΑ ανέλαβε επιτελάρχης στην Ομάδα Μεραρχίας του ΕΛΑΣ Μακεδονίας (ΟΜΜ). Την περίοδο των Δεκεμβριανών βρέθηκε στην Αθήνα και ανέλαβε Επιτελάρχης της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ και κατόπιν σύνδεσμος του ΕΛΑΣ με το Αγγλικό στρατηγείο για την εκτέλεση της συμφωνίας της Βάρκιζας. Αμέσως μετά αποτάχθηκε από το Στρατό και ασχολήθηκε με τη δικηγορία. Το 1949 έγινε απόπειρα δολοφονίας εναντίον του στην Αθήνα, ως αντίποινα για την στάση του την περίοδο της αντίστασης, με αποτέλεσμα να κλονιστεί σοβαρά η υγεία του. Πέθανε το 1953 σε ηλικία 55 ετών.
   Η έκθεση του, αποτελεί μια πρώτη καταγραφή των Δεκεμβριανών λίγες ημέρες μετά την ανακωχή και την κατάπαυση του πυρός. Περιγράφει τα γεγονότα από την 1η Δεκεμβρίου 1944 μέχρι την υποχώρηση και τις τελευταίες μάχες εκτός Αθηνών, το δεκαήμερο 5 έως 15 Ιανουαρίου 1945.

ΤΟ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ – Η 3Η ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1944

[Η Κυβερνητική κρίση που είχε προκύψει για το Στρατιωτικό ζήτημα, κατέληξε στην παραίτηση των μελών της Αριστεράς την εσπέραν της 1ης Δεκεμβρίου. Ο Πρωθυπουργός Παπανδρέου δεν δέχτηκε την πρόταση να διαλυθούν όλα τα ένοπλα σώματα, αντάρτικα, χωροφυλακή και Ορεινή ταξιαρχία, αλλά συνεφώνησε με τους Άγγλους Σκόμπυ και Λήπερ να παραμείνει η Ορεινή Ταξιαρχία, ενώ οι ταγματασφαλίτες και λοιποί ποικιλώνυμοι ένοπλοι παρέμεναν ελεύθεροι και οπλισμένοι.]

   Το πρωί της 3ης Δεκεμβρίου 1944 η Αστυνομία Πόλεων συγκεντρώνει στο κέντρο της Αθήνας πάνω από 2.500 άνδρες. Όλες οι οδικές αρτηρίες που οδηγούν προς την Πλατεία Συντάγματος αποκλείονται από τις Αστυνομικές Δυνάμεις. Στις 10:30 περίπου η Πλατεία Συντάγματος γεμίζει από διαδηλωτές.
Η παρουσία της Αστυνομίας είναι έντονη, ωστόσο δεν υπάρχει η παραμικρή ένδειξη επέμβασης. Μέχρι που στη Λεωφόρο Β. Σοφίας, έξω από την πρωθυπουργική κατοικία, ακούγονται πυκνοί πυροβολισμοί. Στις 10:45 μία μεγάλη μάζα διαδηλωτών που ερχόταν από τη λεωφόρο Αμαλίας κατορθώνει να διασπάσει την αστυνομική ζώνη και να προσεγγίσει τον χώρο μπροστά στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη. Η προπομπή της προχωρά μέχρι τη διασταύρωση  της Βασιλίσσης Σοφίας και Αμαλίας, στο κτίριο της Αστυνομικής Διεύθυνσης. Από την είσοδο του κτιρίου αρχίζουν να πέφτουν πυροβολισμοί. Ακολουθεί ένας καταιγισμός πυρών τόσο από την ταράτσα του κτιρίου όσο και από τα Παλαιά ανάκτορα. Ο κόσμος υποχωρεί προς τις σκάλες της Πλατείας, στις οδούς Όθωνος και Γεωργίου καθώς και προς τη λεωφόρο Συγγρού στο βάθος. Λίγη ώρα αργότερα από τη Δυτική πλευρά της πλατείας Συντάγματος μεγάλο πλήθος διαδηλωτών διασπά τον Αστυνομικό κλοιό στην οδού Ερμού και προχωρεί προς την πλατεία. Η είδηση τη επίθεσης κυκλοφορεί αμέσως. Ο κόσμος όμως δεν παύει να συρρέει στο Σύνταγμα. Στα γραφεία του Ριζοσπάστη στην οδό Όθωνος οι ομιλητές της συγκέντρωσης εμφανίζονται στα μπαλκόνια.
   Το πλήθος διαλύεται γύρω στις 2 το μεσημέρι. Γύρω στις 2:30 κάνουν την εμφάνιση τους Άγγλοι αλεξιπτωτιστές, οι οποίοι  δημιουργούν ανθρώπινο κλοιό σε σχηματισμό φάλαγγας γύρω από την πλατεία που σταδιακά εκκενώνεται.
   Μέχρι το βράδυ κανένα νέο επεισόδιο δεν αναφέρεται.
Οι προφυλακές του ΕΛΑΣ αρχίζουν να κατεβαίνουν προς την πρωτεύουσα με το 2ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ να φτάνει στη Φιλοθέη τις πρώτες πρωινές ώρες. Είναι μια από τις πιο εμπειροπόλεμες και συντεταγμένες ομάδες. Κατασκηνώνει στην περιοχή του Κολλεγίου Αθηνών. Κυκλώνεται από Αγγλικά θωρακισμένα αι παραδίδεται στους Εγγλέζους. Χίλιοι άνδρες με τον οπλισμό τους. Αποτέλεσε μια σημαντική επιτυχία για τους Άγγλους. Το Σύνταγμα προοριζόταν για τη δύναμη κρούσης στην πρώτη φάση της μάχης.

