Σάββατο 5 Δεκεμβρίου 2015

Ο Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος και η εμπλοκή των βαλκανικών χωρών: Αρχειακές πηγές από Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Αλβανία

Επιμέλεια:
Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Σπυρίδων Σφέτας
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Ηλίας Σκουλίδας
Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η δεκαετία του 1940 επαναπροσδιόρισε ριζικά το καθεστώς στα Βαλκάνια οριοθετώντας εκ νέου τόσο τις σχέσεις των βαλκανικών χωρών μεταξύ τους όσο και εκείνες με τις γειτονικές τους χώρες αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που δραστηριοποιούνταν στην περιοχή. Ουσιαστικά η Κατοχή από τις δυνάμεις του Άξονα σάρωσε τη βαλκανική χερσόνησο από βορά προς νότο μεταβάλλοντας τα ποιοτικά χαρακτηριστικά σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης. Ως εκ τούτου η κληρονομιά της υπήρξε βαριά και άφησα βαριά τη σκιά της στον Ψυχρό Πόλεμο, ιδιαίτερα στην πρώτη δεκαετία του.

Στον παρόντα τόμο δημοσιεύονται έγγραφα από τα Βουλγαρικά, Γιουγκοσλαβικά, Αλβανικά και Ρουμανικά αρχεία της περιόδου 1945-1961. Πρόκειται ουσιαστικά για την πρώτη συνθετική και συστηματική αναδίφηση στα κρατικά αρχεία των προαναφερθέντων βαλκανικών χωρών από τα οποία ανασύρθηκαν εξόχως ενδιαφέροντα έγγραφα που φωτίζουν αθέατες, έως σήμερα, όψεις της περιόδου. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «Θαλής» και για την υλοποίησή της συνεργάσθηκε μια πλειάδα ερευνητών. Παραθέτω αλφαβητικά τα ονόματα τους: Παύλος Βασιλειάδης, Μαριλένα Γκίνη, Βαγγέλης Κατσάρας, Θανάσης Λούπας, Απόστολος Πατελάκης, Ηλίας Σκουλίδας, Σπύρος Σφέτας, Κατερίνα Τσέκου, Τάσος Χατζηναστασίου. Πρόκειται κατά τεκμήριο για ορισμένους εκ των πλέον καταρτισμένων Ελλήνων βαλκανιολόγων, οι οποίοι διέθεσαν τις δυνάμεις τους στον κοινό στόχο της επιστημονικής μελέτης της περιόδου του ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου και των αρχών του Ψυχρού Πολέμου. Οι παραπάνω ερευνητές εκμεταλλεύθηκαν τη σημαντική βελτίωση στην πρόσβαση των κρατικών αρχείων της μεταπολεμικής περιόδου στα Βαλκάνια που σημειώθηκε από τις αρχές του 21ου αιώνα και αναδείχθηκαν έτσι στην πρώτη επιστημονική ομάδα που πέτυχε να προσεγγίσει τα αρχειακά τους διαθέσιμα. Είναι βέβαιο ότι το αποτέλεσμα της δουλειάς τους θα δώσει απαντήσεις σε ορισμένα ερωτήματα, πολύ περισσότερο όμως θα θέσει τους πρώτους κανόνες για τη συνέχιση και διεύρυνση του επιστημονικού διαλόγου τα προσεχή χρόνια.


Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης
Αναπληρωτής Καθηγητής
Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

http://coldwar.gr/mixailidis.pdf

ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
 Γιώργος Αντωνίου Στάθης Καλύβας

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Νίκος Μαραντζίδης

Η μελέτη του ζητήματος των πολιτικών προσφύγων αποτέλεσε τα τελευταία χρόνια ένα από τα πλέον εξελισσόμενα αντικείμενα μελέτης. Παρά το γεγονός πως για χρόνια υπήρξε ένα θέμα ταμπού, η ιστορική έρευνα έκανε σημαντικά βήματα προόδου. Ιδιαίτερο ρόλο σε αυτό έπαιξαν τα αρχειακά τεκμήρια των πρώην Λαϊκών Δημοκρατιών. Έτσι, ένας σημαντικός αριθμός ιστορικών ερευνών που βασίζονται κυρίως στα αρχεία αυτών των χωρών συνέβαλαν στην αναλυτική χαρτογράφηση του φαινομένου και στην διερεύνηση πολλών από τις μέχρι πρόσφατα άγνωστες πτυχές.

