Περιοδικό Δοκιμές τεύχ. 06 (1997)
http://pandemos.panteion.gr/index.php?lang=el&op=record&type=&q=&page=0&pid=cid:449
http://pandemos.panteion.gr/index.php?lang=el&op=record&type=&q=&page=0&pid=cid:449
Τετάρτη 28 Σεπτεμβρίου 2016
Τετάρτη 27 Απριλίου 2016
Έκθεση της Vης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ για την τρίτη διάλυση του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων
ΕΛΑΣ Σ.Δ. 23 Απριλίου 1944
V ΤΑΞΙΑΡΧΙΑ Ατ/τίας - Ευβοίας
ΕΚΘΕΣΙΣ
Επί των γεγονότων μεταξύ 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ και ΕΛΑΣ
1) Αιτία και αφορμαί προκλήσεως πρώτων επεισοδίων
Την 6 Μαρτίου 1944 ο Λοχαγός του 5/42 Συντάγματος ΕΚΚΑ Δεδούσης επί κεφαλής του λόχου του αφώπλισεν την φρουράν ΕΛΑΣ αεροδρομίου ΠΕΝΤΑΓΙΟΥΣ και την ηχμαλώτισε, συνέλαβε και αφώπλισε την Περιφερειακήν Φωκίδος μεθ`ολοκλήρου του προσωπικού της, λεηλατήσας και τας αποθήκας των. Συνελαβε και αφώπλισε τον εφεδρικόν ΕΛΑΣ της περιοχής Πενταγιούς. Ο ανωτέρω λοχαγός τους συλληφθέντας ως άνω αιχμαλώτους και τα λεηλατηθέντα είδη συνεκόμισε μετά του λόχου του εις περιοχήν ΠΑΛΑΙΟΞΑΡΙΟΥ. Των ανωτέρω γεγονότων ήτο αυτόπτης μάρτυς και ο Διοικητής του 5/42 Συντάγματος Συνταγματάρχης Ψαρρός όστις όμως ουδέν μέτρον έλαβεν, ινα προλάβη ταυτα η τουλάχιστον αποκαταστήσει την τάξιν έστω και εκ των υστέρων και τιμωρήσει τους υπευθύνους επιβάλων τας αναλόγους κυρώσεις. Ομοίως Δεδούσης και στρατιώται του εφόνευσαν συναγ. ΕΛΑσίτην Βάρσον.
Την επομένην έλαβεν γνώσιν των γεγονότων η Υ Ταξιαρχία εδρεύουσα εις ΜΑΥΡΟΛΙΘΑΡΙ από σχετικόν τηλεγράφημα της Περιφερειακής Φωκίδος και παρόμοιον της οργανώσεως ΕΛΑΣ ΚΡΟΚΥΛΙΟΥ και ΠΕΝΤΑΓΙΟΥΣ.
Η Ταξιαρχία αμέσως απέστειλε τελεσίγραφον δι’ υπ’ αριθμ. 103/7.3.44 Διαταγής της προς τον Συνταγματάρχην Ψαρρόν, όπως αποκαταστήση την τάξιν, απελευθερώση τους συλληφθέντας, αποδώση τα διαρπαγέντα και συλλάβη υπευθύνους διά φόνον Βάρσου, όπως δικασθώσι, τάσσουσα προθεσμία 12 ωρών και ότι εναντία περιπτώσει θα ήτη υποχρεωμένη να κινήση τμήματά της προς επιβολήν και αποκατάστασίν της τάξεως. Συγχρόνως διά της υπ`αριθμ. Α.Π. 126 και 129 19.3.44 αναφοράς της προς Γενικόν Στρατηγείον ανέφερε τα γεγονότα και εκίνησε και τμηματά της (απόσπασμα Κρόνου) όπως κινηθή περιοχήν ΛΙΔΩΡΙΚΙΟΥ εν αναμονή διαταγών της Ταξιαρχίας: Ο Συνταγματάρχης Ψαρρός κατόπιν του τελεσιγράφου της Ταξιαρχίας διέταξε και απελύθησαν οι αιχμαλωτισθέντες (στρατιωτικοί και πολιτικοί) πλην ούτε ο οπλισμός ούτε και τα λοιπά διαρπαγένντα υλικά επεστράφησαν ούτε και οι δολοφόνοι του Βάρσου συνελήφθησαν (Δεδούσης και οι άνδρες του).
Πρός επίλυσιν των ανωτέρω επεισοδίων και προς αποφυγήν συγκρούσεως μεταξύ τμημάτων ΕΛΑΣ και 5/42 εκινήθη ο Πολιτικός της Ταξιαρχίας συναγ. Ηρακλής μετά του 7ου λόχου Συν/τος την 8. 3. 44 προς ΛΙΔΩΡΙΚΙΟΝ, όπου εκάλεσεν τον Συντ/ρχην Ψαρρόν προς συζήτησιν. Λόγω εκτάκτου διαταγής Γεν. Στρατηγείου ανεχώρησεν διά Βίνιανην και ανέθηκεν εις τον συναγ. Κρόνο - Φώτην και Γαβριώτην να αντιπροσωπεύσουν την Ταξιαρχίαν εις τας συζητήσεις μετά του Ψαρρού, δώσας εις αυτούς ωρισμένας εντολάς και ιδία την εκπλήρωσιν του όρου συλήψεως του Δεδούση και επιστροφής του οπλισμού και λοιπών υλικών.
Η ανωτέρω επιτροπή συνηντήθη την 13.4.44 μετά του Συνταγματάρχού Ψαρρού και του Άγγλου Ταγματάρχου Τζέφ (αντιπροσώπου Συμμ. Αποστολής εις περιοχήν Φωκίδος) εις ΛΙΔΩΡΙΚΙΟΝ. Κατά την συζήτησιν υπεδείχθη εις τον Συντ/ρχην Ψαρρόν τόσον από την επιτροπήν της Ταξιαρχίας όσον και από τον Ταγματάρχην Τζεφ η ανάγκη προς αποκατάστασιν φιλικών σχέσεων με τον ΕΛΑΣ: α) να συλληφθή ο Δεδούσης και οι συνένοχοι εις τον φόνον Βάρσου και δικασθώσι υπό Στρατοδικείου, β) να επιστραφή ο αφαιρεθείς οπλισμός και λοιπά υλικά από το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, γ) να αποκηρυχθή ο Λοχαγός Ψιλογιάννης Διαχειριστής του 5/42 ο οποίος παρέμεινεν εις την Άμφισαν και μέτα την είσοδον των Γερμανών 1.2.44 συνεργαζόμενος μ`αυτούς και τέλος να προβή εις σύλληψιν η αποκήρυξιν του Ταγματάρχου Καπετζώνη όστις εκήρυτεν εις την περιοχήν Ευπαλίου τον πόλεμον μετά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ.
Ο Συνταγματάρχης Ψαρρός εδέχθη να επιστραφώσι ο αρπαγείς οπλισμός και λοιπά υλικά και εζήτησε να μη επιμείνωμεν διά τους λοιπούς όρους ισχυριζόμενος ότι δήθεν η μη εκπλήρωσις των λοιπών όρων δεν θα ημπόδιζε στη στενή συνεργασία. Τούτο εζήτησεν εκ προθέσεως, αφ`ενός μεν διότι αυτός είχε δώσει σχετικάς οδηγίας προς τους αξιωματικούς του να αρχίσουν την τακτικήν της τρομοκρατίας και των κτυπημάτων κατά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ ευθύς ως επέστρεψεν από την συνδιάσκεψιν διά την συγκρότησιν κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητος, έχων υπ`όψιν του κατόπιν της αντιδράσεως την οποιαν η ΕΚΚΑ επεδείξατο κατά την εν λόγω συνδιάσκεψιν ότι πιθανόν θα αντιμετώπιζε εχθρικήν στάσιν του ΕΛΑΣ. Τας οδηγίας ταύτας ομολόγησεν τόσον ο Δεδούσης όσον και άλλοι αξιωματικοί του 5/42 προς υπεύθυνα όργανα του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, όταν ευρέθησαν εις την ανάγκην να δικαιολογήσωσι τας εχθρικάς των πράξεις, ειπόντες επί λέξει τας εξής:``Ετοιμασθήτε και λάβετε τα μέτρα σας διότι δεν αποκλείεται να μας διαλύσουν και πάλιν``. Διά της υπ`αριθμ. Α. Π. 144/21. 3. 44 αναφοράς της η Ταξιαρχία ανέφερε τα αποτελέσματα των συννενοήσεων μετά του Συνταγματάρχου Ψαρρού ως ανωτέρω αναγράφονται.
Ο Συνταγματάρχης Ψαρρός παρά τις υποσχέσεις του περί επιστροφής του οπλισμού και λοιπών υλικών δεν επέστρεψε ταύτα και ούτω η Ταξιαρχία ηναγκάσθη την 28. 3. 44 να διατάξη τον συναγωνιστήν Κρόνον κινούμενος μετά του 6ου και 7ου Λόχων προς περιοχήν ΕΥΠΑΛΙΟΥ προβή εις συλληψιν του Δεδούση, ανεύρη και παραλάβη τα αφαιρεθέντα υλικά. Τ`ανωτέρω απόσπασμα εκινήθη προς ΕΥΠΑΛΙΟΝ όπως κυκλώσει εν καιρώ νυκτός το απόσπασμα Δεδούση, αλλά λόγω προδοσίας της κινήσεως από οπαδούς της ΕΚΚΑ απέτυχεν η ενέργεια αυτή και το απόσπασμα ύποσταν επίθεσιν από τμήματα Δεδούση - Καπετσώνη, ηναγκάσθη να συμπτυχθή προς περιοχήν ΚΡΟΚΥΛΙΟΥ με απώλειας ένα νεκρόν, ένα τραυματίαν, είκοσι αιχμαλώτους αντάρτας μεταξύ των οποίων και ο Λοχαγός του 7ου Λόχου Αίολος και ο Καπετάνιος του 6ου Λόχου Κολοκοτρώνης. Οι συλληφθέντες αιχμάλωτοι εκτός του αφοπλισμού απεγυμνώθησαν εδέροντο ανηλεως επί συνεχείς ημέρας νηστικοί και προπηλακιζόμενοι και φυλακισθέντες.
