Η δράση του Μιχάλαγα

Γράφει ο ΗΛΙΑΚΟΣ

Ο Μιχάλης Παπαδόπουλος, γνωστότερος ως Μιχάλαγας, ήταν από τις  κυριότερες μορφές της κατοχικής περιόδου στην Δυτική Μακεδονία, ειδικά στην περιοχή της Κοζάνης.
 Ήταν πρόσφυγας απ’τον Πόντο και εγκαταστάθηκε στα Σέρβια, όπου ανέπτυξε έντονη εμπορική δράση ασχολούμενος  με ζώα και γεωργικά προϊόντα. Ήταν αγαπητός στους συγχωριανούς του, γι’αυτό άλλωστε και του έδωσαν το τιμητικό προσωνύμιο Αγάς (εξ’ου και το Μιχάλαγας). Όπως οι περισσότεροι πρόσφυγες ήταν φιλικά προσκείμενος προς τον φιλελεύθερο βενιζελικό χώρο και εκφραζόταν συχνά εχθρικά προς το καθεστώς Μεταξά.

"Διχασμένη Χώρα" του Τζέφρι Τσάντλερ, φωτογραφικό παράρτημα

  Από το ξεκίνημα του αντάρτικου αγώνα στην Κατοχή, βοηθούσε έμπρακτα το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Χρηματοδοτούσε το ΕΑΜ Σερβίων και ενίσχυε τους πρώτους αντάρτες του ΕΛΑΣ στον Όλυμπο με άρβυλα και στρατιωτικό υλικό.
  Στις αρχές του 1943 όμως οι σχέσεις του Μιχάλαγα με το ΕΑΜ διερράγησαν.  Σύμφωνα με την πιθανότερη εκδοχή, η αφορμή ήταν ένα περιστατικό ζωοκλοπής κοντά στον Σαραντάπορο. Εκεί κάποιοι ζωοκλέφτες είχαν κλέψει κάποια κοπάδια αιγοπροβάτων του Μιχάλαγα. Αυτός διαμαρτυρήθηκε στην τοπική ηγεσία του ΚΚΕ/ΕΑΜ με την οποία συνεργαζόταν, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Αντιμετωπίστηκε αρχικά με αδιαφορία, με εχθρικότητα στην συνέχεια. Οι κομμουνιστές προτίμησαν να καλύψουν τους ζωοκλέφτες απ’το να διατηρήσουν τις σχέσεις τους με τον Μιχάλαγα.
   Ο κυριότερος λόγος αυτής της αλλαγής στάσης απέναντί του ήταν η έλλειψη πλήρους εμπιστοσύνης στο πρόσωπό του. Αυτό είχε να κάνει με μία ανταγωνιστική προς το ΕΑΜ αντιστασιακή οργάνωση που δρούσε στην περιοχή της Κοζάνης και λεγόταν ΕΚΑ (Ένωσις Κοινωνικής Αμύνης). Αποτελείτο κυρίως από αξιωματικούς της πόλης και εμπόρους της ευρύτερης περιοχής, και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν μία τοπική έκφραση της αντιστασιακής ΠΑΟ που είχε ιδρυθεί στην Θεσσαλονίκη απ’το 1941 με την αρχική ονομασία ΥΒΕ. Το ΚΚΕ/ΕΑΜ υποπτευόταν ότι ο Μιχάλαγας είχε σχέσεις με την ΕΚΑ επειδή σε αυτήν ήταν ένας έμπορος στενός συγγενής του. [1]
  Ένας ακόμα λόγος ήταν η υποστήριξη που παρείχε ο Μιχάλαγας στον  Μιχάλη Πεχλιβανίδη που ήταν κουμπάρος του. Ο Πεχλιβανίδης ήταν αγροφύλακας στην Σκάφη και αρχικά ήταν στον ΕΛΑΣ αλλά κατόπιν απεχώρησε. Ο ΕΛΑΣ επιχείρησε ανεπιτυχώς να τον δολοφονήσει στις 16/12/1942. Ο Πεχλιβανίδης ενημέρωσε σχετικώς τον Μιχάλαγα ο οποίος με την σειρά του διαμαρτυρήθηκε στους τοπικούς ηγέτες του ΕΑΜ. [2]