[Συγχρόνως τη νύκτα 3/4 Δεκεμβρίου οι Άγγλοι δια δόλου και επωφελούμενοι των διαταγών που είχαν τα τμήματα του ΕΛΑΣ να μην θίξουν Αγγλικά τμήματα, αφόπλισαν τμήμα του ορεινού ΕΛΑΣ (2ον Σύνταγμα) στο Ψυχικό.
Έτσι έγινε η αρχή επιθέσεως ων Βρετανών κατά του ΕΛΑΣ, εκτός της ενόπλου επεμβάσεως των στο συλλαλητήριο και συγκεντρώσεις 3 και 4 Δεκεμβρίου.]

Η γενική απεργία που κήρυξε το ΕΑΜ την 4η Δεκεμβρίου σημειώνει απόλυτη επιτυχία. Η Αθήνα δίνει την εικόνα παράλυτης πόλης δίχως γκάζι, νερό και ηλεκτρικό. Ώρα 4 το απόγευμα εξελίσσεται μεγάλη διαδήλωση μετά την κηδεία των νεκρών του συλλαλητηρίου. Στη διασταύρωση των οδών Σταδίου και Αιόλου στο ξενοδοχείο «Μητρόπολις», βρίσκονται οχυρωμένοι πάνοπλοι άνδρες των διαλυθέντων ταγμάτων ασφάλειας. Αρχίζουν να πυροβολούν αδιακρίτως τους συγκεντρωμένους στη Σταδίου και στην Πανεπιστημίου. Ακολουθεί καταιγισμός πυρών από τη Γενική Ασφάλεια στη συμβολή των οδών Στουρνάρα και Πατησίων, καθώς και από το Δ’ Αστυνομικό Τμήμα, στη Γ’ Σεπτεμβρίου και Σολωμού. Τα θύματα, άοπλο πλήθος, είναι και πάλι πολλά. Λίγη ώρα αργότερα ακούγονται εκρήξεις και πυροβολισμοί. Το άοπλο πλήθος δίνει τη θέση του στους μαχητές του ΕΛΑΣ. Η μάχη της Αθήνας έχει αρχίσει.

[Ο ΕΛΑΣ των Αθηνών για να προστατεύσει τους άοπλους διαδηλωτάς και τον Αθηναϊκό λαό από την άδικη χρήση των όπλων που έκαναν τα όργανα ασφαλείας του Κράτους Παπανδρέου, με την συνδρομή μάλιστα των Άγγλων, αναγκάστηκε να προβεί στον αφοπλισμό των περισσοτέρων αστυνομικών τμημάτων και άρχισε την εκκαθάριση των εστιών των ταγματασφαλιτών, που είχαν καταλάβει διάφορα επίκαιρα κτίρια μέσα στην πόλη και έξω και είχαν μεταβάλλει σε φρούρια. Τα υπο συγκρότηση Τάγματα Εθνοφυλακής παρέδωσαν μόνα των τον οπλισμό των στην Ε.Π. και ΕΛΑΣ Αθηνών.
Η εκκαθάριση των ενόπλων αντιστάσεων άρχισε μετά την ένοπλη επέμβαση κατά του συλλαλητηρίου της 3ης Δεκεμβρίου και συνεχίστηκε μέσα στην πόλη και την 4η Δεκεμβρίου.]

Τη στρατιωτική και πολιτική διεύθυνση της μάχης έχει η Κ.Ε. του ΕΛΑΣ. Μέλη της οι Σιάντος, Μάντακας, Χατζημιχάλης και επιτελάρχης ο αντισυνταγματάρχης Λαγγουράνης. Το σχέδιο ενέργειας του ΕΛΑΣ προβλέπει δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση στόχος είναι η εξουδετέρωση των συνοικιακών αστυνομικών τμημάτων με σκοπό τον έλεγχο των συνοικιών και την εξασφάλιση οπλισμού. Η δεύτερη φάση προβλέπει εξουδετέρωση των σημαντικότερων κέντρων αντίστασης δηλ. της Αστυνομίας Πόλεων της Γενικής Ασφάλειας και του Συντάγματος Χωροφυλακής Μακρυγιάννη. Στόχος, η κατάληψη του Κέντρου και η εξουδετέρωση της ΙΙΙ Ορεινής Ταξιαρχίας.