Είς τον Συντ/ρχην Ψαρρόν εδηλώθη τόσον εκ μέρους του αποσπάσματος Κρόνου όσον και από την ΠΕΦ ότι η ενέργεια του ΕΛΑΣ εστρέφετο κατά Δεδούση και μόνον και συνεργατών δολοφόνων συναγ. Βάρσου προς αποκατάστασιν της τάξεως και ότι ουδεμία πρόθεσις υπήρχε γενικωτέρας ενεργείας κατά του 5/42 ή των ΕΚΚΑϊτών.
Ο συναγ. Ηρακλής με τον 5ον Λόχο ΙΙ/34 εκινήθη την 1. 4. 44 προς ΛΙΔΩΡΙΚΙ και την 2 και 3 Απριλίου εκινήθη και το 5ον Αν. τάγμα προς ΛΙΔΩΡΙΚΙ. Ο Συντ/ρχης Ψαρρός έχων προδιαγεγραμμένον το σχέδιον και τυγχάνων αλληλέγγυος με Δεδούσην - Καπετσώνην και λοιπούς τρομοκράτας των ΕΑΜιτών και Εφεδρικού ΕΛΑΣ απέρριψε τον μανδύα της υποκρίσεως και των συγκεκαλυμένων ενεργειών του και προέβη εις τας κατωτέρω ενεργείας αι οποίαι εφανέρωσαν τας προθέσεις του και σκοπούς του.
α) Εξέδωκε την υπ`αριθμ. 543/3.4.44 προκήρυξιν διά της οποίας εκήρυξε την περιοχήν ΔΩΡΙΔΟΣ εις κατάστασιν πολιορκίας διέλυσε απάσας τας οργανώσεις ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, συνέλλαβε και εφυλάκισεν άπαντας τους υπευθύνους των οργανώσεων αυτών, απηγόρευσε την ελευθέραν κυκλοφορίαν και την είσοδο οιουδήποτε ΕΑΜίτου προς την περιοχήν του, εζήτησε την παράδοσιν παντός είδους όπλων επί ποινή θανάτου από τους οπαδούς του ΕΑΜ. Διέταξε το απόσπασμα Κρόνου διά της υπ` αριθμ. 545/3.4.44 διαταγής του να εγκαταλείψη την Φωκίδα. Συνέλαβε και ετραυμάτισε τον καπετάνιο του Συντ/τος Παρνασίδος Εφεδρ. ΕΛΑΣ συναγ. Δαφνομήλην και ετέρους είκοσι (20) ΕΛΑΣίτας εις Ερατεινήν και τους ωδήγησεν εις Κλήμα όπου υπέστησαν την αυτήν τύχην του ξυλοδαρμού και γδυσίματος. Διέταξε και εφόνευσαν μεμονωμένους αντάρτας κινουμένους δι’ υπηρεσίαν και τινας ΕΑΜίτας ανθισταμένους εις όργανά του. Ελεηλάτησεν άπασας τας αποθήκας μας Εφ. ΕΛΑΣ, Περιφερειακής και Υ Ταξιαρχίας. Διήρπασεν το περιεχόμενον κατασχεθέντος από Ταξιαρχίαν Γερμανικού πλοίου εις Ερατεινήν από 15.000 όκ. Άλευρα, 250 βαρέλια πετρελαίου κλπ. υλικά. Προέβη εις συνενοήσεις με Γερμανούς και Ράλληδες διά να τον ενισχύσωσι με δύναμιν πυρομαχικά και τρόφιμα εναντίον ΕΛΑΣ, ως αποδεικνύεται εκ των εξής γεγονότων:
α) Την 10ην του μηνός Απριλίου Γερμανική βενζινάκατος εκ Πατρών με τρόφιμα και 150 όπλα έφθασεν εις ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ και συνεννοήθη με τον Καπετσώνην ως αντιπροσώπου του 5/42 όστις απήτησεν από Γερμανόν αξιωματικόν ότι επιβάλλεται να τους ενισχύσωσι με δύναμιν Γερμανοράληδων η οποία να συντονίση την ενέργειαν της με το 5/42 ΕΚΚΑ επιτιθεμένη κατά των τμημάτων του ΕΛΑΣ από της κατευθύνσεως Ναυπάκτου -.
β) Την 14.4.44 απέστειλε τον Λοχαγόν Δεδούσην θαλασσίως διά βενζινοπλοίου εις Γαλαξείδιον οπόθεν συνεννοήθη με Γερμανούς Ιτέας διά να επιτεθώσι κατά των τμημάτων του ΕΛΑΣ προς αντιπερισπασμόν εις περιοχήν Γκιώνας της ενεργείας ταύτης εκδηλωθείσης κατά περιοχής Καλοσκοπής την 16. 4. 44.
γ) Επανειλημμένως βενζινόπλοια εκ Πελοποννήσου απεβίβασαν πυρομαχικά και τρόφιμα προερχόμενα εκ των Γερμανοράλληδων εις την παραλίαν μεταξύ Μοναστηράκι - Μαραθιά εις παραλαβήν 5/42 ΕΚΚΑ.
δ) Πληροφορίαι θετικαί ανέφερον ότι ανεμένετο και εξ Αθηνών δύναμις αξιωματικών και οπλιτών Γερμανοράλληδων όστις θα εκινείτο διά Βενζινοπλοίων από περιοχής Γερανείων προς ενίσχυσιν 5/42 προσβάλουσα εκ των νώτων τας δυνάμεις Υ Ταξιαρχίας.
ε) Εξηκριβωμέναι πληροφορίαι ανέφερον την επίταξιν αρκετών πλοιαρίων και βενζινοπλοίων και παραμονήν των εν επιφυλακή εις περιοχήν Μοναστηρακίου - Τριζωνίων με σκοπόν την επικοινωνίαν μετά των εν Πελοποννήσω Γερμανοράλληδων διά μεταφοράν ενισχύσεων εκείθεν ή και διαφυγήν προς Πελοπόννησον εις περίπτωσιν ατυχούς εκβάσεως των επιχειρήσεων.
στ) Διέταξεν επιστράτευσιν πάντων των ανηκόντων εις τα Εφεδρ. Τμήματα της ΕΚΚΑ συγκεντρώσας δύναμιν περίπου 1000 ανδρών. Η Ταξιαρχία διά της υπ`αριθμ. Α . Π. 154/27. 3. 44 αναφοράς της ανέφερεν τα`αποτελέσματα της ενεργείας του αποσπάσματος Κρόνου και κατά Δεδούση ως και διά των υπ`αριθμ. 193 και 194/6. 4. 44 τηλεφωνικών αναφορών της ανέφερεν επί της επικρατούσης καταστάσεως εις την περιοχήν Δωρίδος. Το Γενικόν Στρατηγείον διά των υπ`αριθμ. Α.Π. 167/28.3.44, Α.Π. 196/4.3.44, Α.Π. 205/4.4.44 Διαταγών του προς Υ Ταξιαρχίαν παρέσχε διαφόρους οδηγίας των επιβαλλομένων ενεργειών προς αντιμετώπισιν της δημιουργηθείσης καταστάσεως, Ομοίως διά της υπ`αριθμ. 195/6.4.44 Δ/γης η Υ Ταξιαρχίαν διεβίβασε προς συναγ. Ηρακλήν τας οδηγίας του Γενικου Στρατηγείου και συνίστα εις τούτον την αποφυγήν πάσης ενεργείας κατά 5/42 ΕΚΚΑ και την επιζήτησιν ειρηνικής διευθετήσεως βάσει των γενικών οδηγιών. Διά της υπ`αριθμ. 197/7.4.44 αναφοράς της προς Γεν. Στρατηγείον ανέφερε σχετικώς με συγκεντρώσεις 5/42 ΕΚΚΑ εις περιοχήν Κλήμα ενεργηθείσαν επιστράτευσιν ΕΚΚΑϊτών και δυναμίν των. Το Γενικόν Στρατηγείον διά της υπ`αριθμ. ΕΠΕ 757/8.4.44 διαταγής του παρέσχε οδηγίας εις Ταξιαρχίαν επί του τρόπου της ενεργείας της και καθώριζεν όρους τελεσιγράφου προς Συντ/ρχην Ψαρρόν ως και την πρότασιν συγκλίσεως εξεταστικής επιτροπής μικτής με συμμετοχήν και Άγγλου Ταγματάρχου Τζέφ προς επίλυσιν εκκρεμών ζητημάτων 5/42 ΕΚΚΑ και ΕΛΑΣ εις περίπτωσιν αποδοχής των λοιπών όρων των οποίων ήτο η παράδοσις του Λοχαγού Δεδούση και λοιπών δολοφόνων προς παραπομπήν των εις Στρατοδικείον.
Την 9.4.44 εκινήθη και το Στρατηγείον της Υης Ταξιαρχίας προς Παλαιοξάριον όπου και εγκατεστάθη ο Σ. Δ. της την 10.4.44 διά την εκ του σύνεγγυς παρακολούθησιν της καταστάσεως και διεύθυνσιν πάσης επιβαλλομένης ενεργείας συμφώνως προς τας Γενικάς οδηγίας του Γεν. Στρατηγείου.
Την 9.4.44 διεβιβάσθη προς Συντ/ρχην Ψαρρόν και η υπ`αριθμ. Ε.Π. 18/9.4.44 διαταγή της Π.Ε.Ε.Α. συνιστώσα την συμμόρφωσίν του με όρους Γεν. Στρατηγείου προς ειρηνικήν επίλυσιν διαφορών 5/42 ΕΚΚΑ και ΕΛΑΣ - ΕΑΜ.