Για όλους αυτούς τους λόγους επήλθε η ρήξη Μιχάλαγα και ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, και από φίλος και χρηματοδότης του βαφτίστηκε εν μία νυκτί "συνεργάτης των Γερμανών και της αντίδρασης" [3].
 Ο ίδιος φυσικά αντέδρασε αναλόγως και έγινε φανατικός αντικομμουνιστής, εντασσόμενος στις 22/03/1943 μαζί με τον Πεχλιβανίδη σαν ομαδάρχης στο τμήμα του Παπαβασιλείου, αξιωματικού της ΠΑΟ. Χώρος δράσης αυτού του τμήματος της ΠΑΟ ήταν κυρίως τα χωριά Σκάφη-Λεύκαρα-Πολύμυλος απ'όπου και στρατολογούσε αντάρτες. [4]
 Στις 09/04/1943 δύναμη του ΕΛΑΣ επιτίθεται στο χωριό Ίμερα οι κάτοικοι του οποίου έφεραν οπλισμό και δεν ήταν πλέον τόσο φιλικά προσκείμενοι προς τον ΕΛΑΣ, χάρη στην επιρροή του Μιχάλαγα. Ενδεικτικό είναι ότι ακόμα και ο πρώην αρχηγός του εφεδρικού ΕΛΑΣ του χωριού, Σάββας Θεοδωρίδης, είχε μεταστραφεί εναντίον τους. Οι ελασίτες όχι μόνο δεν πέτυχαν τον στόχο τους που ήταν η διάλυση των ενόπλων του χωριού, αλλά το τμήμα των Παπαβασιλείου-Μιχάλαγα που κινούταν στην περιοχή συνεργαζόμενο με τους Ιμεριώτες συλλαμβάνει λίγο έξω απ'το χωριό στις 10/04/1943 μία ομάδα 7 κομμουνιστών με επικεφαλείς τα στελέχη Σίμο Κερασίδη και Λάζαρο Τερπόφσκι.
Ο δεύτερος ήταν σλαβομακεδόνας και είχε αποφυλακιστεί απ΄τους Γερμανούς τέλος Ιουνίου του 1941 κατόπιν παρέμβασης της βουλγαρικής πρεσβείας. Κατά πάσα πιθανότητα έφερε την πολιτική ευθύνη για την αιματηρή διάλυση της ΠΑΟ στον Αυγερινό στις 07/04/1943 και την σύλληψη των αξιωματικών της. Έτσι, επιχειρείται να γίνει διαπραγμάτευση με το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ για να γίνει ανταλλαγή αιχμαλώτων. Η επαφή όμως δεν τελεσφόρησε και εντωμεταξύ οι ελασίτες εκτέλεσαν τους αξιωματικούς στην Βουχωρίνα στις 13/04/1943. Ο Μιχάλαγας, κατόπιν εντολών απ΄την ΠΑΟ Κοζάνης συγκροτεί ανταρτοδικείο και οι 7 κομμουνιστές εκτελούνται σαν αντίποινα στις 14/04/1943. [5]
 Λόγω της αμέσου εμπλοκής του Μιχάλαγα στην υπόθεση, κάποιοι αριστεροί αρέσκονταν να τον παρουσιάζουν σαν αιμοσταγή δολοφόνο, αλλά ακόμα και το Μακεδονικό Γραφείο του ΚΚΕ χαρακτήριζε αυτές τις φήμες ως γενικότητες. [6]  Μετά από αυτά τα γεγονότα, η εχθρότητα του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ αυξήθηκε κατακόρυφα  με αποτέλεσμα την προσωρινή αναστολή της δράσης της ένοπλης ομάδας Παπαβασιλείου. [7]