Ο όρος πολιτικός πρόσφυγας υπήρξε ασαφής και σε κάποιες περιπτώσεις παραπλανητικός. Υπό την ασαφή, λοιπόν, κατηγορία του πολιτικού πρόσφυγα, στοιβάχτηκαν τουλάχιστον πέντε διαφορετικές κατηγορίες ανθρώπων: α) τα στελέχη του κόμματος και οι εθελοντές αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, για τους οποίους θα ταίριαζε απολύτως ο όρος του πρόσφυγα, με βάση τα κριτήρια της Σύμβασης της Γενεύης, β) οι επιστρατευμένοι αντάρτες, άνδρες και γυναίκες, που είχαν την ατυχία να στρατολογηθούν δια της βίας για να πολεμήσουν στις γραμμές του ΔΣΕ και υποχρεωτικά βρέθηκαν στο «σιδηρούν παραπέτασμα», γ) οι κάτοικοι των παραμεθορίων χωριών της Βόρειας Ελλάδας που εξαναγκάστηκαν από το ΔΣΕ να εκκενώσουν τα χωριά τους και να ακολουθούσαν τους αντάρτες στην «υπερορία», δ) οι αιχμάλωτοι στρατιώτες και αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού που πήραν μαζί τους οι αντάρτες στην Αλβανία και στη συνέχεια επιβιβάστηκαν στα πλοία της «προσφυγιάς» και ε) τα χιλιάδες παιδιά του «παιδομαζώματος». Ίσως θα έπρεπε να προσθέσουμε και μια έκτη κατηγορία: τους σλαβόφωνους/ Σλαβομακεδόνες αντάρτες και άμαχους που εγκατέλειψαν τις εστίες τους με κατεύθυνση τη Γιουγκοσλαβία (ιδιαίτερα μετά τη ρήξη Τίτο Στάλιν το 1948) προκειμένου να λιποτακτήσουν από το ΔΣΕ ή να μην στρατολογηθούν σε αυτόν.

http://coldwar.gr/antoniou-kalivas.pdf


Η εικόνα του ελληνικού Eμφυλίου στον διεθνή Τύπο

επιμέλεια Νίκος Μαραντζίδης και Ελένη Πασχαλούδη

http://coldwar.gr/Matzaridis_Nikos_Eleni_Paschoulidi.pdf

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ευάνθης Χατζηβασιλείου

Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος έχει αποτελέσει ένα προνομιούχο θέμα της ελληνικής ιστοριογραφίας. Τα βιβλία και τα επιστημονικά άρθρα που ασχολούνται με διάφορες πτυχές του συγκροτούν ήδη μια γιγαντιαίων διαστάσεων βιβλιογραφία. Ωστόσο, η εικόνα δεν είναι πάντοτε ικανοποιητική. Ενώ υπάρχουν (και τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται με αυξανόμενη συχνότητα) πολλά έργα τα οποία εντάσσονται σε μια δυναμική και πολυεπίπεδη εξέταση του φαινομένου μέσα στα διεθνή του συμφραζόμενα, η κυρίαρχη εικόνα – ειδικά στο πεδίο που ονομάζεται «δημόσια ιστορία» ή δημόσιες προσλήψεις – κυριαρχείται από στερεότυπα (είτε για τον ρόλο των εσωτερικών δυνάμεων είτε, πιο συχνά, για τον περιλάλητο «ξένο δάκτυλο») και από υπερβολικά «στενού» ορίζοντα οπτικές. Η τελευταία αυτή τάση απειλεί να αποκόψει ακόμη περισσότερο την ελληνική επιστήμη από τις μεγάλες διεθνείς συζητήσεις, και να εντείνει την απομόνωση του ελληνικού δημόσιου διαλόγου.