Είς την διάθεσιν της Ταξιαρχίας διά της υπ`αριθμ. ΕΠΕ 757/8.4. 44 διαταγής ετέθη και το 36ον Σύνταγμα Πεζ. μετά δύο ταγμάτων του εξ ων όμως το ΙΙ/36 λόγω κατοχής υπό τούτου του τομέως Καλοσκόπης δεν ηδυνήθη να κινηθή. Ομοίως διά της υπ`αριθμ. 759/9.4.44 διαταγής Γεν. Στρατηγείου διετάσσετο και το Ι/36 να μετακινή εις την περιοχήν Δρυμών προς παρεμπόδισιν διαφυγής οπαδών 5/42 προς Ναύπακτον εις περίπτωσιν συγκρούσεως. Η Υ Ταξιαρχία διά της υπ`αριθμ. 214/10.4.44 αναφοράς ανέφερεν προς Γεν. Στρατηγείον εγκατάστασιν Σ.Δ. της εις άνω Παλειοξάριον κίνησιν Διοικήσεως 36ου Συντ/τος μετά ΙΙΙ/36 προς Παλαιοξάριον και τήνεν γένει τακτικήν κατάστασιν και εχθρικάς ενεργείας Ψαρρού, ως και πιθανάς προθέσεις του, αιτούσα διάθεσιν και ετέρου τμήματος προς κεραυνοβόλον ενέργειαν εις περίπτωσιν απορρίψεως των όρων του επιδοθησομένου τελεσιγράφου.
Διά της θπ`αριθμ. Α.Π. 218/11.4.44 διαταγής επιχειρήσεων της Υης Ταξιαρχίας ερρυθμίζετο η διάταξις, αι εντολαί και πάσα προπαρασκευαστική ενέργεια προς εκτέλεσιν της υπ`αριθμ. ΕΠΕ 757/8.4.44 διαταγής Γεν. Στρατηγείου.
Διάταξις των αντιπάλων δυνάμεων - Αριθμός αυτών
Το 5/42 ΕΚΚΑ δι’ισχυρών αποσπασμάτων του κατείχε εν είδη προφυλακών την περιοχήν Νοτ. και Ν.Δ. ύψωμα ΤΡΙΚΟΡΦΟΥ (1652) και τα χωρία ΞΥΛΟΓΑΪΔΑΡΑ - ΜΑΡΑΖΑ - ΣΕΡΓΟΥΛΑ - ΚΑΡΟΥΤΙΑ - ΠΑΛΗΟΧΩΡΙ. Σύνολον δυνάμεως προφυλακών 180 άνδρες με άθφονα αυτόματα και πυρομαχικά. υπό τους Λοχαγούς Καμάραν. Αντ/ρχην Παπαβασιλείου, Υπολοχαγόν Κούτραν και άλλους πολλούς τοιούτους.
Το τμήμα αυτοεξηκολούθει την τρομοκρατίαν της ως άνω περιοχής εις αφάνταστον βαθμόν. Αι κύριοι δυνάμεις του Ψαρρού κατείχον την περιοχήν ΚΛΗΜΑΤΩΝ (Ανατολ. ΕΥΠΑΛΙΟΥ) και με ελαφρά τμήματα προς ΕΥΠΑΛΙΟΝ - ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ και περιοχή αυτών. Σύνολον αυτών 500 και πλέον με 2 βαρείς όλμους, 12 πολυβόλα βαρέα, 48 οπλοπολυβόλα και άφθονα πυρομαχικά.
Η τοποθεσία ΚΛΗΜΑΤΩΝ φύσει οχυρά με άριστα παρατηρητήρια και πρόχειρον οργάνωσιν με πεδία βολής εξαίρετα λόγω του ακαλύπτου του εδάφους παρουσίαζεν εν σύνολον αμυντικής διατάξεως λίαν ισχυράς και επικινδύνου. Επί πλέον έχουσα και την ευχέρειαν επικοινωνίας διά θαλάσσης με ΝΑΥΠΑΚΤΟΝ - ΠΑΤΡΑΣ και ΑΙΓΙΟΝ όπου οι Γερμανοράλληδες συνεργάται των οπαδών της ΕΚΚΑ και του 5/42 Συντ/τος παρουσίαζε και τον κίνδυνον έτι μεγαλυτέρας ισχυροποιήσεως διά της αφίξεως ενισχύσεων εις άνδρας και υλικά και δή από επικινδύνους κατευθύνσεις διά τας δυνάμεις της Ταξιαρχίας. Ομοίως κίνδυνοι παρουσιάζονται και από τας κατευθύνσεις ΛΙΔΩΡΙΚΙΟΥ και περιοχής ΓΚΙΩΝΑΣ γενικώς εκ μέρους των Γερμανοράλληδων ΑΜΦΙΣΣΗΣ - ΓΡΑΒΙΑΣ κλπ.
Η Vη Ταξιαρχία διέθετε το ΙΙ/34 (250), το 5ον Α.Τ. (250) το ΙΙΙ/36 (120) τον Λόχον Μηχανημάτων 36ου (60), ήτοι σύνολον μαχίμου δυνάμεως 650 ανδρών περίπου με ηλαττωμένα πυρομαχικά και 5 όλμους βαρείς και 4-6 πολυβόλα κατά τάγμα.
Προπαρασκευαστικαί ενέργειαι της Υης Ταξιαρχίας.
Η Ταξιαρχία διά την εξασφάλισιν των πλευρών και των νώτων της διέταξε την εκκαθάρισιν της περιοχής ανατολικώς της κυρίας τοποθεσίας του 5/42 και προς τούτο διετέθησαν το 5ον Α.Τ. και ΙΙ /34 (απόσπασμα Παπαζήση) κινηθέντα προς περιοχήν ΤΡΙΚΟΡΦΟΥ την εσπέραν της 11.4.44.
Η Διοίκησις του 36ου Συντ/τος και το ΙΙΙ /36 εκινήθησαν εσπέραν της 12.4.44 προς περιοχήν ΚΑΜΠΟΥ με εντολήν να προωθήση τμήματά της προς τοποθεσίαν ΚΛΗΜΑ διά την επιτήρησιν των κινήσεων του 5/42 και απαγόρευσιν εξόδου τμημάτων του προς δυσμάς ή προς Βορράν χωρίς καμίαν πολεμικήν ενέργειαν μέχρι νεωτέρας διαταγής.
Το απόσπασμα Παπαζήση είχεν εντολήν μετά την εκκαθάρισιν της περιοχής ΤΡΙΚΟΡΦΟΥ να λάβη θέσεις ανατολικώς της κυρίας τοποθεσίας ΚΛΗΜΑΤΩΝ μέχρι νεωτέρας διαταγής αποφεύγον πάσαν εχθρικήν ενέργειαν. Την πρωίαν της 13.4.33 εστάλη εις Συντ/ρχην Ψαρρόν διά της υπ`αριθμ. Α.Π. 208 Διαταγή της Ταξιαρχίας τελεσίγραφον απαιτούν παράδοσιν άμεσον πάντων των αιχμαλώτων και των αφαιρεθέντων υλικών, αποκατάστασιν των ελευθεριών του Λαού της περιοχής δι’άρσεως του στρατιωτικού νόμου, σύλληψιν Δεδούση - Καπετσώνη και λοιπών υπευθύνων διά φόνους ΕΑΜιτων και ΕΛΑΣιτων και μετά την αποδοχην και εκτέλεσιν αυτών την συγκρότησιν Μικτής Επιτροπής με συμμετοχήν και Άγγλου Ταγματάρχου Τζών προς επίλυσιν υπολοίπων εκκρεμών ζητημάτων 5/42 ΕΚΚΑ και ΕΛΑΣ.
Είς το τελεσίγραφον ο Συντ/ρχης Ψαρρός απήντησεν διά του υπ`αριθμ. 623/14.4.44 εγγράφου (ώρα 9) διά του οποίου μας εγνώριζεν ότι δέχεται τους όρους πλην όμως ο Δεδούσης απουσίαζεν αποσταλείς εις ειδικήν αποστολήν και όταν θα επέστρεφε θα ετίθετο υπό κράτησιν. Τους αιχμαλώτους άφηκεν ελευθέρους πλην εις αξιοθρήνητον κατάστασιν άνευ οπλισμού εξαρτήσεως, υποδήσεως και ιματισμού, διότι όλα αυτά τους είχον αφαιρεθή και είχον υποστή ξυλοδαρμόν μεχρις αίματος και άλλα βασανηστήρια φρικτότερα και εκείνων ατινα χρησιμοποιεί η Γκεστάπο και η ειδική ασφάλεια των Ράλληδων. Αι πληροφορίαι περί Δεδούση μας ανέφερον ότι ούτος με δύναμιν 100 περίπου ανδρών απεβιβάσθη εις Γαλαξείδι όπου προέβη εις τρομοκρατικάς ενεργείας κατά των ΕΑΜιτων και ΕΛΑΣιτων και ότι ήλθεν εις συννενόησιν με τους Γερμανούς ΙΤΕΑΣ περί συνεργασίας κατά των τμημάτων ΕΛΑΣ παρασχών πάσαν χρήσιμον πληροφορίαν εις αυτούς περί των θέσεων και κινήσεων μας, πιθανόν ινα χρησιμοποιηθή και κατά των νώτων των τμημάτων της Ταξιαρχίας εις περίπτωσιν συρράξεως.
Κατόπιν της όλης σειράς των ενεργειών Ψαρρού ως προς τας σχέσεις του με Γερμανοράλληδες και της υπεκφυγής του να εκπληρώση τους ουσιωδεστέρους όρους του τελεσιγράφου (παράδοσιν Δεδούση κλπ. δολοφόνων, απόδοσιν οπλισμού κλπ. υλικών), αντελήφθημεν και επείσθημεν ότι επεζήτει διά παρελκύσεως να κερδίση χρόνον διά την πληρεστέραν συνεργασίαν με Γερμανοράλληδες και όπως επετύχη συγχρονισμόν ενεργειών του και αυτών εναντίον των τμημάτων ΕΛΑΣ.
Ενέργειαι αποσπάσματος Παπαζήση
Κατά την κίνησιν του την νύκτα 12-13/4. 44 προς ΤΡΙΚΟΡΦΟΝ συνήντησεν ελαφρά τμήματα του 5/42 εις περιοχήν ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΟΥ και ΜΑΡΑΖΑ, ατινα αφού έβαλον κατά τούτου δι’αυτομάτων όπλων συνεπτύχθησαν προς Δ. Παλαιοχωρίου και προς Σεργούλαν. Ομοίως εξεκαθαρίσθη η περιοχήν ΤΡΙΖΩΝΙΩΝ μέχρι παραλίας Σεργούλας. Αι δυνάμεις του 5/42 ανερχόμεναι εις ένα Τάγμα (180) άνδρες κατέλαβον τας ισχυράς θέσεις δυτικώς Παλαιοχωρίου - Σεργούλας καλυπτούσης την κυρίαν τοποθεσίαν ΚΛΗΜΑΤΩΝ και έβαλον εκείθεν κατά των έναντι τμημάτων του ΕΛΑΣ. Εφονεύθη 1 και ετραυματίσθησαν 2 αντάρται ΙΙ /34.