Η ΠΑΟ όμως, εκμεταλλευόμενη και την προσωρινή σύμπτυξη των δυνάμεων του ΕΛΑΣ προς την Πίνδο, αναδιοργανώνεται στην περιοχή και τον Ιούλιο του 1943 συγκροτείται το Αρχηγείο Χάδοβας, το οποίο παράλληλα έφερε την ονομασία 27o Σύνταγμα της ΠΑΟ, με επικεφαλής τον Παπαβασιλείου και χώρο δράσης το δυτικό Βέρμιο. Η ονομασία "27ο Σύνταγμα" ήταν φυσικά συμβολική αφού επ'ουδενί δεν προσέγγιζε την δύναμη οργανωμένου συντάγματος. Αναπτύσσει περιορισμένη αντιστασιακή δράση χτυπώντας γερμανικές φάλαγγες αυτοκινήτων τον Σεπτέμβριο του 1943. [8]
  Υφίσταται όμως δύο σημαντικά πλήγματα που καθιστούν πολύ δύσκολη την αναβάθμιση της αντιστασιακής δραστηριότητας. Το πρώτο ήταν η κατάσχεση απ'τους Γερμανούς υλικού που προοριζόταν για τους αντάρτες του, και το δεύτερο και σημαντικότερο ήταν η σύλληψη απ'τους Γερμανούς του Αστέριου Σιάπκα προτού αυτός προλάβει να φέρει ασύρματο με τον οποίο θα γινόταν απευθείας επικοινωνία του 27ου Συντάγματος με το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής. [9]
 Αυτά τα περιστατικά σε συνδυασμό με την πίεση του σαφώς ισχυρότερου ΕΛΑΣ καθιστούν αδύνατη την παραμονή του στην ευρύτερη περιοχή της Κοζάνης και έτσι τον Οκτώβριο του 1943 φεύγει και κατευθύνεται προς το όρος Κρούσια του νομού Κιλκίς όπου συνεργάζεται με το ισχυρό τοπικό τμήμα της ΠΑΟ των Μήτσου-Τζαμαλούκα (τυπικά έφερε την ονομασία 13ο Σύνταγμα της ΠΑΟ). [10]