 Ο ανά χείρας τόμος εκπροσωπεί μια απόπειρα για απεμπλοκή από τέτοιες παγίδες. Αντιμετωπίζει τον εμφύλιο πόλεμο ως ένα διεθνές γεγονός, θέτοντας στο επίκεντρο της ανάλυσης όχι μόνον την ίδια την ελληνική εσωτερική σύγκρουση, αλλά και την πρόσληψή της από τη διεθνή κοινότητα και από την εθνική κοινή γνώμη άλλων χωρών. Εάν η κατανόηση του Άλλου αποτελεί – και πάντοτε αποτελούσε – μια από τις προτεραιότητες της Ιστορίας των Διεθνών Σχέσεων, ο τόμος αυτός κάνει ένα σημαντικό βήμα στον εμπλουτισμό της ερευνητικής ατζέντας για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο: μελετά όχι μόνον την στάση «Άλλων» έναντι της εσωτερικής ελληνικής σύγκρουσης, αλλά και το πώς αυτοί οι Άλλοι είδαν τους Έλληνες του εμφυλίου πολέμου ως Άλλους ως προς τους ίδιους. 

Σάββατο 30 Μαΐου 2015

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΜΟΣ 13 ΝΕΩΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ 1940-1949 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΟΜΗ

Πρόλογος

Δεν υπάρχει - µε την εξαίρεση ίσως της ελληνικής επανάστασης και του απελευθερωτικού αγώνα - περίοδος πιο πυκνή σε γεγονότα και εξελίξεις στη νεοελληνική ιστορία από την περίοδο του πολέµου, της κατοχής και του εµφυλίου - από τη δεκαετία 1940-1950 δηλαδή. Εφτά εκατοµµύρια Έλληνες - ένα µικρό κράτος για τα µέτρα του καιρού - πέρασαν µέσα σε λίγα χρόνια από καταστάσεις και εµπειρίες που άλλα έθνη, πολύ πιο µεγάλα, δεν γνωρίζουν σε ολόκληρη την ιστορία τους. Δεν οφειλόταν αυτό σε κάποια κατάρα που το έθνος κουβαλά µαζί του, ούτε σε κάποια έµφυτη έφεση των νεοελλήνων προς την περιπέτεια. Απλώς συνέβη εδώ κάτι που σπάνια συναντούµε στην
ιστορία των κρατών και των ανθρώπινων κοινωνιών. Η γεωγραφία, η κοινωνική διάρθρωση και η γύρω ιστορική συγκυρία συνδυάστηκαν µε τρόπο εξαιρετικά δηµιουργικό - και ταυτόχρονα εξαιρετικά επώδυνο - για να δώσουν αυτή τη µοναδική ελληνική εµπειρία της δεκαετίας.

Πρόκειται για µία ιστορία που µόλις αρχίζουµε να ανακαλύπτουµε µε ουσιαστικό και νηφάλιο τρόπο. Ακόµα και σήµερα - και για καιρό ίσως ακόµα - η επιστηµονική θεώρηση αντιµάχεται µε τις αυθαίρετες κατασκευές που καλούνται, από καιρό σε καιρό, να υπηρετήσουν, στρεβλώνοντας την ιστορία, τη µία ή την άλλη άποψη και επιλογή. Ίσως αυτό το γεγονός, περισσότερο από κάθε τι άλλο δείχνει την επικαιρότητα των όσων συνέβησαν τότε, τη σηµασία που διατηρούν για τον κόσµο µέσα στον οποίο εµείς σήµερα ζούµε. 