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ

Το Απόγευμα της 4ης Δεκεμβρίου το 2ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ Αθηνών ενεργεί επίθεση με 1.200 άνδρες. Στόχοι είναι τα αστυνομικά τμήματα των Αθηνών και το στρατηγείο της οργάνωσης Χ στο Θησείο. Την επίθεση κατά του στρατηγείου αναλαμβάνει το 4ο Σύνταγμα με δύναμη 400 ανδρών. 200 περίπου Χίτες υπερασπίζονται τα κτίρια της οργάνωσης μέχρι τις 7 το απόγευμα, οπότε και καταλαμβάνονται από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Ο απολογισμός, σύμφωνα με στοιχεία του ΕΛΑΣ είναι 100 νεκροί και 40 αιχμάλωτοι. Οι υπόλοιποι Χίτες φυγαδεύονται με τη βοήθεια Βρετανικών αρμάτων μάχης στα Παλαιά Ανάκτορα.
    Σφοδρές μάχες διεξάγονται στα περισσότερα Αστυνομικά κτίρια των Αθηνών. Μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες της 5ης Δεκεμβρίου οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ είχαν καταλάβει 17 από τα 23 τμήματα της πρωτεύουσας με αποτέλεσμα οι συνοικίες των Αθηνών να είναι υπό τον έλεγχο του ΕΛΑΣ.

Η 3η Ορεινή  Ταξιαρχία παρελαύνει κατά την
είσοδό της στην Αθήνα στις 9 Νοεμβρίου 1944

Στις 5 Δεκεμβρίου οι μάχες εντοπίζονται κυρίως στην περιοχή βόρεια της πλατείας Ομονοίας. Καταλαμβάνεται το Η’ Αστυνομικό τμήμα στην οδό Μαυρογένους  και η διλοχία Χωροφυλακής στις οδούς Γ’ Σεπτεμβρίου και Δεριγνύ. Οι μάχες διεξάγονται στην ευρύτερη περιοχή Πατησίων – Γ’ Σεπτεμβρίου είναι σφοδρές και διαρκόυν μέχρι αργά το απόγευμα. Η Γενική Ασφάλεια στις οδούς Στουρνάρα και Πατησίων δεχόταν επιθέσεις τόσο από τα γύρω κτίρια όσο και από πυροβολικό εγκατεστημένο στο λόφο του Στρέφη, ενώ 50 περίπου Ελασίτες καταλαμβάνουν το Πολυτεχνείο το οποίο όμως ανακαταλαμβάνεται από τις Βρετανικές δυνάμεις τις απογευματινές ώρες.
Συγκρούσεις διεξάγονται στο Δ’ Αστυνομικό Τμήμα Γ’ Σεπτεμβρίου και Σολωμού, στο Αρχηγείο Χωροφυλακής Ιουλιανού 36 και στις περισσότερες πολυκατοικίες της οδού Πατησίων.

[Το Κράτος του Παπανδρέου περιορίσθει εις το κέντρο της πόλεως.
Αι αντιστάσεις έπιπτον η μια μετά την άλλη.
Οι Άγγλοι έρριψαν όλας των τας δυνάμεις όχι μόνον κατά του ΕΛΑΣ αλλά και κατά του αμάχου πληθυσμού.
Τα πυρά των τανκς, τεθωρακισμένων αυτοκινήτων, τα πυρά της αεροπορίας, βομβαρδισμοί και πυροβολισμοί, όπως και τα πυρά του πυροβολικού, ερρίπτοντο αδιακρίτως όχι μόνο κατά των μαχητών, αλλά και κατά παντός οπλίτου εις τας οδούς, εντός των οικιών, εις τα οικίας και τους συνοικισμούς των Αθηνών και Πειραιώς.
Η συμμετοχή του λαού στο πλευρό των μαχητών σαν εκδήλωση αγανάκτησης κατά τις αδίκου αυτής επιθέσεως των Άγγλων, είναι αφάνταστος. Ανεγέρθησαν οδοφράγματα σε όλη την πόλη και σκάφτηκαν αντιαρματικά χαντάκια κάθετα στους δρόμους σκοπός ήταν να αντιδράσει ο λαός κατά των τανκς και να παρεμποδίσει την κίνηση τους. Οι πολιορκούμενοι αποκλείστηκαν από νερό και φωτιά και περιορίστηκαν στην Πλατεία Ομονοίας, Σύνταγμα και Κολωνάκι.]

Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ

Σε όλη τη διάρκεια της 6ης Δεκεμβρίου νέες δυνάμεις του ΕΛΑΣ φθάνουν στην Αττική για την ενίσχυση του Α’ Σώματος Στρατού.
   Η ενίσχυση των δυνάμεων επιτρέπει την επίθεση της ΙΙας Μεραρχίας του ΕΛΑΣ  στις εγκαταστάσεις της Σχολής Χωροφυλακής στο Γουδί. Οι μάχες ξεκινούν το πρωί της 7ης Δεκεμβρίου. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ επιτίθενται από το Νοσοκομείο «Ερυθρός Σταυρός» με βαρύ οπλισμό. Τμήματα της ΙΙΙης Ορεινής Ταξιαρχίας που βρισκόντουσαν προς εκκαθάριση περιοχών Καισαριανής – Βύρωνα αντιστέκονται σθεναρά. Η δεύτερη επίθεση γίνεται το μεσημέρι από την περιοχή του Άλσους Συγγρού και με κατεύθυνση προς Ζωγράφου και Γουδί. Και αυτή όμως η επίθεση αποκρούεται από την ΙΙΙη Ορεινή Ταξιαρχία καταλαμβάνοντας το νοσοκομείο Συγγρού στο ρέμα Καισαριανής στην οδό Ηριδανού.

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ

Τα ξημερώματα της 6ης Δεκεμβρίου στις 5 το πρωί εκδηλώνεται μεγάλη επίθεση από το 1ο Σύνταγμα Αθηνών. Η άμυνα του στρατοπέδου γίνεται από τρεις γραμμές. Η πρώτη γραμμή βρίσκεται στις πολυκατοικίες των δρόμων που περιβάλλουν το Στρατόπεδο. Η δεύτερη γραμμή βρίσκεται στο μαντρότοιχο του Στρατοπέδου και η τρίτη εντός του στρατοπέδου. Η πρώτη επίθεση εκδηλώνεται σε φυλάκιο τοποθετημένο σε πολυκατοικία της διασταύρωσης των οδών Μακρυγιάννη και Χατζηχρήστου. Οι μάχες που ακολουθούν είναι σφοδρές. Το Αγγλικό πυροβολικό, που είχε καταλάβει την Ακρόπολη βάλει με συνεχόμενα πυρά. Στις 4 το μεσημέρι τα επιτιθέμενα τμήματα του ΕΛΑΣ μετά από μεγάλες απώλειες επιστρέφουν στη γραμμή εξορμήσεως που οριζόταν από τις οδούς Καρυάτιδων – Μισαραλιώτου. Οι συγκρούσεις μειώνονται αισθητά μετά τις 7 το απόγευμα. Η επιχείρηση επαναλαμβάνεται και τις επόμενες ημέρες χωρίς την ίδια ένταση. Από το απόγευμα της 9ης Δεκεμβρίου νέες δυνάμεις του ΕΛΑΣ αρχίζουν να συγκεντρώνονται στο Κουκάκι. Τα ξημερώματα της 10ης Δεκεμβρίου επιτίθενται και ακολουθούν μάχες μέχρι το απόγευμα. Οι μάχες επαναλαμβάνονται στις 11 Δεκεμβρίου με την ίδια ένταση. Στις 8 το απόγευμα ξεκινά η τελευταία επίθεση του ΕΛΑΣ. Διαρκεί μέχρι τις 2 τα ξημερώματα της 12ης Δεκεμβρίου οπότε και λήγει η πολιορκία του Μακρυγιάννη. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ δεν καταφέρνουν να καταλάβουν το Στρατόπεδο. Η στρατηγική του σημασία μεγάλη, αφού η κατάληψη του θα οδηγούσε απ’ ευθείας στο κέντρο της πόλης και στο στρατηγείο των Άγγλων στη Μεγάλη Βρετανία.

[Το συγκρότημα Μακρυγιάννη υπεστηρίχθει λυσσωδώς από τα πυρα των Αγγλικών τανκς. Αυτά είχαν μπει μέσα στον περίβολο και με τα συχνά πυρά των απαγόρευαν στους πολιορκητάς του ΕΛΑΣ να εισχωρήσουν από τα ρήγματα του μαντρότοιχου.
Επί του βράχου της Ακροπόλεως πολυβόλα βαριά και πυροβόλα προστατευμένα από τα απαραβίαστα δια τους Έλληνας μαχητάς μνημεία του Παρθενώνος επέθετον τα πυρά των κατά των νώτων των πολιορκητών του Μακρυγιάννη τους έφερναν σε δύσκολη θέση.]