 Ο Μιχάλαγας και άλλοι οπλίτες δεν ακολουθούν ως το Κιλκίς και γυρίζουν στα χωριά τους [11]. Η οικογένεια του Μιχάλαγα έχει πλέον εγκατασταθεί στα Λεύκαρα, αφού τα Σέρβια είχαν καεί απ΄τους Ιταλούς τον περασμένο Μάρτιο σαν αντίποινα για την αιχμαλωσία ενός ολόκληρου ιταλικού τάγματος στην μάχη του Φαρδύκαμπου. Δεδομένης όμως της εχθρότητας του ΕΛΑΣ, η παραμονή του  στην περιοχή είναι παρακινδυνευμένη. Γύρω στο τέλος Νοεμβρίου του 1943 αναγκάζεται εκ των πραγμάτων να μετακινηθεί μαζί με την οικογένειά του στην Θεσσαλονίκη. [12]
 Εκεί πλέον, αρχίζει η δεύτερη περίοδος της ένοπλης δράσης του Μιχάλαγα, που θα την δούμε σε επόμενη ανάρτηση λίαν συντόμως…
 Ο Μιχάλαγας έφτασε στην Θεσσαλονίκη γύρω στο τέλος του 1943, ουσιαστικά κυνηγημένος απ’τον ΕΛΑΣ. Αρχικά εντάχθηκε στην νεοσύστατη οργάνωση ΠΟΕΤ (Πανελλήνια Οργάνωση Εθνικιστών Ταγμάτων) του Αντώνη Βήχου, και ήταν ανάμεσα στους 13 που υπέγραψαν την προκήρυξη της οργάνωσης. Η προκήρυξη στρεφόταν κατά του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ (κάτι φυσιολογικό αφού οι περισσότεροι ήταν κυνηγημένοι απ’τον ΕΛΑΣ) και καλούσε τον κόσμο να τον πολεμήσει σε συνεργασία με τους Γερμανούς, με την ρητή επιφύλαξη ότι οι Γερμανοί θα τους εξοπλίσουν αναλόγως. [13]
 Η ΠΟΕΤ όμως διαλύεται πολύ γρήγορα καθώς ο αρχηγός της ο Βήχος αποδεικνύεται αναξιόπιστος και χάνει την εμπιστοσύνη των οπλαρχηγών και των αξιωματικών που τον πλαισιώσαν. Οι περισσότεροι αποχωρούν και μεταξύ αυτών και ο Μιχάλαγας.
 Έχοντας πλέον εξασφαλίσει γερμανικό οπλισμό και πολεμικό υλικό επιστρέφει στην περιοχή της Κοζάνης, και ιδιαίτερα στα χωριά Σκάφη, Ίμερα και Λεύκαρα. Στην Ζαρκαδόπετρα ύψωσε την σημαία της επαναστάσεως κατά του ΕΛΑΣ. [14] Βρήκε ανταπόκριση απ’τους ντόπιους καθώς αυτοί υφίσταντο διαρκώς τις επιθέσεις του ΕΛΑΣ. Tην περίοδο Δεκέμβριος 1943 – Ιανουάριος 1944 είχαν χτυπηθεί απ’τον ΕΛΑΣ χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία τα εξοπλισμένα χωριά Πελαργός, Λεύκαρα, Σκάφη. [15]
 Την ίδια περίοδο αποφασίζεται στην Κοζάνη η ένωση των αντικομμουνιστών σε μία ενιαία οργάνωση. Ονομάζεται ΕΕΣ (Εθνικός Ελληνικός Στρατός) και στο παράρτημα Κοζάνης αρχηγός εξελέγεται ο Μιχάλαγας με τον βαθμό του καπετάνιου.[16]
 Οι επιθέσεις του ΕΛΑΣ κατά των εξοπλισμένων χωρικών που πρόσκεινται στον ΕΕΣ συνεχίζονται με αμείωτη ένταση την περίοδο Φεβρουάριος-Μάιος του 1944 που χτυπήθηκαν πολλά χωριά (Πελαργός, Κομνηνά, Κλείτος, Ακρινή, Άγιος Δημήτριος, Ρυάκι κτλ) και η ευρύτερη περιοχή πλέον ταλανίζεται από την εμφύλια διαμάχη.[17]
 Στις αρχές του καλοκαιριού του 1944 και ενώ οι επιθέσεις του ΕΛΑΣ έχουν ατονήσει λόγω των γερμανικών εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, ο Μιχάλαγας μεταβαίνει στην Θεσσαλονίκη μαζί με άλλους οπλαρχηγούς κατόπιν γερμανικής πρόσκλησης. Έρχεται σε επαφή με τον αρχηγό του ΕΕΣ Πιερίας Κυριάκο Παπαδόπουλο (γνωστότερο ως Κισά Μπατζάκ καθ’ότι τουρκόφωνος πόντιος), τον αρχηγό του ΕΕΣ Κιλκίς Κώστα Παπαδόπουλο και άλλους οπλαρχηγούς και συντονίζουν από κοινού την δράση τους.
 Μαζί με τον Κισά Μπατζάκ ταξιδεύουν στην Βιέννη τον Ιούλιο για συνομιλίες με Γερμανούς προκειμένου να εξασφαλίσουν μεγαλύτερη στρατιωτική ενίσχυση. Παρακάτω η σχετική φωτογραφία απ΄τις συνομιλίες της Βιέννης, όπου ο Μιχάλαγας φαίνεται τρίτος από δεξιά [18]:

 "Έλληνες έναντίον Ελλήνων" του Στρ. Δορδανά, σελ.280

 Στις 31/08/1944 ορίζεται η διοίκηση του ΕΕΣ και ο Μιχάλαγας αναλαμβάνει διευθυντής οικονομικών.[19]

  Παρά την επιφανειακή συνεργασία του όμως με τους Γερμανούς, ο Μιχάλαγας είχε ανοικτό δίαυλο επικοινωνίας με τον ευρύτερο αντι-εαμικό χώρο. Ήδη απ’τον Ιούνιο του 1944 είχε προσπαθήσει να συνεργαστεί με τον ΕΔΕΣ, χωρίς όμως κάποιο αποτέλεσμα.[20]
  Επίσης κατά την παραμονή του στην Θεσσαλονίκη είχε απαντήσει θετικά σε διερευνητική πρόταση του γενικού επιθεωρητή νομαρχιών Μακεδονίας Αθανάσιου Χρυσοχόου σχετικά με το αν θα δεχόταν να αποκολληθεί απ’τους Γερμανούς και να στραφεί εναντίον τους. Το σχέδιο ήταν να συνασπισθούν  όλες οι εθνικές δυνάμεις της Β.Ελλάδος και να ταχθούν υπό τις διαταγές αξιωματικών της οργάνωσης Ιεραρχία, και κατ’επέκταση της κυβέρνησης του Καϊρου, με σκοπό να στραφούν κατά των Γερμανών.  Παρά τις θετικές απαντήσεις των ηγετών του ΕΕΣ, η κυβέρνηση του Καϊρου δεν έδωσε την έγκρισή της για την υλοποίηση του σχέδιου. [21]
 
 Ο Μιχάλαγας επέστρεψε αρχές Σεπτεμβρίου στην περιοχή της Κοζάνης, όπου οι επιθέσεις του ΕΛΑΣ είχαν ξαναρχίσει ακόμα πιο εντατικές κατά των εξοπλισμένων χωρικών (επιθέσεις κατά του Βατερού, της Άρδασσας κτλ). [22]
 Τότε συνέβη ένα ενδιαφέρον περιστατικό. Στις 10/09/1944 οπλίτες του καπετάν Παντελή (ντόπιος οπλαρχηγός του ΕΕΣ)  χτύπησαν κατά λάθος  μία ομάδα Άγγλων λίγο έξω απ’το Μαυροδένδρι, σκοτώνοντας τον έναν από αυτούς και τον  Έλληνα οδηγό του, και συλλαμβάνοντας τους υπόλοιπους. Όταν έγινε σαφές ότι επρόκειτο για Άγγλους και όχι για ελασίτες, αφέθηκαν ελεύθεροι, τους επεστράφησαν τα όπλα και  οι  Άγγλοι προθυμοποιήθηκαν να μεσολαβήσουν για να γίνει συνάντηση μεταξύ ΕΕΣ-ΕΛΑΣ.
Η συνάντηση έγινε λίγο έξω απ΄το Μαυροδένδρι στις 14 Σεπτεμβρίου 1943.
Τον ΕΕΣ εκπροσωπούσε κυρίως  ο Μιχάλαγας, τον ΕΛΑΣ ο Αλέξανδρος Ρόσιος (γνωστός και ως καπετάν Υψηλάντης του 27ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ) και ήταν παρόντες και οι Άγγλοι Ουίκστεντ και Τσάντλερ. Ο Μιχάλαγας ήταν πρόθυμος να παραδοθεί ο ΕΕΣ στους Άγγλους, αλλά ο ΕΛΑΣ δεν συμφωνούσε και έτσι η συνάντηση απέβη άκαρπη. [23]