Υπάρχει πάντοτε το δίληµµα του τι πρέπει να περιλάβει κανείς σε έναν τόµο που µε τρόπο εκλαϊκευµένο αλλά ταυτόχρονα και έγκυρο προσπαθεί να ταξινοµήσει, και κατά το δυνατό να εξηγήσει, τα συµβάντα εκείνης της εποχής. Τα πάθη των ανθρώπων οπωσδήποτε σε µία πολεµική δεκαετία που κόστισε ανθρώπινες ζωές σε κλίµακα που ποτέ πριν δεν είχε γνωρίσει η ανθρωπότητα και η Ελλάδα. Δεκαπέντε χιλιάδες Έλληνες σκοτώθηκαν στον πόλεµο, ίσως δέκα χιλιάδες σκοτώθηκαν στις γραµµές της Αντίστασης, δεκάδες χιλιάδες χάθηκαν στον καιρό της κατοχής (ας µην ξεχνάµε την τύχη των πενήντα χιλιάδων Εβραίων συµπολιτών µας), ίσως πενήντα χιλιάδες σκοτώθηκαν στον Εµφύλιο. Δεν επρόκειτο όµως απλά και µόνο για µία περίοδο δακρύων και παθών. Αυτό το εκπληκτικό νέο φαινόµενο - στον πόλεµο και στην πολιτική - που ονοµάστηκε αντιφασιστική, εθνική Αντίσταση, ήταν ένα τεράστιο κίνηµα δηµιουργίας που ακτινοβολεί ακόµα και σήµερα αξίες από αυτές που θεµελιώνουν βαθιά τον ανθρώπινο πολιτισµό.

Από τα πολλά που συνέβησαν εκείνη την περίοδο στους Έλληνες, από τα πολλά που οι τελευταίοι δηµιούργησαν, εκτίθενται στον παρόντα τόµο µερικά, άλλα µε πληρέστερο, άλλα µε πιο συνοπτικό τρόπο. Θα ήταν αφελής όποιος θεωρεί ότι εξαντλείται ένα τέτοιο θέµα στα πλαίσια ενός και µόνο τόµου, ενός και µόνο δοκιµίου. Στην ουσία ξύσαµε την επιφάνεια ελπίζοντας να δώσουµε στον αναγνώστη το µέγεθος και την πολυπλοκότητα των γεγονότων της περιόδου. Σε τελευταία ανάλυση νέα υλικά και νέοι τρόποι προσέγγισης συµπληρώνουν καθηµερινά τη γνώση µας γύρω από την περίοδο και τη δεξιότητά µας να την αποδίδουµε µε προσιτό και κατανοητό - χρηστικό αν θέλετε - τρόπο. Θεωρείστε λοιπόν την εδώ προσπάθεια ως ένα σταθµό προς την πληρέστερη αντιµετώπιση της συναρπαστικής περιόδου.

Γιώργος Μαργαρίτης

Περιεχόμενα

Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ  1940 - 1950  Γιώργος Μαργαρίτης
Ο ΕΔΕΣ Βαγγέλης Τζούκας
Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ Γιώργος Μαργαρίτης
ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ . Η ΕΜΠΛΟΚΗ ΣΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ Γιώργος Μαργαρίτης ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΡΑΜΜΟ ΣΤΟΝ ΓΡΑΜΜΟ (ΙΟΥΝΙΟΣ 1948- ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1949) Νίκος Κουλούρης

Σάββατο 4 Απριλίου 2015

H πορεία προς τον εμφύλιο: Από την ένοπλη εμπλοκή στην ένοπλη ρήξη

του Φίλλιπου Ηλίου

Εισαγωγή:
Σήμερα στην επέτειο των 70 χρόνων από τα Δεκεμβριανά της Αθήνας ένα απόσπασμα από το βιβλίου του Φίλιππου Ηλίου: Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος – Η εμπλοκή του ΚΚΕ ,επανέρχεται για να δώσει απαντήσεις και να θέσει νέους προβληματισμούς σχετικά με το πώς οδηγήθηκαν τα πράγματα στα γεγονότα των Δεκεμβριανών και κατά πόσο το ΚΚΕ είχε στόχο την εξουσία μέσω της ένοπλης πάλης. 