   Οι δύο μεγάλοι στόχοι Μακρυγιάννης – Γουδί δεν καταλαμβάνονται. Παρόλα αυτά ο ΕΛΑΣ περικυκλώνει το κέντρο. Οι προφυλακές φτάνουν Χαλκοκονδύλη, τη Σωκράτους την Πλατεία Ψυρρή. Ελέγχει πλήρως τη Νεάπολη, τα Εξάρχεια μέχρι την πλατεία Κάνιγγος και νότια έως την οδό Αγίου Μάρκου – Αιόλου στην Αγορά. Τη νύχτα της 11ης Δεκεμβρίου καταλαμβάνεται η Πολυκλινική Αθηνών στις οδούς Πειραιώς και Σωκράτους.

[Η επικοινωνία των Αγγλικών τμημάτων προς Πειραιά δια της Λεωφόρου Συγγρού κυρίως γίνεται μετά κόπου και μόνο με βαρέα τανκς που διέρχονται ταχέως και με πυροβολισμούς προς όλας τας κατευθύνσεις. Η προώθηση των τμημάτων του ΕΛΑΣ είναι μέχρι της Πλατείας Ομονοίας (Πολυκλινική – οδός Ίωνος) Πλατείας Κάνιγγος, συνοικίας Πλάκας προς την Πλατεία Συντάγματος, κατά μήκος της Λ. Ακαδημίας. Παντού οι πολιορκούμενοι εγκατέστησαν συρματοπλέγματα και τανκς ως σημεία στηρίγματος εις τα σταυροδρόμια.]

ΟΙ ΑΓΓΛΟΙ ΕΝΙΣΧΥΟΝΤΑΙ

Στις 12 Δεκεμβρίου καταφθάνει στην Αθήνα ο διοικητής Στρατευμάτων Μ. Ανατολής Αντιστράτηγος Αλεξάντερ. Την ίδια στιγμή ξεκινά η απόβαση Βρετανικών ενισχύσεων. Μέχρι την 15η Δεκεμβρίου έχουν καταφθάσει τουλάχιστον 2 Ταξιαρχίες με 6.000 άνδρες βαριά οπλισμένους. Η απόβαση συνεχίζεται και μετά τις 15 Δεκεμβρίου με δύο νέες ταξιαρχίες και πολεμικό υλικό. Ο όρμος Φαλήρου γεμίζει από Αγγλικές δυνάμεις. Ο Στρατηγός Σκόμπυ φοβούμενος τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ που πολιορκούν το κέντρο των Αθηνών μετακομίζει στην περιοχή Χασάνι, το σημερινό Ελληνικό. Έρχεται σε επαφή με το ΕΑΜ και προτείνει εκεχειρία με όρο την υποχώρηση του ΕΛΑΣ στην παλαιά του γραμμή και τον αφοπλισμό του Α’ σώματος στρατού. Η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ ζητά να αφοπλιστούν όλες οι κυβερνητικές δυνάμεις, εκτός της ΙΙΙ Ορεινής Ταξιαρχίας που θα απομακρυνόταν από την Αθήνα, ενώ απορρίπτει τον αφοπλισμό του Α’ Σώματος. Οι όροι αυτοί δεν γίνονται δεκτοί από τους Άγγλους. Στις 16 Δεκεμβρίου ο Σκόμπυ επαναλαμβάνει τις προτάσεις του. Με μια διαφορά όμως. Οι Βρετανικές ενισχύσεις έχουν τονώσει το ηθικό τους και η έκβαση των μαχών γέρνει σιγά-σιγά προς την Κυβερνητική πλευρά.

[Την 15η και 16η Δεκεμβρίου διεξήχθησαν σφοδρές μάχες στον Πειραιά προς το κέντρο της πόλεως και τον λόφον Καστέλλας. Εις τα πυρά των τανκς του πυροβολικου ξηράς και της αεροπορίας που επιτίθενται κατά των μαχητών και του άμαχου πληθυσμού αδιακρίτως ιδιότητας, προστέθηκαν από της πρωίας της 13ης Δεκεμβρίου σφοδρότατα πυρά του αγγλικού στόλου από Κερατσίνι και τα ανοικτά του Πειραιώς και όρμου Φαλήρου.]

   Ο ΕΛΑΣ είχε αρχίσει να φθείρεται. Η φυσική αντοχή σε συνδυασμό με την έλλειψη πυρομαχικών και συγχρόνου οπλισμού δείχνουν σιγά-σιγά να τον προδίδουν. Οι μάχες συνεχίζονται μέσα στην Αθήνα, πίσω από τα οδοφράγματα που έστηνε ο ΕΛΑΣ, σώμα με σώμα. Με συνεχείς συγκρούσεις, καταλήψεις και ανακαταλήψεις κτιρίων.