Οι μάχες συνεχίζονταν με αποτυχημένες επιθέσεις του ΕΛΑΣ κατά χωρικών του ΕΕΣ (π.χ. Ίμερα, Βαθύλακκος, Μεσιανή, Ροδίτης κτλ). Αξιοσημείωτο είναι ότι οι Γερμανοί παρέμεναν θεατές σε όλη αυτήν την ενδοελληνική διαμάχη, και οι χωρικοί μόνοι τους με ελαφρύ οπλισμό  υπεράσπιζαν τις εστίες τους αντιμετωπίζοντας επιτυχώς τον ΕΛΑΣ. [24]

 Μετά την αποχώρηση των Γερμανών απ΄την Κοζάνη στις 28/10/1944, συνεχίστηκαν οι προσπάθειες διαπραγμάτευσης μεταξύ ΕΛΑΣ-ΕΕΣ με πρωτοβουλία των Άγγλων, δυνάμεις των οποίων είχαν πλέον φτάσει στην περιοχή και επιχειρούσαν κατά των Γερμανών. Πέραν της παράδοσης 28 αξιωματικών του ΕΕΣ στους Άγγλους, οι διαπραγματεύσεις δεν έφεραν κάποιο αποτέλεσμα. Οι Άγγλοι ζητούσαν απ’τους οπλαρχηγούς του ΕΕΣ να αφοπλιστούν και να παραδοθούν. Οι τελευταίοι ήταν μεν πρόθυμοι να παραδοθούν στους Άγγλους αλλά από την άλλη φοβόντουσαν ότι οι  Άγγλοι δεν θα μπορούσαν να τους προστατέψουν  απ’τον ΕΛΑΣ στα χέρια του οποίου η μοίρα τους ήταν προδιαγεγραμμένη. [25] Τις ίδιες μέρες (αρχές Νοεμβρίου) έγινε και η μάχη στο Κιλκίς που ολοκληρώθηκε με την σφαγή χιλιάδων αιχμαλώτων του ΕΕΣ που είχαν παραδοθεί στον ΕΛΑΣ. Συνεπώς, οι φόβοι των αντρών του ΕΕΣ Κοζάνης όσον αφορά την μεταχείρισή τους απ’τον ΕΛΑΣ δεν ήταν αδικαιολόγητοι.
 Οι τελευταίες συζητήσεις έγιναν στις 22-23 Νοεμβρίου 1944 σε υψηλό επίπεδο με την συμμετοχή εκπροσώπου της κυβέρνησης εθνικής ενότητας (Παπαλαζάρου) και του καπετάνιου της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ, του Μάρκου Βαφειάδη. Όπως ήταν φυσικό δεν κατέληξαν πουθενά, και πως θα μπορούσαν άλλωστε αφού η έγκριση να χτυπηθεί ο Μιχάλαγας είχε δοθεί απ΄την ηγεσία του ΚΚΕ μερικές μέρες πριν στην Αθήνα σε συνάντηση του Βαφειάδη με τον γ.γ του ΚΚΕ Γ.Σιάντο.[26]
 Η επίθεση του ΕΛΑΣ ξεκίνησε την επόμενη μέρα 24/11/1944. Οι εχθροπραξίες κράτησαν δύο μέρες, ως τις 26/11. Οι άντρες του ΕΕΣ δεν άντεξαν την πίεση του ΕΛΑΣ. Πολλοί παραδόθηκαν, άλλοι διέφυγαν για να αποφύγουν την σύλληψη. Οι ελασίτες προέβαιναν σε μαζικές εκτελέσεις στα χωριά που κυρίευαν. Στα Ίμερα π.χ. εκτέλεσαν 84 άνδρες και 4 γυναίκες, στα Πετρανά 83 άνδρες, δύο  γυναίκες και ένα νήπιο (!!!) στον Βαθύλακκο 43 άνδρες και 6 γυναίκες. Αποδεδειγμένα εκτελέστηκαν 437 άτομα, ενώ άλλοι υπολογισμοί ανεβάζουν τον αριθμός των εκτελεσθέντων στους 820. Όπως και να χει όμως, τα πεδινά χωριά της Κοζάνης στην κατοχή είχαν περισσότερους νεκρούς απ΄την ελασίτικη θηριωδία παρά απ’τους Γερμανούς… [27]