 Ο εμφύλιος πόλεμος προέκυψε από μια μακρά σειρά κινήσεων , χειρισμών και ιστορικών αναμετρήσεων που έχουν την αφετηρία τους στα χρόνια της Κατοχής , αλλά που κλιμακώνονται από το Δεκέμβριο του 1944 έως τους τελευταίους μήνες του 1946, και οι οποίες , στη πρόθεση εκείνων που τις σχεδιάζουν ή τις αυτοσχεδιάζουν έχουν το νόημα της άσκησης μια ς μεγαλύτερης πίεσης επάνω στον αντίπαλο, προκειμένου να επιτευχθεί ένας πολιτικός συμβιβασμός. Και ομολογημένη πρόθεση της ηγεσίας του ΚΚΕ, για εκείνη την εποχή, ήταν η επιδίωξη και με τη προσφυγή σε «ένοπλες μορφές πάλης», να οδηγηθεί το αριστερό κίνημα «σε ένα συμβιβασμό σε μία (νέα) Βάρκιζα με καλύτερους όρους».

Από τα χρόνια της Κατοχής και της Αντίστασης το μείζον πρόβλημα που αντιμετώπιζε η ελληνική κοινωνία ήταν η μεγάλη δύναμη του ΕΑΜ, και στο πλαίσιο του ΕΑΜ, η ισχυρότατη παρουσία του ΚΚΕ. Συνδυάζοντας από πολύ νωρίς, τα αιτούμενα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα με ένα πρόγραμμα ουσιαστικών κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, το ΕΑΜ, εμφανίζεται μετά την Απελευθέρωση, ως ένας από τους κύριους ρυθμιστικούς παράγοντες της πολιτικής ζωής. Αντίθετα με ότι συνήθως λέγεται και γράφεται, το ΕΑΜ δε φαίνεται να αντιπροσώπευε «τη μεγάλη πλειοψηφία» του ελληνικού λαού. Και όπου είναι δυνατό να γίνουν ακριβέστερες μετρήσεις, φαίνεται ότι δεν αποτελούσε καν τη πλειοψηφία. Είχε όμως με το μέρος του τη δυναμική και την αίγλη της Αντίστασης και μια ικανότητα οργανωμένων δυναμικών συσπειρώσεων που το καθιστούσαν δυνητικά ικανό να διαμορφώσει, σε διάφορα επίπεδα της κοινωνικής ζωής, πλειοψηφικά ρεύματα και να διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στις εξελίξεις.

Αυτή ακριβώς η δύναμη και η ακτινοβολία του ΕΑΜ ήταν εκείνη που εφόβιζε τους αντιπάλους του και αντισυσπείρωνε τα παραδοσιακά στρώματα και τις συντηρητικές δυνάμεις της ελληνικής κοινωνίας. Το επίσημο κράτος που ανασυγκροτείται μετά την Απελευθέρωση και μετά τα Δεκεμβριανά – και που είχε ήδη δείγματα γραφής από τη Μέση Ανατολή-είναι ένα κράτος αντί-εαμικό , το οποίο έχει ως κύριο μέλημα και σκοπό να αναχαιτίζει και να περιορίσει την εαμική πλυμμηρίδα. Με όλα τα μέσα διαθέσιμα και εφικτά.

Από τη πλευρά του το ΚΚΕ εμφανίζεται από, το τελευταίο, τουλάχιστον χρόνο της Κατοχής, να έχει εγκαταλείψει την ιδέα-πειρασμό της άμεσης κατάληψης εξουσίας.Οι ενδείξεις που είχε για τη Σοβιετική στάση απέναντι στο ελληνικό πρόβλημα και για την υπαγωγή της Ελλάδας , με σοβιετική συναίνεση, στην αγγλική «σφαίρα επιρροής» σε συνδυασμό με τις προτεραιότητες του αντιχιτλερικού αγώνα αλλά και τις ανησυχίες ως προς τη βιωσιμότητα της εαμικής συμμαχίας , εάν αυτή παρεξέκλινε από τις αρχικές διακηρύξεις της, οδηγούσαν σε μια αναζήτηση αναγκαστικών συγκλίσεων όσο βαρύ και αν μπορούσε να είναι το τίμημα. Στο πλαίσιο αυτό εξακολουθεί να ασκεί πιέσεις συχνά ένοπλες-με ακραίο παράδειγμα τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 1944-όχι γιατί σχεδιάζει να καταλάβει την εξουσία, αλλά γιατί θεωρεί ότι με τον τρόπο αυτό , θα μπορούσε να οδηγήσει τα πράγματα προς πολιτικές λύσεις , που θα επέτρεπαν στο ΕΑΜ να καταλάβει, στη θεσμοθετημένη πολιτική ζωή (και τη κυβέρνηση) μια αντίστοιχη θέση με τον όγκο των δυνάμεων που αντιπροσώπευε.