Εις ΞΥΛΟΓΑΪΔΑΡΑΝ (Καλλιθέαν) συνελλήφθησαν από 5ον Α.Τ. ο Ταγμ. Μηχανικού Γιακουμάκης και ο ανθ/γός Πεζικ. Παπαγιαννόπουλος (Πολιτικός του 5/42) οδηγηθέντες εις Σ.Δ. Ταξιαρχίας. Εκεί ανέφερον ότι εκινούντο προς Βίνιανη δι’εκτέλεσιν ειδικής αποστολής του Συντ/ρχου Ψαρρού. Επίσης ανέφερον και σκέψιν δήθεν Ψαρρού και συνεργατών του όπως προς επίλυσιν των διαφορων 5/42 ΕΚΚΑ και ΕΛΑΣ προβώσιν εις αυτοδιάλυσιν του Συντάγματος παραδίδοντες οπλισμόν και υλικά των εις Άγγλους ως είχον συμφωνήσει και ούτοι. Τους υπεδείξαμεν ότι αν πρόκειται να παραδώσωσι τα ανωτέρω είδη ορθόν θα ήτο και πατριωτικόν να μας τα παραδώσωσιν όπως οπλίσωμεν άνδρας του ΕΛΑΣ. Εδέχθησαν τας προτάσεις μας ως ορθάς και έγραψαν επιστολήν υπό το πνεύμα αυτό προς τον Συντ/ρχην Ψαρρόν ινα δεχθή την λύσιν της αυτοδιαλύσεως προς αποφυγην αιματοχυσίας.
Η Ταξιαρχία προβλέψασα τας πραγματικάς προθέσεις του 5/42 και ότι ματαιοπονία ήτο η συνέχισις των διαπραγματεύσεων και επικίνδυνος πάσα παράτασις της εκκρεμότητος εζήτησε διά της υπ`αριθμ. 239/14.4.44 διαταγής της όπως αφού δεν είναι εις θέσιν αδιάφορον διά ποίους λόγους να εκπληρώση τους όρους του πρώτου τελεσιγράφου (παράδοσιν Δεδούση κλπ.) προς αποφυγήν αιματοχυσίας να δεχθή την λύσιν της αυτοδιαλύσεως όπως άλλωστε έχουσι συσκεφθή μεταξύ των και να μας παραδώση άπαντα τα υλικά υποσχόμενοι αμνηστείαν και διευκόλυνσιν αποστρατεύσεως αξιωματικών και ανδρών οιτινες δεν θα επεθύμουν να καταταγώσιν εις τον ΕΛΑΣ. Την 12ην ώραν της 14.4.44 εξεδόθη η υπ`αριθμ. Α.Π. 237 διαταγή της Ταξιαρχίας γνωστοποιούσα την αποστολήν τελεσιγράφου προς Ψαρρόν και ότι εν αναμονή της απαντήσεως να μη γίνη καμιά ενέργεια εχθρική μέχρι νεωτέρας μας διαταγής.
Επίσης κατόπιν της ληφθείσης παρελκυστικής απαντήσεως Ψαρρού είσ το πρώτον τελεσίγραφον εξεδόθη η υπ`αριθμ. 238/14.4.44 ώρα 17η διαταγή Ταξιαρχίας γνωστοποιούσα εις τα τμηματά της επεδόθη και δεύτερον τελεσίγραφον απαιτούν την αυτοδιάλυσιν και παράδοσιν οπλισμού.
Απάντησις Συνταγματάρχου Ψαρρού
Το 5/42 διά του υπ`αριθμ. 631/125.4.44 εγγράφου του απήντησεν εις την Α.Π. 239 διαταγή μας (τελεσίγραφον) με αοριστολογίας περί Δεδούση και πρότεινεν και όρους αυτός πλέον περί ανεξαρτήτου 5/42 χώρου ιδιαιτέρου διά εγκατάστασιν του Παρνασίδα και Δωρίδα γενικήν αμνηστείαν δι’ όλους τους οπαδούς ΕΚΚΑ 5/42 απειλών και ότι η λύσις αυτή ήτο προτιμωτέρα της αιματοχυσίας. Διά της υπ`αριθμ. Α.Π. 247/15.4.44 διαταγής εγνώρισεν η Ταξιαρχία εις Ψαρρόν ότι ανέμενεν οδηγίας του Γεν. Στρατηγείου κατόπιν 631 εγγράφου του ως άνω. -
Κατόπιν εξακολουθήσεως παρατάσεως παρελκύσεως αλλά και απαιτήσεων πλέον του Ψαρρού όπως επιβάλη και αυτός όρους χωρίς να εκπληρώση τους δικαίους όρους του ΕΛΑΣ εξεδόθη και η υπ`αριθμ. 240/15.4.44 διαταγής της Ταξιαρχίας προς ενέργειαν εκκαθαριστικών επιχειρήσεων την 16.4.44 και ώρα 6ην και εφ`όσον δεν ήθελον παραδοθή εώς την ώραν εκείνην ως το δεύτερον μας τελεσίγραφον.
Το απόσπασμα Παπαζήση δεν κατόρθωσε να συνδεθή και αναφέρη περί της καταστάσεως του τομέως του και απεστάλη εν συνεχεία η Α.Π. 248/16.4.44 διαταγή μας όπως το τάγμα Παπαζήση κινηθή προς περιοχήν ΚΑΜΠΟΥ ινα τεθή υπό διαταγάς 36ου Συντ/τος συμφώνως προς το αρχικόν σχέδιον ενεργείας διότι η κυρία προσπάθεια από της κατευθύνσεως ΣΕΡΓΟΥΛΑΣ - ΚΛΗΜΑΤΩΝ δεν προσφέρετο λόγω της αδαφικής διαμορφώσεως αλλά από δυσμάς και μόνον.
Ο Συντ/ρχης Ψαρρός ενώ εζήτει να συζητήσωμεν τους όρους του διά του υπ`αριθμ. 631 εγγράφου του ως αναφέρεται προηγουμένως διέτασσε δολοφονικήν επίθεσιν κατά ενός Λόχου του 5 Α.Τ. κατέχοντος την παραλίαν ΜΑΡΑΦΙΑΣ προς απόκρουσιν πάσης αφίξεως ενισχύσεων Γερμανοράλληδων ή Δεδούση. Αποτέλεσμα της επιθέσεως ήτο η σύλληψις του Διοικητού του Λόχου και 20 ανδρών, ο φόνος 2 ανταρτών και ο τραυματισμός άλλων 2. Οι αιχμάλωτοι οδηγήθησαν εις ΚΛΗΜΑ, εδάρησαν ανηλεώς και απεγυμνώθησαν μηδε του Λοχαγού εξαιρουμένου και επρόκειτο την επομένην να εκτελεσθώσιν, ως εξώδικος πληροφορία.
Το τμήμα προφυλακών Ψαρρού προς Παλαιοχώρι - Σεργούλα συνεπτύχθη την νύκτα της 15-16ης προς την κυρίαν τοποθεσίαν ΚΛΗΜΑΤΑ. Το Τάγμα Παπαζήση απαγγιστρωθέν εκινήθη την νύκτα της 16ης προς περιοχήν 36ου Συντάγματος και το ΙΙ /36 εκινήθη προς ΚΑΡΟΥΤΙΑ.
Πεποιθότες πλέον ότι ου μόνον ουδεμία διάθεσις του 5/42 υπήρχε προς παραδοχή των όρων του ΕΛΑΣ αλλ`αντιθέτως όλαι του αι ενέργειαι ήσαν συνεννόησις πλήρης με Γερμανοράλληδες προς κοινήν ενέργειαν εναντίον μας ενάρξεως γενομένης κατά τομέως Καλοσκόπης και Τάγματος Παπαζήση, απεφασίσαμεν να θέσωμεν τέρμα εις την εκκρεμούσαν κατάστασιν κι αποφύγωμεν ν`αντιμετωπίσωμεν συνδυασμένας ενεργείας Ψαρρού και Γερμανοράλληδων, οπότε η κατάστασίς μας δεν θα ήτο ευχάριστος.
Προς αποφυγήν απωλειών διά επιχειρήσεων κατά την ημέραν διετάχθη διά της υπ`αριθμ. Α.Π. 246/16.4.44 διαταγής επιχειρήσεων προς 36ον Σύνταγμα ενέργεια νυκτερινής επιθέσεως προς άλωσιν της τοποθεσίας ΚΛΗΜΑ και διάλυσιν του 5/42 ΕΚΚΑ.
Η Ταξιαρχία διά της υπ`αριθμ. Α.Π. 247/16.4.44 αναφοράς της αναφέρει εις Γεν. Στρατηγείον ότι θεωρεί κρίσιμον την κατάστασιν και ότι επιβάλλεται άμεσος ενέργεια και εκκαθάρισις. Ομοίως ότι τας επιχειρήσεις της Ταξιαρχίας παρακολουθεί και ο συναγ. Άρης Βελουχιώτης Αρχηγός Γεν. Επιτελείου, ευρεθείς τυχαίως εις περιοχήν ΠΑΛΑΙΟΑΞΑΡΙΟΥ.
Η επιχείρησις εξετελέσθη βάσει σχεδίου της Ταξιαρχίας υπό του 36ου Συντάγματος, ΙΙΙ /36, Λόχος Διοικήσεως 36ου Συντ/τος, Λόχον Μηχανημάτων, Διμοιρία ακολουθίας Αρχηγού Άρη, Τμήμα Λόχου Διοικήσεως Υης Ταξιαρχίας εις α κλιμάκιον και εις ΄β κλιμάκιον 5ον ανεξάρτητον Τάγμα.
Μετά πάροδον μιας και ημισείας ώρας η θυελλώδης ορμή των επιτεθέντων τμημάτων του ΕΛΑΣ ανέτρεψε την εχθρικήν αντίστασιν και τα επιτιθέμενα τμήματα εισήλθον εις το εσωτερικόν της τοποθεσίας, όπου εξηκολούθησαν αι τοπικαί αντιστάσεις μέχρι της 8ής ώρας καταβληθείσαι απασαι με σοβαράς απώλειας του εχθρού και εξόντωσιν των ανθισταμένων ανδρών ή αξιωματικών του.