 Ο Μιχάλαγας συνελήφθη στις 17/12/1944 στην Ζαρκαδόπετρα, μετά από συμπλοκή που στοίχισε την ζωή σε 5 ελασίτες. Ήταν τυχερός και γλίτωσε από την εκτέλεση διότι συνελήφθη από άντρες ενός καπετάνιου του ΕΛΑΣ με τον οποίο είχε άριστες σχέσεις από παλιά. Μετεφέρθη στην Κοζάνη, όπου κλείστηκε στην φυλακή.[28] Ακόμα και οι ελασίτες τον κοίταζαν με θαυμασμό, καθώς οι ηγετικές του ικανότητες ήταν γενικώς παραδεκτές. [29] Δεν πέρασε από δίκη και μετά την συμφωνία της Βάρκιζας αφέθηκε ελεύθερος. Πέθανε υπο αδιευκρίνιστες συνθήκες στην Θεσσαλονίκη το 1946. Η πιθανότερη εκδοχή είναι ότι αυτοπυροβολήθηκε κατά λάθος. [30]
 
 Ο Μιχάλαγας είναι μία χαρακτηριστική περίπτωση πρόσφυγα οπλαρχηχού που έδρασε στην κατοχική Μακεδονία. Τα κίνητρα της δράσης του σε καμμία περίπτωση δεν ήταν ιδεολογικοπολιτικά. Στράφηκε κατά του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ για λόγους καθαρά προσωπικούς, και αυτό φυσικά δεν του συγχωρήθηκε. Η ΠΑΟ στην οποία εντάχθηκε απεδείχθη πολύ αδύναμη για να τον προστατέψει απ΄την επιθετικότητα του ΕΛΑΣ, και έτσι φυσιολογικά προσέγγισε τους Γερμανούς, ελλείψει άλλης επιλογής. Αυτοί δεν είχαν κανένα πρόβλημα να τον εξοπλίσουν (όπως και πολλούς άλλους) αφού τους συνέφερε να υποδαυλίζουν τις ενδοελληνικές διαμάχες. Ο Μιχάλαγας εκμεταλλεύτηκε την γερμανική βοήθεια, όχι για να κερδίσει χρήματα ή αξιώματα, αλλά για να αυτοπροστατευτεί και να αγωνιστεί κατά του ΕΛΑΣ. Το έκανε και με το παραπάνω, καθώς ήταν ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης 2.500 εξοπλισμένων χωρικών στην περιοχή της Κοζάνης που αγωνίζονταν κατά του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ.
  Σε καμμία περίπτωση λοιπόν δεν πρέπει να λοιδωρείται η δράση εθνικών αγωνιστών όπως ο Μιχάλαγας, επειδή έπραξαν το "αμάρτημα" να καταφύγουν στην μικρή γερμανική βοήθεια. Δεδομένων των συνθηκών ήταν το μόνο που μπορούσε να κάνει για να επιβιώσει, και πολύ καλά έκανε διότι έτσι τουλάχιστον δημιουργήθηκε ένα υπολογίσιμο αντίβαρο στον ΕΛΑΣ στην εθνικά ευαίσθητη περιοχή της δυτικής Μακεδονίας.