Τα φαινόμενα αυτά ενισχύονται κατά τη διάρκεια του 1945 , μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας. Το ΕΑΜ και το ΚΚΕ εμφανίζονται να έχουν συνειδητοποιήσει , εκείνη την εποχή, ότι εμπρός στην επιθετικότητα του ανασυγκροτημένου κρατικού μηχανισμού και τη παράλληλη «λευκή τρομοκρατία» που είχαν εξαπολύσει οι εθνικιστικές συμμορίες, ο μόνος δρόμος που τους απομένει είναι η έμμονη στη γραμμή «της ομαλής δημοκρατικής εξέλιξης».

Δεν ήταν απλώς σχήμα λόγου. Την ίδια εκείνη εποχή, το ΚΚΕ εμφανίζει θεωρητικές επεξεργασίες για «το πέρασμα στο σοσιαλισμό με δημοκρατικές μεθόδους πολιτικής πάλης». Ο ίδιος ο Νίκος Ζαχαριάδης διατυπώνει τη θεωρία «των δύο πόλων», του ανατολικού και του δυτικού , ανάμεσα στους οποίους η Ελλάδα χώρα ουδέτερη υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, ενώ, παράλληλα, για να μην αποκοπεί αποδέχεται, παρά τη διαφωνία του, να στηρίξει εδαφικές διεκδικήσεις στη Βόρειο Ήπειρο και την Ανατολική Ρωμυλία που προωθούσαν τα αστικά κόμματα και η κυβέρνηση. Στο ίδιο πλαίσιο ενεργειών θα πρέπει να εγγραφεί και η δημόσια αποκήρυξη του Άρη Βελουχιώτη, ο οποίος , με τις πράξεις του και την ανταρσία του , θεωρήθηκε ότι υπονομεύει τις επιδιωκόμενες και επιθυμητές «δημοκρατικές εξελίξεις».

Παράλληλα, όμως, το ΚΚΕ , πιστό στις λενινιστικές του παραδόσεις και πρακτικές της
κομμουνιστικής Διεθνούς , θεωρεί ότι ο συνδυασμός των μορφών «της πολιτικής και μαζικής πάλης» με μορφές «ένοπλης πάλης», είναι ένας ακόμη αποτελεσματικός τρόπος για να πειστεί ο αντίπαλος, προκειμένου να επιτευχθεί ένας πολιτικός συμβιβασμός, «με καλύτερους όρους». Το ζήτημα που είναι απαραίτητο να καταστεί σαφές εδώ είναι το εξής: «Αν ξεχάσει κανείς την Ελλάδα, και να αναχθεί στα μαθήματα που γινόταν σε όλα τα κομμουνιστικά κόμματα, θα βρει ένα θέμα να επανέρχεται μονίμως: τις μορφές πάλης και τους συνδυασμούς των μορφών αυτών. Θεωρείται λοιπόν, και το κομουνιστικό κόμμα το κάνει εργαλείο για τη δράση του, ότι η ένοπλη πίεση απέναντι στον αντίπαλο είναι ένας τρόπος για να επιτύχεις πολιτικό συμβιβασμό. Όχι για να τον ανατρέψεις , όχι για να κυριαρχήσεις σ’ αυτόν , όχι για να καταλάβεις την εξουσία, αλλά για να εξαναγκάσεις έναν δύστροπο αιμοβόρο αντίπαλο να συμβιβαστεί και να κατακτήσεις στην κοινωνία μια θέση ανάλογο με τις δυνάμεις που έχεις.