[Ο ΕΛΑΣ με επικεφαλής τους μαχητάς των Αθηνών μάχεται υπεράνθρωπα με όλας του τας δυνάμεις. Σύσσωμος η μάζα του λαού των Αθηνών – Πειραιώς είναι μαζί του. Η πάλη προσέλαβε πραγματικήν παλλαϊκή μορφήν ενός λαού που καταβάλει όλας του τας δυνάμεις γιατί ξέρει ότι μάχεται για τη λευτεριά και την πολιτική του ανεξαρτησία μέσα στον τόπο του ενάντια σε ξένη άδικη κατοχή. Η μάχη μολαταύτα είναι σκληρή. δεν είναι μονάχα ο άνισος αγών και έλλειψη βαρέων μέσων: πυροβολικού, τάνκς, αεροπλάνα, αλλά και πυρομαχικά που λείπουν. Οι άνδρες μάχονται νύχτα μέρα μέσα στην πόλη, οι ίδιοι στην πρώτη γραμμή με πολλές απώλειες, χωρίς να υπάρχει καμία δυνατότητα να γίνει αντικατάστασις μονάδων. Η μόνη δυνατή αντικατάσταση είναι εκεί που πέφτουν οι πολεμιστές να καταφτάσουν άλλοι άοπλοι πολίτες, να αρπάζουν τα όπλα των σκοτωμένων ή τραυματιών και να συνεχίζουν τη μάχη με λίγα φυσίγγια που απέμειναν. Έτσι πολλές μονάδες ανανεώθηκαν με νέο αίμα δυο και τρεις φορές. Μοναδικό παράδειγμα που οι αγωνιστές ξεπέτιονται αυτόκλητοι για να αποθανατίσουν τη δύναμη της αντίστασης ενός λαού που δεν καταβάλλεται από τη βάρβαρη υλική βία.]

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ

Η δεύτερη φάση της μάχης ξεκινά από το απόγευμα της 16ης Δεκεμβρίου. Οι Βρετανικές δυνάμεις μαζί με τις κυβερνητικές ελέγχουν απόλυτα την περιοχή της Σχολής Χωροφυλακής και την περιοχή μεταξύ της πλατείας Συντάγματος και Ομονοίας.
   Βασικό τους μέλημα είναι να ελέγχουν τις τρεις βασικές οδικές αρτηρίες α) Πανεπιστημίου – Σταδίου – Ακαδημίας, β) Κηφισίας, Μεσογείων, Παπαδιαμαντοπούλου, γ) Λεωφόρο Συγγρού μέσα της οποίας επικοινωνούσε το κέντρο με την παραλία το αεροδρόμιο Χασάνι.
   Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ ελέγχουν πολλές γειτονιές των Αθηνών, το συγκρότημα λόφων Φιλοπάππου – Νυμφών και Αρδηττού καθώς και τη νότια πλευρά της πόλης: Νέα Σμύρνη, Καλλιθέα, Πετράλωνα.
Το 6ο Σύνταγμα Πειραιά ελέγχει τον όρμο Ελευσίνας – Σκαραμαγκά για να εξασφαλίζει την έλευση νέων στρατιωτικών τμημάτων από την Πελοπόννησο.
   Στις 17 Δεκεμβρίου οι μάχες παρουσιάζουν σχετική ύφεση.
   Στις 18 σημειώνεται μία σημαντική επιτυχία του ΕΛΑΣ. Τμήματα της 2ας Μεραρχίας διενεργούν αιφνιδιαστική επίθεση κατά του αρχηγείου της RAF στην Κηφισιά. Οι Βρετανικές δυνάμεις αποτελούμενες από 600 περίπου άνδρες ήταν εγκατεστημένες στα ξενοδοχεία Σέσιλ – Απέργη – Πεντελικό. Η επίθεση κράτησε όλη την ημέρα.
   Τα ξημερώματα της 19ης Δεκεμβρίου οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ καταλαμβάνουν τα τρία ξενοδοχεία και συλλαμβάνουν πάνω από 500 άνδρες. Οι απώλειες είναι μεγάλες και για τις δύο πλευρές: Νεκροί 80 Ελασίτες και 25 Εγγλέζοι. Ο αριθμός των τραυματιών ξεπερνάει τους 300.
   Η σταδιακή κάμψη του ΕΛΑΣ ξεκινά την 19η Δεκεμβρίου. Οι Αγγλικές δυνάμεις αρχίζουν αργά αλλά σταθερά να εξασφαλίζουν τον έλεγχο νέων περιοχών.
   Τεθωρακισμένες Μεραρχίες ελέγχουν πλήρως τις Λεωφόρους Συγγρού και Πειραιώς. Με βάση αυτές εξαπολύουν κάθετες επιθέσεις στις παρακείμενες περιοχές. Ένας από τους βασικούς τους σκοπούς είχε επιτυγχάνεται. Επιτίθενται από το λιμάνι του Πειραιά και την Πειραϊκή και καταλαμβάνουν το ύψωμα της Καστέλας και της Δραπετσώνας. Από τις Τζιτζιφιές και τον Ιππόδρομο εκδηλώνεται επίθεση κατά της Καλλιθέας και της Νέας Σμύρνης.