Αποτέλεσμα της μάχης
Εκ των ημετέρων 3 νεκροί και 3 τραυματίαι, σύνολον και προηγουμένων ημερών 5 νεκροί και 7 τραυματίαι.
Απώλειαι εχθρού νεκροί ανεξακρίβωτοι εισέτι. Πιθανόν υπερβαίνουσι 250 μεταξύ των οποίων και ο Διοικητής του Συντάγματος Συντ/ρχης Ψαρρός επιζητήσας να αμυνθή καθ`ην στιγμήν συνελλαμβάνετο πυροβολήσας ανεπιτυχως τον Αντ/ρχην Ζούλαν (Διοικητήν 36ου Συντ/τος). Αιχμάλωτοι περί τους Αξιωματικούς 12 και στρατ. 60. Οπλισμός και πυρομαχικά δεν κατεμετρήθησαν εισέτι. Πολλά έχουσι διασκορπισθή εις περιοχήν απορριπτόμενα υπό φυγάδων και άλλα ερρίφθησαν εις την θάλασσαν. Επίσης ανευρέθησαν αρκεταί ποσότητες τροφίμων και λοιπών υλικών εκ των διαρπαγέντων από αποθήκας Υης Ταξιαρχίας εις Ερατεινήν.
Κατά πληροφορίας μάλλον θετικάς ο λοχ. Δεδούσης - Καπετσώνης και τινες άλλοι αξιωματικοί με δύναμιν περίπου 70-100 ανδρών κατόρθωσαν να διαφύγωσι προς Πελοπόννησον διά πλοιαρίων κατά τας πρωινάς ώρας της 17ης πρίν ή τα τμήματα μας φθάσωσιν εις την παραλίαν.
Αι αυταί πληροφορίαι φέρουσιν ότι οι ανωτέρω φυγάδες απεβιβάσθησαν εις Πάτρας και ηνώθησαν με Γερμανοράλληδες παρελάσαντες εις πλατείαν Πατρών.
Άλλοι φυγάδες ελάχιστοι συνελήφθησαν υπό τμημάτων ΕΛΑΣ Πελοποννήσου καθόσον είχον ειδοποιηθή προς τούτο ταύτα.
Τέλος αρκετός αριθμός ανδρών διέρρευσαν αμα τη ενάρξει της επιθέσεως προς την περιοχήν ΕΥΠΑΛΙΟΥ διασπαρείς εις τα πέριξ χωρία. Διετάχθη έρευνα και εγένετο προκήρυξις παραδόσεως των από κατοίκους.
ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
1) Τα γεγονότα ΠΕΝΤΑΓΙΟΥΣ και ο φόνος ΕΛΑΣίτου Βάρσου παρά Δεδούση και άλλων ανταρτών είχον την αιτίαν εις οδηγίας του Συντ/ρχου Ψαρρού.
2) Παρά των αξιωματικών του 5/42 είχεν υπογραφή πρωτόκολλον αντιΕΑΜικόν και αποκρούον πάσαν συνεργασίαν με ΕΛΑΣ ή υπαγωγήν εις Π. Ε. Ε. Α.
3) Η αντιΕΑΜική πολιτική και τορπίλισις πάσης ενεργείας διά Εθνικήν Ενότητα και Ενιαίον Απελευθερωτικόν Στρατόν ομολογούνται και από τον συλληφθέντα ανθυπολοχαγόν Παπαγιαννόπουλον - Πολιτικόν ΕΚΚΑ, τον ταγματάρχην Γακουμάκην, οιτινες απεστέλλεντο προς τον σκοπόν αυτόν εις Βίνιανην (υποβάλλονται αυτόγραφοι επιστολαί των). Ομοίως και εκ των καταθέσεων πολλών άλλων συλληφθέντων αξιωματικών.
4) Η μετά Γερμανοράλληδων συνεννόησις του Ψαρρού αποδεικνύεται τόσο εκ των προηγηθέντων της μάχης γεγονότων (άφιξις Γερμανού αξιωματικού με οπλισμόν και πυρομαχικά εις ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ και συνεννόησις με Καπετζώνη, αποστολή Δεδούση εις ΓΑΛΑΞΕΙΔΙ προς συνεννόησιν με Γερμανούς ΙΤΕΑΣ - ΑΜΦΙΣΣΗΣ).
5) Η σύγχρονος ενέργεια των Γερμανών κατά Καλοσκόπης και η αναμενομένη άφιξις ενισχύσεων Ράλληδων εξ Αθηνών.
6) Η καταφυγή εις Ράλληδες Πατρών των Καπετζώνη και Δεδούση και άλλων 70 αξιωματικών και ανταρτών.
7) Η υπ`αριθμ. 614/14. 4. 44 διαταγή Ψαρρού προς τα τμήματά του περί προπαρασκευής δι’ επίθεσιν κατά ΕΛΑΣ εν αναμονή ενισχύσεων.
8) Η κήρυξις Στρατιωτικού Νομού διά της υπ`αριθμ. 543/3. 4. 44 διαταγής Ψαρρού περιοχήν Δωρίδος και κατάλυσις άπασων των ΕΑΜικων οργανώσεων και Εφεδ. ΕΛΑΣ και λοιπαί τρομοκρατικαί ενέργειαι και η επιστράτευσις όλων των ΕΚΚΑϊτών.
9) Δήλωσις Δεδούση εις ΓΑΛΑΞΕΙΔΙ ότι οι 5/42ιώτες αναγνωρίζουσι μόνον Κυβέρνησιν Καίρου και Ζέρβαν και το θούριον «του αετού ο γιός» οπερ έψαλλον οι άνδρες του 5/42 κατά την μάχην 16-17 τρέχοντος ως και η σημαία μετά στέματος του 5/42 βεβειούσι τ`ανωτέρω.
10) Επιστολή του Ψαρρού προς τας οργανώσεις ΕΚΚΑ όπως αποσχώσι των εκλογών της 23.4.44 προς ανάδειξιν Εθνικού Συμβουλίου ευρισκομένη εις χείρας μας.
Άπασαι αι ανωτέρω ενέργειαι και γεγονότα μιας πείθουσιν ακραδάντος, ότι η ΕΚΚΑ και το 5/42 Συντ/μα αυτής διέκειτο κατά βάσιν κι προγράμματος εχθρικώς προς ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και ότι επεδίωκον αφ`ενός μεν την τορπίλισιν της Εθνικής Ενότητος και συγκροτήσεως Εθνικής Κυβερνήσεως και ενιαίου Εθνικού Στρατού και επί πλέον ότι εν συνεργασία με Ζέρβαν - Γερμανοράλληδες και οιονδήποτε τρίτον να επιτεθώσι και κατά των τμημάτων του ΕΛΑΣ όπως τον διαλύσωσι και ελεύθεροι πλέον να επιβάλωσι τας πολιτειακάς και πολιτικάς των απόψεις εις βάρος των Λαικών ελευθεριών και των δικαιωμάτων του Ελληνικού Λαού.
Διά τούτο επεβάλετο η άμεσος εκκαθάρισις της καταστάσεως διά διαλύσεως του 5/42 ΕΚΚΑ και διότι αι παρελκύσεις εγένοντο προς κέρδος χρόνου εν αναμονή καταλλήλου ευκαιρίας ινα καταφέρη σοβαρόν, πλήγμα κατά του Εθνικοαπελευθερωτικού Στρατού, αι δε κινήσεις των Γερμανοράλληδων και αι πληροφορίαι μας έπεισαν περί επικειμένης ενεργείας των κατά των δυνάμεων της Υης Ταξιαρχίας, ήτις τους επρόλαβε κατά την κρίσιμον στιγμήν και απήλαξε την ελευθέραν Ελλάδα και τον Εθνικοαπελευθερωτικόν αγώνα από μιαν γάγγραιναν λίαν επικίνδυνον. -
(ΤΣ) Φερραίος - Αντ/ρχης
Ηρακλής
Αριθ. Α.Π. 262
Υποβάλλεται υ.τ.α. Γενικόν
Στρατηγείον (Γραφ. ΙΙΙ)
Ακριβές αντίγραφον
Το ΙΙΙον Γραφείον Γεν. Στρατηγ.
ΕΛΑΣ
(ΤΣ Υπογ.) Παλάσκας
Αναδημοσίευση από τα Αρχεία Εθνικής Αντίστασης εκδ ΓΕΣ/ΔΙΣ τόμος 3ος, έγγραφο 162
V ΤΑΞΙΑΡΧΙΑ Ατ/τίας - Ευβοίας
ΕΚΘΕΣΙΣ
Επί των γεγονότων μεταξύ 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ και ΕΛΑΣ
1) Αιτία και αφορμαί προκλήσεως πρώτων επεισοδίων
Την 6 Μαρτίου 1944 ο Λοχαγός του 5/42 Συντάγματος ΕΚΚΑ Δεδούσης επί κεφαλής του λόχου του αφώπλισεν την φρουράν ΕΛΑΣ αεροδρομίου ΠΕΝΤΑΓΙΟΥΣ και την ηχμαλώτισε, συνέλαβε και αφώπλισε την Περιφερειακήν Φωκίδος μεθ`ολοκλήρου του προσωπικού της, λεηλατήσας και τας αποθήκας των. Συνελαβε και αφώπλισε τον εφεδρικόν ΕΛΑΣ της περιοχής Πενταγιούς. Ο ανωτέρω λοχαγός τους συλληφθέντας ως άνω αιχμαλώτους και τα λεηλατηθέντα είδη συνεκόμισε μετά του λόχου του εις περιοχήν ΠΑΛΑΙΟΞΑΡΙΟΥ. Των ανωτέρω γεγονότων ήτο αυτόπτης μάρτυς και ο Διοικητής του 5/42 Συντάγματος Συνταγματάρχης Ψαρρός όστις όμως ουδέν μέτρον έλαβεν, ινα προλάβη ταυτα η τουλάχιστον αποκαταστήσει την τάξιν έστω και εκ των υστέρων και τιμωρήσει τους υπευθύνους επιβάλων τας αναλόγους κυρώσεις. Ομοίως Δεδούσης και στρατιώται του εφόνευσαν συναγ. ΕΛΑσίτην Βάρσον.