«Αν αυτό το σχήμα δεν το εμπεδώσουμε, τότε η ιστορία των ελλήνων κομμουνιστών παρουσιάζει, από τα τέλη της Κατοχής ως την αρχή των εμφύλιου πολέμου, δηλαδή ως το 1947, το σχήμα του τρελού καραβιού: Κάποιο θέλουν να πάρουν την εξουσία. Θέλοντας να πάρουν την εξουσία, αφήνουν τους Εγγλέζους να αποβιβαστούν , χωρίς να κάνουν τίποτα για να καταλάβουν την εξουσία. Και μόλις αφήνουν τους Εγγλέζους να αποβιβαστούν, εξορμούν να πάρουν την εξουσία τον Δεκέμβρη, και υποχωρούν αμέσως στέλνοντας κύριες δυνάμεις του ΕΑΜ να πολεμούν το Ζέρβα στην Ήπειρό. Και μετά, ενώ ετοιμάζονται για το τρίτο γύρο για να ξαναπάρουν την εξουσία, που δεν είχαν πάρει τις δύο προηγούμενες φορές, αρχίζουν να στέλνουν φαντάρους στο στρατό, στους κομμουνιστές τους λένε να αποδεχτούν να πάνε στην εξορία, και κάνουν ότι χρειάζεται για να χάσουν αυτό που θεωρείται ότι είναι ο στόχος τους, η επιδίωξη τους . Πρόκειται για μια τρελή κατάσταση, η οποία δεν αντέχει σε κανενός είδους λογική.

Η ύστερη και μεταγενέστερη κομμουνιστική κριτική και αυτοκριτική χώριζε σε φέτες όλα αυτά τα κομμάτια , και απέδιδε στην αριστερή ή στη δεξιά απόκλιση, κατά καιρούς, την ευθύνη για το σύνολο των πραγμάτων. Αλλά τα πράγματα δεν είναι δυνατόν να συμβούν έτσι στη ζωή, και δεν είναι δυνατόν να συμβούν αν δεν υπάρχει μια λογική που τα ρυθμίζει. Τη λογική αυτή έχω την εντύπωση ότι μπορούμε να τη δούμε σε μια σειρά ενεργειών, όπου το Κομμουνιστικό Κόμμα , ήδη από τα χρόνια της Κατοχής, γνωρίζει ότι η Ελλάδα είναι στη σφαίρα της αγγλικής επιρροής, ότι μπορεί εμείς να είμαστε δυνατοί, δεν μπορούμε όμως να ανατρέψουμε τις συνθήκες της παγκόσμιας ισορροπίας στη Μεσόγειο, δε μπορούμε να τα βάλουμε με την Αγγλία βάζοντάς τα ταυτόχρονα με τη Σοβιετική Ένωση, την οποία θα παραβλέψουμε. Αλλά τι μπορούμε να κάνουμε; Μπρος στο φόβο που κατέχει τον συντηρητικό κόσμο , μπρός στο φόβο που κατέχει από την Απελευθέρωση και πέρα ,ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού, το φόβο του ΕΑΜ , το φόβο ότι το ΕΑΜ είναι ικανό για τα πάντα , να σφάξει, να λεηλατήσει, κυρίως να φέρει το κομμουνισμό στην Ελλάδα , μπρος στο φόβο αυτό αναπτύσσεται ένα κράτος, μια κατάσταση λευκής τρομοκρατίας, που παίρνει διαστάσεις εφιαλτικές. Απέναντι στο κράτος αυτό, το ΕΑΜ και το ΚΚΕ ψάχνουν να βρουν μορφές συνδιαλλαγής.

Το ΚΚΕ βρίσκεται, έτσι, εμπρός σε μια νέα πραγματικότητα, στη διαμόρφωση της οποίας είχε και το ίδιο συμβάλλει. Θεωρεί πια τον Φεβρουάριο του 1947 ότι όλες οι δυνατότητες για ειρηνική λύση του ελληνικού προβλήματος είχαν εξαντληθεί και ότι οι προσπάθειες για έναν αμοιβαίως αποδεκτό πολιτικό συμβιβασμό δεν είχαν πλέον κανένα ουσιαστικό αντίκρισμα. Δεν τους απέμενε , κατά τις αντιλήψεις του, παρά η ένοπλη αναμέτρηση: ο ένοπλος αγώνας ως κύρια μορφή των ενεργειών του.