[Τα τμήματα του ΕΛΑΣ μάχονται μέχρι εξαντλήσεως, χωρις να είναι δυνατή η αντικατάστασις των και με μεγάλη έλλειψη πυρομαχικών. Ο τομεύς Πειραιώς έχει ενισχυθεί με δύναμη 700 ανδρών του ορεινού ΕΛΑΣ (52 Σύνταγμα ΧΙΙΙ Μεραρχίας) και αριθμόν τινα βολών πυροβολικού, αλλ’ αι ανάγκαι της γραμμής μάχης είναι μεγάλαι λόγω της εκτάσεως που λαμβάνει το μέτωπον του αγώνος. Το Α’ Σώμα Στρατού έχει ενισχυθεί με το 9ον Σύνταγμα Πελοποννήσου (2 Τάγματα) μηχανοκίνητον πλην εκ 2 θωρακισμένων αυτοκινήτων και με αριθμόν τιναν πυρομαχικών ατομικού τυφεκίου και εκρηκτικών.]

Η άφιξη του Τσώρτσιλ στην Αθήνα την νύχτα της 25ης Δεκεμβρίου δείχνει καθαρά πως η μάχη κλείνει προς τη μεριά των Βρετανών. Τις προηγούμενες ημέρες ο ΕΛΑΣ είχε συμπτυχθεί απ’ το μεγαλύτερο μέρος των συνοικιών που κατείχε. Είχε εγκαταλειφθεί το Θησείο, η περιοχή Φιλοπάππου και το μεγαλύτερο τμήμα του Πειραιά. Η 3η ορεινή Ταξιαρχία με τη βοήθεια Πυροβολικού και Αεροπορίας καταφέρνει να καταλάβει την περιοχή της Καισαριανής. Η πτώση της Καισαριανής κρίνεται ως μία από τις καθοριστικότερες για την έκβαση της μάχης επιχείρηση των κυβερνητικών δυνάμεων.

[Την 29η Δεκεμβρίου. Η επιχείρηση κατά Ζέρβα είχε περατωθεί. Ούτος με μικρόν αριθμόν 2-1 ½ της δυνάμεως του και με χιλιάδαομήρων κατηυθύνετο προς Κέρκυραν. [σ.σ. στο σημείο αυτό υπάρχει ιδιόχειρη σημείωση του Σιάντου «Το μέρος του Ζέρβα πρέπει να περιλαμβάνει τους λόγους της συγκρούσεως, την προετοιμασία και διεξαγωγήν της σε πολύ χονδρές γραμμές»]
Δια την συνέχισιν της Μάχης των Αθηνών διετάσετο το Γενικό Στρατηγείο από της 29-12-44 να κατευθύνει δύο Μεραρχίας του την Ι και ΙΧ προς τους χώρους Άμφισσα – Λειβαδιά – Λαμία εν αναμονή νεοτέρων διατάξεων.
Την 29η Δεκεμβρίου κατόπιν σκληρού καθ’ όλην την ημέραν αγώνος τα τμήματα της Καισαριανής αναγκάζονται να συμπτυχτούν την νύκτα. Ι Ταξιαρχία Α’ Σ. Στρατού δια Υμηττού προς Λιόπεσι ΙΙ/34 προς το Σύνταγμα του περιοχήν Αγ. Παρασκευής.Η Καισαριανή ισοπεδωθείσα από τα πυρά πυροβολικού και αεροπορίας περιήλθε εις χείρας των Άγγλων.]

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, ο Βρετανός Πρωθυπουργός ζητάει την έναρξη διαπραγματεύσεων. Στις 26 Δεκεμβρίου συγκαλείται σύσκεψη στο Υπουργείο Εξωτερικών. Συμμετέχουν Αγγλική αντιπροσωπεία, οι συμμαχικοί Πρεσβευτές και ελληνική αντιπροσωπεία απ’ όλα τα κόμματα και τις παρατάξεις. Η σύσκεψη καταλήγει σε ναυάγιο.