Την επομένην έλαβεν γνώσιν των γεγονότων η Υ Ταξιαρχία εδρεύουσα εις ΜΑΥΡΟΛΙΘΑΡΙ από σχετικόν τηλεγράφημα της Περιφερειακής Φωκίδος και παρόμοιον της οργανώσεως ΕΛΑΣ ΚΡΟΚΥΛΙΟΥ και ΠΕΝΤΑΓΙΟΥΣ.
Η Ταξιαρχία αμέσως απέστειλε τελεσίγραφον δι’ υπ’ αριθμ. 103/7.3.44 Διαταγής της προς τον Συνταγματάρχην Ψαρρόν, όπως αποκαταστήση την τάξιν, απελευθερώση τους συλληφθέντας, αποδώση τα διαρπαγέντα και συλλάβη υπευθύνους διά φόνον Βάρσου, όπως δικασθώσι, τάσσουσα προθεσμία 12 ωρών και ότι εναντία περιπτώσει θα ήτη υποχρεωμένη να κινήση τμήματά της προς επιβολήν και αποκατάστασίν της τάξεως. Συγχρόνως διά της υπ`αριθμ. Α.Π. 126 και 129 19.3.44 αναφοράς της προς Γενικόν Στρατηγείον ανέφερε τα γεγονότα και εκίνησε και τμηματά της (απόσπασμα Κρόνου) όπως κινηθή περιοχήν ΛΙΔΩΡΙΚΙΟΥ εν αναμονή διαταγών της Ταξιαρχίας: Ο Συνταγματάρχης Ψαρρός κατόπιν του τελεσιγράφου της Ταξιαρχίας διέταξε και απελύθησαν οι αιχμαλωτισθέντες (στρατιωτικοί και πολιτικοί) πλην ούτε ο οπλισμός ούτε και τα λοιπά διαρπαγένντα υλικά επεστράφησαν ούτε και οι δολοφόνοι του Βάρσου συνελήφθησαν (Δεδούσης και οι άνδρες του).
Πρός επίλυσιν των ανωτέρω επεισοδίων και προς αποφυγήν συγκρούσεως μεταξύ τμημάτων ΕΛΑΣ και 5/42 εκινήθη ο Πολιτικός της Ταξιαρχίας συναγ. Ηρακλής μετά του 7ου λόχου Συν/τος την 8. 3. 44 προς ΛΙΔΩΡΙΚΙΟΝ, όπου εκάλεσεν τον Συντ/ρχην Ψαρρόν προς συζήτησιν. Λόγω εκτάκτου διαταγής Γεν. Στρατηγείου ανεχώρησεν διά Βίνιανην και ανέθηκεν εις τον συναγ. Κρόνο - Φώτην και Γαβριώτην να αντιπροσωπεύσουν την Ταξιαρχίαν εις τας συζητήσεις μετά του Ψαρρού, δώσας εις αυτούς ωρισμένας εντολάς και ιδία την εκπλήρωσιν του όρου συλήψεως του Δεδούση και επιστροφής του οπλισμού και λοιπών υλικών.
Η ανωτέρω επιτροπή συνηντήθη την 13.4.44 μετά του Συνταγματάρχού Ψαρρού και του Άγγλου Ταγματάρχου Τζέφ (αντιπροσώπου Συμμ. Αποστολής εις περιοχήν Φωκίδος) εις ΛΙΔΩΡΙΚΙΟΝ. Κατά την συζήτησιν υπεδείχθη εις τον Συντ/ρχην Ψαρρόν τόσον από την επιτροπήν της Ταξιαρχίας όσον και από τον Ταγματάρχην Τζεφ η ανάγκη προς αποκατάστασιν φιλικών σχέσεων με τον ΕΛΑΣ: α) να συλληφθή ο Δεδούσης και οι συνένοχοι εις τον φόνον Βάρσου και δικασθώσι υπό Στρατοδικείου, β) να επιστραφή ο αφαιρεθείς οπλισμός και λοιπά υλικά από το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, γ) να αποκηρυχθή ο Λοχαγός Ψιλογιάννης Διαχειριστής του 5/42 ο οποίος παρέμεινεν εις την Άμφισαν και μέτα την είσοδον των Γερμανών 1.2.44 συνεργαζόμενος μ`αυτούς και τέλος να προβή εις σύλληψιν η αποκήρυξιν του Ταγματάρχου Καπετζώνη όστις εκήρυτεν εις την περιοχήν Ευπαλίου τον πόλεμον μετά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ.
Ο Συνταγματάρχης Ψαρρός εδέχθη να επιστραφώσι ο αρπαγείς οπλισμός και λοιπά υλικά και εζήτησε να μη επιμείνωμεν διά τους λοιπούς όρους ισχυριζόμενος ότι δήθεν η μη εκπλήρωσις των λοιπών όρων δεν θα ημπόδιζε στη στενή συνεργασία. Τούτο εζήτησεν εκ προθέσεως, αφ`ενός μεν διότι αυτός είχε δώσει σχετικάς οδηγίας προς τους αξιωματικούς του να αρχίσουν την τακτικήν της τρομοκρατίας και των κτυπημάτων κατά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ ευθύς ως επέστρεψεν από την συνδιάσκεψιν διά την συγκρότησιν κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητος, έχων υπ`όψιν του κατόπιν της αντιδράσεως την οποιαν η ΕΚΚΑ επεδείξατο κατά την εν λόγω συνδιάσκεψιν ότι πιθανόν θα αντιμετώπιζε εχθρικήν στάσιν του ΕΛΑΣ. Τας οδηγίας ταύτας ομολόγησεν τόσον ο Δεδούσης όσον και άλλοι αξιωματικοί του 5/42 προς υπεύθυνα όργανα του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, όταν ευρέθησαν εις την ανάγκην να δικαιολογήσωσι τας εχθρικάς των πράξεις, ειπόντες επί λέξει τας εξής:``Ετοιμασθήτε και λάβετε τα μέτρα σας διότι δεν αποκλείεται να μας διαλύσουν και πάλιν``. Διά της υπ`αριθμ. Α. Π. 144/21. 3. 44 αναφοράς της η Ταξιαρχία ανέφερε τα αποτελέσματα των συννενοήσεων μετά του Συνταγματάρχου Ψαρρού ως ανωτέρω αναγράφονται.
Ο Συνταγματάρχης Ψαρρός παρά τις υποσχέσεις του περί επιστροφής του οπλισμού και λοιπών υλικών δεν επέστρεψε ταύτα και ούτω η Ταξιαρχία ηναγκάσθη την 28. 3. 44 να διατάξη τον συναγωνιστήν Κρόνον κινούμενος μετά του 6ου και 7ου Λόχων προς περιοχήν ΕΥΠΑΛΙΟΥ προβή εις συλληψιν του Δεδούση, ανεύρη και παραλάβη τα αφαιρεθέντα υλικά. Τ`ανωτέρω απόσπασμα εκινήθη προς ΕΥΠΑΛΙΟΝ όπως κυκλώσει εν καιρώ νυκτός το απόσπασμα Δεδούση, αλλά λόγω προδοσίας της κινήσεως από οπαδούς της ΕΚΚΑ απέτυχεν η ενέργεια αυτή και το απόσπασμα ύποσταν επίθεσιν από τμήματα Δεδούση - Καπετσώνη, ηναγκάσθη να συμπτυχθή προς περιοχήν ΚΡΟΚΥΛΙΟΥ με απώλειας ένα νεκρόν, ένα τραυματίαν, είκοσι αιχμαλώτους αντάρτας μεταξύ των οποίων και ο Λοχαγός του 7ου Λόχου Αίολος και ο Καπετάνιος του 6ου Λόχου Κολοκοτρώνης. Οι συλληφθέντες αιχμάλωτοι εκτός του αφοπλισμού απεγυμνώθησαν εδέροντο ανηλεως επί συνεχείς ημέρας νηστικοί και προπηλακιζόμενοι και φυλακισθέντες.
Είς τον Συντ/ρχην Ψαρρόν εδηλώθη τόσον εκ μέρους του αποσπάσματος Κρόνου όσον και από την ΠΕΦ ότι η ενέργεια του ΕΛΑΣ εστρέφετο κατά Δεδούση και μόνον και συνεργατών δολοφόνων συναγ. Βάρσου προς αποκατάστασιν της τάξεως και ότι ουδεμία πρόθεσις υπήρχε γενικωτέρας ενεργείας κατά του 5/42 ή των ΕΚΚΑϊτών.
Ο συναγ. Ηρακλής με τον 5ον Λόχο ΙΙ/34 εκινήθη την 1. 4. 44 προς ΛΙΔΩΡΙΚΙ και την 2 και 3 Απριλίου εκινήθη και το 5ον Αν. τάγμα προς ΛΙΔΩΡΙΚΙ. Ο Συντ/ρχης Ψαρρός έχων προδιαγεγραμμένον το σχέδιον και τυγχάνων αλληλέγγυος με Δεδούσην - Καπετσώνην και λοιπούς τρομοκράτας των ΕΑΜιτών και Εφεδρικού ΕΛΑΣ απέρριψε τον μανδύα της υποκρίσεως και των συγκεκαλυμένων ενεργειών του και προέβη εις τας κατωτέρω ενεργείας αι οποίαι εφανέρωσαν τας προθέσεις του και σκοπούς του.