Σημειώσεις

[1] "Οι άλλοι καπετάνιοι", Συλλογικό έργο, σελ.232-3
[2] "ΠΑΟ, Ιστορία και προσφορά της στην Εθνική Αντίσταση 1941-45" του Αθ.Φροντιστή, σελ.186
[3] "Οι άλλοι καπετάνιοι", Συλλογικό έργο, σελ.234
[4] "ΠΑΟ, Ιστορία και προσφορά της στην Εθνική Αντίσταση 1941-45" του Αθ.Φροντιστή, σελ.186
[5]  Διδακτορικό Αθ.Καλλιανιώτη "Οι πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία 1941-46, σελ. 284-7
[6] "Οι άλλοι καπετάνιοι", Συλλογικό έργο, σελ.235
[7] "ΠΑΟ, Ιστορία και προσφορά της στην Εθνική Αντίσταση 1941-45" του Αθ.Φροντιστή, σελ.189
[8] "Για τον Ελληνικό Βορρά", του Παρμ.Παπαθανασίου, σελ.317
[9] "Για τον Ελληνικό Βορρά", του Παρμ.Παπαθανασίου, σελ.313-6 "ΠΑΟ, Ιστορία και προσφορά της στην Εθνική Αντίσταση 1941-45" του Αθ.Φροντιστή, σελ.198
[10] "Για τον Ελληνικό Βορρά", του Παρμ.Παπαθανασίου, σελ.318 "ΠΑΟ, Ιστορία και προσφορά της στην Εθνική Αντίσταση 1941-45" του Αθ.Φροντιστή, σελ.201
[11] "Η Κατοχή εν Μακεδονία" τόμος Α, του Αθ.Χρυσοχόου, σελ.84  "Το 13ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ" του Κ.Τσανικλίδη, σελ.90
[12] "Η Κατοχή εν Μακεδονία" τόμος Α, του Αθ.Χρυσοχόου, σελ.84
[13]  "Έλληνες εναντίον Ελλήνων" του Στρ. Δορδανά, σελ.218
[14] Διδακτορικό Αθ.Καλλιανιώτη "Οι πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία 1941-46", σελ.357
[15] Διδακτορικό Αθ.Καλλιανιώτη "Οι πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία 1941-46", σελ.360-2
[16] Διδακτορικό Αθ.Καλλιανιώτη "Οι πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία 1941-46", σελ.366
[17] Διδακτορικό Αθ.Καλλιανιώτη "Οι πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία 1941-46", σελ.380-5
[18] "Έλληνες εναντίον Ελλήνων"του Στρ. Δορδανά, σελ. 279
[19] "Έλληνες εναντίον Ελλήνων" του Στρ. Δορδανά, σελ. 276
[20] Διδακτορικό Αθ.Καλλιανιώτη "Οι πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία 1941-46", σελ.350
[21] "Η κατοχή εν Μακεδονία" τόμος Ε' του Αθ. Χρυσοχόου, σελ. 351 και σελ. 361-2.
[22] Διδακτορικό Αθ.Καλλιανιώτη "Οι πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία 1941-46", σελ.395-6
[23] "Διχασμένη χώρα" του Τζέφρι Τσάντλερ, σελ.51-54
[24] Διδακτορικό Αθ.Καλλιανιώτη "Οι πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία 1941-46", σελ.399-400
[25] "Δυτική Μακεδονία, Αντίσταση και Συμμαχική Στρατιωτική αποστολή" του Νίκολας Χάμμοντ, σελ.258-9
[26] "Απομνημονεύματα" τόμος Γ' του Μάρκου Βαφειάδη, σελ.16
[27] Διδακτορικό Αθ.Καλλιανιώτη "Οι πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία 1941-46", σελ.408-9
[28] Διδακτορικό Αθ.Καλλιανιώτη "Οι πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία 1941-46", σελ.416
[29] "Λεηλασία Φρονημάτων" τόμος Α' του Γιάννη Κολλιόπουλου, σελ.80
[30] "Οι άλλοι καπετάνιοι", συλλογικό έργο, σελ. 241

Αναδημοσίευση από http://istoriakatoxis.blogspot.com/2012/01/blog-post_10.html και

http://istoriakatoxis.blogspot.com/2012/01/blog-post_18.html