Στην αφετηρία των νέων αυτών εκτιμήσεων θα πρέπει να βρίσκονται κάποιες ενθαρρύνσεις-οι οποίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν με σχετική βεβαιότητα , ως υποκινήσεις- που είχαν λάβει ο γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης από τν Ιωσήφ Στάλιν, το Μάρτη του 1946, στη διάρκεια μια μυστικής συνάντησης στη Κριμαία, και , αντίστοιχα , από το στρατάρχη Τίτο. Οι ενθαρρύνσεις αυτές, που ισοδυναμούσαν με έγκριση, είχαν επιτρέψει στο ΚΚΕ να προσχωρήσει από το 1946, στο συνδυασμό των πολιτικών ενεργειών με ένοπλες μορφές πάλης. Έδειχναν, κυρίως, ότι κάτι άλλαζε στη στάση της Σοβιετικής Ένωσης , καθώς άρχιζε πια η εποχή του Ψυχρού πολέμου.

Και πάλι , όμως, πριν προχωρήσει στο επόμενο βήμα και πριν εξαγγείλει , ακόμη και στα στελέχη του, τις νέες αποφάσεις, το ΚΚΕ θεώρησε ότι έπρεπε να εξασφαλίσει τις προϋποθέσεις που θα του επέτρεπαν να αντιμετωπίσει με αυξανόμενες προσδοκίες επιτυχίας την οριστική εμπλοκή στον εμφύλιο πόλεμο. Του χρειαζόταν όχι μόνο η έγκριση του « διεθνούς επαναστατικού κέντρου» δηλαδή της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά και η συμφωνία για την αποστολή μεγάλων ισοτήτων πολεμικού υλικού, που θα έπρεπε στο Δημοκρατικό Στρατό να αντιμετωπίσει τους αντιπάλους του: το κυβερνητικό στρατό , ο οποίος είχε, ήδη την απεριόριστη στήριξη με πολεμικό υλικό και συναφή μέσα, από τους Άγγλους στην αρχή, από τους Αμερικανούς στη συνέχεια.

Επομένως, τα ερωτήματα θα πρέπει να τεθούν προς μία άλλη κατεύθυνση. Ήταν δυνατόν μια κοινωνική επανάσταση ή ένας εμφύλιος πόλεμος, καθοδηγημένος από κομμουνιστές , να επιτύχει σε χώρα της Δυτικής Ευρώπης εκείνη την εποχή;

Ήταν δυνατόν ένα λαϊκό όσο ισχυρό κι αν μπορούσε να είναι , να αναστρέψει τις γεωπολιτικές ισορροπίες που είχαν αποδεχθεί οι «Μεγάλοι Σύμμαχοι» στη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου;

Ήταν δυνατόν να υπάρχουν «επαναστατικές διαθεσιμότητες» που θα επέτρεπαν να ξεσηκωθεί ένας λαός που μόλις έβγαινε από έναν καταστροφικό πόλεμο για να ριχτεί σε έναν άλλο, και μάλιστα εμφύλιο;

Θα μπορούσε κανείς να συνεχίσει με ερωτήματα αυτού του είδους. Έχω την εντύπωση πως θα κατέληγε στο μόνιμο συμπέρασμα, ότι η έκβαση του ελληνικού εμφυλίου πολέμου ήταν εγγεγραμμένη από την αφετηρία του. Το τριτοδιεθνιστικό μοτίβο του «προκεχωρημένου αποσπάσματος της επανάστασης» που θυσιάζεται για να κερδηθεί η συνολική μάχη φαίνεται ότι είχε και αυτό τη θέση του στις αφετηριακές διαδρομές του ελληνικού επαναστατικού εγχειρήματος.


Απόσπασμα το βιβλίο του Φίλιππου Ηλιού : Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος – Η εμπλοκή του ΚΚΕ, εκδόσεις Θεμέλιο Ιστορική βιβλιοθήκη

Αναδημοσίευση από https://barikat.gr/content/h-poreia-pros-ton-emfylio-apo-tin-enopli-emploki-stin-enopli-rixi