α) Εξέδωκε την υπ`αριθμ. 543/3.4.44 προκήρυξιν διά της οποίας εκήρυξε την περιοχήν ΔΩΡΙΔΟΣ εις κατάστασιν πολιορκίας διέλυσε απάσας τας οργανώσεις ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, συνέλλαβε και εφυλάκισεν άπαντας τους υπευθύνους των οργανώσεων αυτών, απηγόρευσε την ελευθέραν κυκλοφορίαν και την είσοδο οιουδήποτε ΕΑΜίτου προς την περιοχήν του, εζήτησε την παράδοσιν παντός είδους όπλων επί ποινή θανάτου από τους οπαδούς του ΕΑΜ. Διέταξε το απόσπασμα Κρόνου διά της υπ` αριθμ. 545/3.4.44 διαταγής του να εγκαταλείψη την Φωκίδα. Συνέλαβε και ετραυμάτισε τον καπετάνιο του Συντ/τος Παρνασίδος Εφεδρ. ΕΛΑΣ συναγ. Δαφνομήλην και ετέρους είκοσι (20) ΕΛΑΣίτας εις Ερατεινήν και τους ωδήγησεν εις Κλήμα όπου υπέστησαν την αυτήν τύχην του ξυλοδαρμού και γδυσίματος. Διέταξε και εφόνευσαν μεμονωμένους αντάρτας κινουμένους δι’ υπηρεσίαν και τινας ΕΑΜίτας ανθισταμένους εις όργανά του. Ελεηλάτησεν άπασας τας αποθήκας μας Εφ. ΕΛΑΣ, Περιφερειακής και Υ Ταξιαρχίας. Διήρπασεν το περιεχόμενον κατασχεθέντος από Ταξιαρχίαν Γερμανικού πλοίου εις Ερατεινήν από 15.000 όκ. Άλευρα, 250 βαρέλια πετρελαίου κλπ. υλικά. Προέβη εις συνενοήσεις με Γερμανούς και Ράλληδες διά να τον ενισχύσωσι με δύναμιν πυρομαχικά και τρόφιμα εναντίον ΕΛΑΣ, ως αποδεικνύεται εκ των εξής γεγονότων:
α) Την 10ην του μηνός Απριλίου Γερμανική βενζινάκατος εκ Πατρών με τρόφιμα και 150 όπλα έφθασεν εις ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ και συνεννοήθη με τον Καπετσώνην ως αντιπροσώπου του 5/42 όστις απήτησεν από Γερμανόν αξιωματικόν ότι επιβάλλεται να τους ενισχύσωσι με δύναμιν Γερμανοράληδων η οποία να συντονίση την ενέργειαν της με το 5/42 ΕΚΚΑ επιτιθεμένη κατά των τμημάτων του ΕΛΑΣ από της κατευθύνσεως Ναυπάκτου -.
β) Την 14.4.44 απέστειλε τον Λοχαγόν Δεδούσην θαλασσίως διά βενζινοπλοίου εις Γαλαξείδιον οπόθεν συνεννοήθη με Γερμανούς Ιτέας διά να επιτεθώσι κατά των τμημάτων του ΕΛΑΣ προς αντιπερισπασμόν εις περιοχήν Γκιώνας της ενεργείας ταύτης εκδηλωθείσης κατά περιοχής Καλοσκοπής την 16. 4. 44.
γ) Επανειλημμένως βενζινόπλοια εκ Πελοποννήσου απεβίβασαν πυρομαχικά και τρόφιμα προερχόμενα εκ των Γερμανοράλληδων εις την παραλίαν μεταξύ Μοναστηράκι - Μαραθιά εις παραλαβήν 5/42 ΕΚΚΑ.
δ) Πληροφορίαι θετικαί ανέφερον ότι ανεμένετο και εξ Αθηνών δύναμις αξιωματικών και οπλιτών Γερμανοράλληδων όστις θα εκινείτο διά Βενζινοπλοίων από περιοχής Γερανείων προς ενίσχυσιν 5/42 προσβάλουσα εκ των νώτων τας δυνάμεις Υ Ταξιαρχίας.
ε) Εξηκριβωμέναι πληροφορίαι ανέφερον την επίταξιν αρκετών πλοιαρίων και βενζινοπλοίων και παραμονήν των εν επιφυλακή εις περιοχήν Μοναστηρακίου - Τριζωνίων με σκοπόν την επικοινωνίαν μετά των εν Πελοποννήσω Γερμανοράλληδων διά μεταφοράν ενισχύσεων εκείθεν ή και διαφυγήν προς Πελοπόννησον εις περίπτωσιν ατυχούς εκβάσεως των επιχειρήσεων.
στ) Διέταξεν επιστράτευσιν πάντων των ανηκόντων εις τα Εφεδρ. Τμήματα της ΕΚΚΑ συγκεντρώσας δύναμιν περίπου 1000 ανδρών. Η Ταξιαρχία διά της υπ`αριθμ. Α . Π. 154/27. 3. 44 αναφοράς της ανέφερεν τα`αποτελέσματα της ενεργείας του αποσπάσματος Κρόνου και κατά Δεδούση ως και διά των υπ`αριθμ. 193 και 194/6. 4. 44 τηλεφωνικών αναφορών της ανέφερεν επί της επικρατούσης καταστάσεως εις την περιοχήν Δωρίδος. Το Γενικόν Στρατηγείον διά των υπ`αριθμ. Α.Π. 167/28.3.44, Α.Π. 196/4.3.44, Α.Π. 205/4.4.44 Διαταγών του προς Υ Ταξιαρχίαν παρέσχε διαφόρους οδηγίας των επιβαλλομένων ενεργειών προς αντιμετώπισιν της δημιουργηθείσης καταστάσεως, Ομοίως διά της υπ`αριθμ. 195/6.4.44 Δ/γης η Υ Ταξιαρχίαν διεβίβασε προς συναγ. Ηρακλήν τας οδηγίας του Γενικου Στρατηγείου και συνίστα εις τούτον την αποφυγήν πάσης ενεργείας κατά 5/42 ΕΚΚΑ και την επιζήτησιν ειρηνικής διευθετήσεως βάσει των γενικών οδηγιών. Διά της υπ`αριθμ. 197/7.4.44 αναφοράς της προς Γεν. Στρατηγείον ανέφερε σχετικώς με συγκεντρώσεις 5/42 ΕΚΚΑ εις περιοχήν Κλήμα ενεργηθείσαν επιστράτευσιν ΕΚΚΑϊτών και δυναμίν των. Το Γενικόν Στρατηγείον διά της υπ`αριθμ. ΕΠΕ 757/8.4.44 διαταγής του παρέσχε οδηγίας εις Ταξιαρχίαν επί του τρόπου της ενεργείας της και καθώριζεν όρους τελεσιγράφου προς Συντ/ρχην Ψαρρόν ως και την πρότασιν συγκλίσεως εξεταστικής επιτροπής μικτής με συμμετοχήν και Άγγλου Ταγματάρχου Τζέφ προς επίλυσιν εκκρεμών ζητημάτων 5/42 ΕΚΚΑ και ΕΛΑΣ εις περίπτωσιν αποδοχής των λοιπών όρων των οποίων ήτο η παράδοσις του Λοχαγού Δεδούση και λοιπών δολοφόνων προς παραπομπήν των εις Στρατοδικείον.
Την 9.4.44 εκινήθη και το Στρατηγείον της Υης Ταξιαρχίας προς Παλαιοξάριον όπου και εγκατεστάθη ο Σ. Δ. της την 10.4.44 διά την εκ του σύνεγγυς παρακολούθησιν της καταστάσεως και διεύθυνσιν πάσης επιβαλλομένης ενεργείας συμφώνως προς τας Γενικάς οδηγίας του Γεν. Στρατηγείου.
Την 9.4.44 διεβιβάσθη προς Συντ/ρχην Ψαρρόν και η υπ`αριθμ. Ε.Π. 18/9.4.44 διαταγή της Π.Ε.Ε.Α. συνιστώσα την συμμόρφωσίν του με όρους Γεν. Στρατηγείου προς ειρηνικήν επίλυσιν διαφορών 5/42 ΕΚΚΑ και ΕΛΑΣ - ΕΑΜ.
Είς την διάθεσιν της Ταξιαρχίας διά της υπ`αριθμ. ΕΠΕ 757/8.4. 44 διαταγής ετέθη και το 36ον Σύνταγμα Πεζ. μετά δύο ταγμάτων του εξ ων όμως το ΙΙ/36 λόγω κατοχής υπό τούτου του τομέως Καλοσκόπης δεν ηδυνήθη να κινηθή. Ομοίως διά της υπ`αριθμ. 759/9.4.44 διαταγής Γεν. Στρατηγείου διετάσσετο και το Ι/36 να μετακινή εις την περιοχήν Δρυμών προς παρεμπόδισιν διαφυγής οπαδών 5/42 προς Ναύπακτον εις περίπτωσιν συγκρούσεως. Η Υ Ταξιαρχία διά της υπ`αριθμ. 214/10.4.44 αναφοράς ανέφερεν προς Γεν. Στρατηγείον εγκατάστασιν Σ.Δ. της εις άνω Παλειοξάριον κίνησιν Διοικήσεως 36ου Συντ/τος μετά ΙΙΙ/36 προς Παλαιοξάριον και τήνεν γένει τακτικήν κατάστασιν και εχθρικάς ενεργείας Ψαρρού, ως και πιθανάς προθέσεις του, αιτούσα διάθεσιν και ετέρου τμήματος προς κεραυνοβόλον ενέργειαν εις περίπτωσιν απορρίψεως των όρων του επιδοθησομένου τελεσιγράφου.
Διά της θπ`αριθμ. Α.Π. 218/11.4.44 διαταγής επιχειρήσεων της Υης Ταξιαρχίας ερρυθμίζετο η διάταξις, αι εντολαί και πάσα προπαρασκευαστική ενέργεια προς εκτέλεσιν της υπ`αριθμ. ΕΠΕ 757/8.4.44 διαταγής Γεν. Στρατηγείου.
Διάταξις των αντιπάλων δυνάμεων - Αριθμός αυτών
Το 5/42 ΕΚΚΑ δι’ισχυρών αποσπασμάτων του κατείχε εν είδη προφυλακών την περιοχήν Νοτ. και Ν.Δ. ύψωμα ΤΡΙΚΟΡΦΟΥ (1652) και τα χωρία ΞΥΛΟΓΑΪΔΑΡΑ - ΜΑΡΑΖΑ - ΣΕΡΓΟΥΛΑ - ΚΑΡΟΥΤΙΑ - ΠΑΛΗΟΧΩΡΙ. Σύνολον δυνάμεως προφυλακών 180 άνδρες με άθφονα αυτόματα και πυρομαχικά. υπό τους Λοχαγούς Καμάραν. Αντ/ρχην Παπαβασιλείου, Υπολοχαγόν Κούτραν και άλλους πολλούς τοιούτους.