Η ΤΡΙΤΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΚΑΙ Η ΣΥΜΠΤΥΞΗ

Οι βρετανικές δυνάμεις μέρα με τη μέρα κερδίζουν έδαφος. Η φθορά του ΕΛΑΣ διευρύνεται. Έχουν χαθεί πλέον και οι ανατολικές συνοικίες των Αθηνών. Η περιοχή ελέγχου του ΕΛΑΣ ορίζεται στην περίμετρο Λεωφόρος Κηφισίας – τέρμα Αμπελοκήπων, Λεωφόρος Αλεξάνδρας, Βόρειες και δυτικές παρυφές Λυκαβηττού, οδός Σόλωνος – Πλατεία Κάνιγγος – παρυφές Ομόνοιας. Το σχέδιο των Βρετανών προβλέπει επίθεση από τις περιοχές Γουδί και Ρουφ.
   Η Γενική επίθεση ξεκινά από την 23η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία με σκοπό την εκκαθάριση των περιοχών Νεαπόλεως και Εξαρχείων στις 2 Ιανουαρίου.. Σφοδρές μάχες γίνονται στο τετράγωνο Τρικούπη – Διδότου – Μαυρομιχάλη – Ναυαρίνου, στο Πολυτεχνείο και το κτίριο της τηλεφωνικής εταιρείας στη γωνιά Κωλλέτη και Μπενάκη.
   Από τις 10 το βράδυ της 2ας Ιανουαρίου όλες οι Κυβερνητικές δυνάμεις έχουν θέσει σε εφαρμογή το σχέδιο εκκαθάρισης των Αθηνών. Η περιοχή του Γηροκομείου καταλαμβάνεται το ίδιο βράδυ.
Στο Ψυχικό οι μάχες της 3ης Ιανουαρίου διαρκούν όλη τη μέρα και καταλήγουν σε συντριπτική ήττα των δυνάμεων του ΕΛΑΣ. Βρετανικά άρματα μάχης εισχωρούν στον Κολωνό και το Περιστέρι. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ στα Εξάρχεια υποχωρούν στην Κυψέλη. Τα εναπομείναντα τμήματα του Πειραιά αποκομμένα πλέον δείχνουν αδύναμα να κρατήσουν τις θέσεις τους. Είναι τα πρώτα που αυτόβουλα αρχίζουν σταδιακή αποχώρηση. Μετά την πτώση του Ψυχικού απειλείται άμεσα η γραμμή Καλογρέζας Νέας Ιωνίας.
    Η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ δίνει εντολή το απόγευμα της 4ης Ιανουαρίου για υποχώρηση η σύμπτυξη των δυνάμεων στις περιοχές Μάνδρα, Κάζα, Δεκέλεια, Μπογιάτι.
    Η αποχώρηση ξεκινά στις 4:15 το πρωί της 5ης Ιανουαρίου. Οι Βρετανοί την αντιλαμβάνονται αργά. Με διστακτικότητα εισχωρούν στις εγκαταλελειμμένες περιοχές. Επιτίθενται με στην οπισθοφυλακή του ΕΛΑΣ, το 54 Σύνταγμα Βόλου. Ο Στρατηγός Σκόμπυ αναγγέλλει το γεγονός με έκτακτο ανακοινωθέν: «Αι Μάχαι εις τα Αθήνας και τον Πειραιά κατέπαυσαν.»

[4η ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1945: ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΜΠΤΥΞΗ
Γενικά όλα τα τμήματα, από 33 συνεχείς ημέρας μαχόμενα, είχαν φθάσει, αλλά και υπερβεί, το όριο της αντοχής. Ουδεμία αντικατάστασις προς ανάπαυσιν των μαχητών. Αι δε απώλειες υπερέβαινον κάθε όριον. Μόνο η συνεχής αντικατάστασις του έμψυχου υλικού μέσα στις ίδιες μονάδες έδινε τη συνέχεια της υποστάσεως των. Προς πρόληψιν υποχωρήσεως εν ημέρα από την πίεση του εχθρού και μάλιστα έξω των κατωκειμένων τόπων υπό τα δραστικά πυρά της δραστηριωτάτης εχθρικής αεροπορίας η Κ. Ε. του ΕΛΑΣ έδωσε το εσπέρας της 4ης Ιανουαρίου τη Διαταγήν της συμπτύξεως κατά τη διάρκεια της νυκτός 5ης Ιανουαρίου.
Η σύμπτυξη θα εγένετο προς Μάνδρα – Κάζα – Χασιά – Δεκελεία, στενωπούς Μπογιάτι με ελαφράν γραμμή ασφαλείας επί των στενωπών Δαφνί, Αν. Λιόσια, Μενίδι, Αμαρούσι, Μελίσσια, Πεντέλη. Η σύμπτυξης επραγματοποιήθει εγκαίρως και κανονικώς τη νύκτα 4/5 με διατήρηση της φυσιογνωμίας του πεδίου μάχης μέχρι των πρωινών ωρών.
Ο εχθρός κατά την επομένην έχασε την επαφήν των μαχητών του πεδίου μάχης Αθηνών – Πειραιώς. Αι αναγνωρίσεις του μολαταύτα εξεπέμφθησαν μετά μεσημβρίαν 5ης Ιανουαρίου και έφθασαν Κηφισσιά – Ερυθραία από όπου δεν επροχώρησαν βορειότερα. Επίσης Μενίδι και στενωπούς Άνω Λιοσίων όπως και στην στενωπό Δαφνί.]

http://etsaoussakis.posterous.com/44