Το τμήμα αυτοεξηκολούθει την τρομοκρατίαν της ως άνω περιοχής εις αφάνταστον βαθμόν. Αι κύριοι δυνάμεις του Ψαρρού κατείχον την περιοχήν ΚΛΗΜΑΤΩΝ (Ανατολ. ΕΥΠΑΛΙΟΥ) και με ελαφρά τμήματα προς ΕΥΠΑΛΙΟΝ - ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ και περιοχή αυτών. Σύνολον αυτών 500 και πλέον με 2 βαρείς όλμους, 12 πολυβόλα βαρέα, 48 οπλοπολυβόλα και άφθονα πυρομαχικά.
Η τοποθεσία ΚΛΗΜΑΤΩΝ φύσει οχυρά με άριστα παρατηρητήρια και πρόχειρον οργάνωσιν με πεδία βολής εξαίρετα λόγω του ακαλύπτου του εδάφους παρουσίαζεν εν σύνολον αμυντικής διατάξεως λίαν ισχυράς και επικινδύνου. Επί πλέον έχουσα και την ευχέρειαν επικοινωνίας διά θαλάσσης με ΝΑΥΠΑΚΤΟΝ - ΠΑΤΡΑΣ και ΑΙΓΙΟΝ όπου οι Γερμανοράλληδες συνεργάται των οπαδών της ΕΚΚΑ και του 5/42 Συντ/τος παρουσίαζε και τον κίνδυνον έτι μεγαλυτέρας ισχυροποιήσεως διά της αφίξεως ενισχύσεων εις άνδρας και υλικά και δή από επικινδύνους κατευθύνσεις διά τας δυνάμεις της Ταξιαρχίας. Ομοίως κίνδυνοι παρουσιάζονται και από τας κατευθύνσεις ΛΙΔΩΡΙΚΙΟΥ και περιοχής ΓΚΙΩΝΑΣ γενικώς εκ μέρους των Γερμανοράλληδων ΑΜΦΙΣΣΗΣ - ΓΡΑΒΙΑΣ κλπ.
Η Vη Ταξιαρχία διέθετε το ΙΙ/34 (250), το 5ον Α.Τ. (250) το ΙΙΙ/36 (120) τον Λόχον Μηχανημάτων 36ου (60), ήτοι σύνολον μαχίμου δυνάμεως 650 ανδρών περίπου με ηλαττωμένα πυρομαχικά και 5 όλμους βαρείς και 4-6 πολυβόλα κατά τάγμα.
Προπαρασκευαστικαί ενέργειαι της Υης Ταξιαρχίας.
Η Ταξιαρχία διά την εξασφάλισιν των πλευρών και των νώτων της διέταξε την εκκαθάρισιν της περιοχής ανατολικώς της κυρίας τοποθεσίας του 5/42 και προς τούτο διετέθησαν το 5ον Α.Τ. και ΙΙ /34 (απόσπασμα Παπαζήση) κινηθέντα προς περιοχήν ΤΡΙΚΟΡΦΟΥ την εσπέραν της 11.4.44.
Η Διοίκησις του 36ου Συντ/τος και το ΙΙΙ /36 εκινήθησαν εσπέραν της 12.4.44 προς περιοχήν ΚΑΜΠΟΥ με εντολήν να προωθήση τμήματά της προς τοποθεσίαν ΚΛΗΜΑ διά την επιτήρησιν των κινήσεων του 5/42 και απαγόρευσιν εξόδου τμημάτων του προς δυσμάς ή προς Βορράν χωρίς καμίαν πολεμικήν ενέργειαν μέχρι νεωτέρας διαταγής.
Το απόσπασμα Παπαζήση είχεν εντολήν μετά την εκκαθάρισιν της περιοχής ΤΡΙΚΟΡΦΟΥ να λάβη θέσεις ανατολικώς της κυρίας τοποθεσίας ΚΛΗΜΑΤΩΝ μέχρι νεωτέρας διαταγής αποφεύγον πάσαν εχθρικήν ενέργειαν. Την πρωίαν της 13.4.33 εστάλη εις Συντ/ρχην Ψαρρόν διά της υπ`αριθμ. Α.Π. 208 Διαταγή της Ταξιαρχίας τελεσίγραφον απαιτούν παράδοσιν άμεσον πάντων των αιχμαλώτων και των αφαιρεθέντων υλικών, αποκατάστασιν των ελευθεριών του Λαού της περιοχής δι’άρσεως του στρατιωτικού νόμου, σύλληψιν Δεδούση - Καπετσώνη και λοιπών υπευθύνων διά φόνους ΕΑΜιτων και ΕΛΑΣιτων και μετά την αποδοχην και εκτέλεσιν αυτών την συγκρότησιν Μικτής Επιτροπής με συμμετοχήν και Άγγλου Ταγματάρχου Τζών προς επίλυσιν υπολοίπων εκκρεμών ζητημάτων 5/42 ΕΚΚΑ και ΕΛΑΣ.
Είς το τελεσίγραφον ο Συντ/ρχης Ψαρρός απήντησεν διά του υπ`αριθμ. 623/14.4.44 εγγράφου (ώρα 9) διά του οποίου μας εγνώριζεν ότι δέχεται τους όρους πλην όμως ο Δεδούσης απουσίαζεν αποσταλείς εις ειδικήν αποστολήν και όταν θα επέστρεφε θα ετίθετο υπό κράτησιν. Τους αιχμαλώτους άφηκεν ελευθέρους πλην εις αξιοθρήνητον κατάστασιν άνευ οπλισμού εξαρτήσεως, υποδήσεως και ιματισμού, διότι όλα αυτά τους είχον αφαιρεθή και είχον υποστή ξυλοδαρμόν μεχρις αίματος και άλλα βασανηστήρια φρικτότερα και εκείνων ατινα χρησιμοποιεί η Γκεστάπο και η ειδική ασφάλεια των Ράλληδων. Αι πληροφορίαι περί Δεδούση μας ανέφερον ότι ούτος με δύναμιν 100 περίπου ανδρών απεβιβάσθη εις Γαλαξείδι όπου προέβη εις τρομοκρατικάς ενεργείας κατά των ΕΑΜιτων και ΕΛΑΣιτων και ότι ήλθεν εις συννενόησιν με τους Γερμανούς ΙΤΕΑΣ περί συνεργασίας κατά των τμημάτων ΕΛΑΣ παρασχών πάσαν χρήσιμον πληροφορίαν εις αυτούς περί των θέσεων και κινήσεων μας, πιθανόν ινα χρησιμοποιηθή και κατά των νώτων των τμημάτων της Ταξιαρχίας εις περίπτωσιν συρράξεως.
Κατόπιν της όλης σειράς των ενεργειών Ψαρρού ως προς τας σχέσεις του με Γερμανοράλληδες και της υπεκφυγής του να εκπληρώση τους ουσιωδεστέρους όρους του τελεσιγράφου (παράδοσιν Δεδούση κλπ. δολοφόνων, απόδοσιν οπλισμού κλπ. υλικών), αντελήφθημεν και επείσθημεν ότι επεζήτει διά παρελκύσεως να κερδίση χρόνον διά την πληρεστέραν συνεργασίαν με Γερμανοράλληδες και όπως επετύχη συγχρονισμόν ενεργειών του και αυτών εναντίον των τμημάτων ΕΛΑΣ.
Ενέργειαι αποσπάσματος Παπαζήση
Κατά την κίνησιν του την νύκτα 12-13/4. 44 προς ΤΡΙΚΟΡΦΟΝ συνήντησεν ελαφρά τμήματα του 5/42 εις περιοχήν ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΟΥ και ΜΑΡΑΖΑ, ατινα αφού έβαλον κατά τούτου δι’αυτομάτων όπλων συνεπτύχθησαν προς Δ. Παλαιοχωρίου και προς Σεργούλαν. Ομοίως εξεκαθαρίσθη η περιοχήν ΤΡΙΖΩΝΙΩΝ μέχρι παραλίας Σεργούλας. Αι δυνάμεις του 5/42 ανερχόμεναι εις ένα Τάγμα (180) άνδρες κατέλαβον τας ισχυράς θέσεις δυτικώς Παλαιοχωρίου - Σεργούλας καλυπτούσης την κυρίαν τοποθεσίαν ΚΛΗΜΑΤΩΝ και έβαλον εκείθεν κατά των έναντι τμημάτων του ΕΛΑΣ. Εφονεύθη 1 και ετραυματίσθησαν 2 αντάρται ΙΙ /34.
Εις ΞΥΛΟΓΑΪΔΑΡΑΝ (Καλλιθέαν) συνελλήφθησαν από 5ον Α.Τ. ο Ταγμ. Μηχανικού Γιακουμάκης και ο ανθ/γός Πεζικ. Παπαγιαννόπουλος (Πολιτικός του 5/42) οδηγηθέντες εις Σ.Δ. Ταξιαρχίας. Εκεί ανέφερον ότι εκινούντο προς Βίνιανη δι’εκτέλεσιν ειδικής αποστολής του Συντ/ρχου Ψαρρού. Επίσης ανέφερον και σκέψιν δήθεν Ψαρρού και συνεργατών του όπως προς επίλυσιν των διαφορων 5/42 ΕΚΚΑ και ΕΛΑΣ προβώσιν εις αυτοδιάλυσιν του Συντάγματος παραδίδοντες οπλισμόν και υλικά των εις Άγγλους ως είχον συμφωνήσει και ούτοι. Τους υπεδείξαμεν ότι αν πρόκειται να παραδώσωσι τα ανωτέρω είδη ορθόν θα ήτο και πατριωτικόν να μας τα παραδώσωσιν όπως οπλίσωμεν άνδρας του ΕΛΑΣ. Εδέχθησαν τας προτάσεις μας ως ορθάς και έγραψαν επιστολήν υπό το πνεύμα αυτό προς τον Συντ/ρχην Ψαρρόν ινα δεχθή την λύσιν της αυτοδιαλύσεως προς αποφυγην αιματοχυσίας.
Η Ταξιαρχία προβλέψασα τας πραγματικάς προθέσεις του 5/42 και ότι ματαιοπονία ήτο η συνέχισις των διαπραγματεύσεων και επικίνδυνος πάσα παράτασις της εκκρεμότητος εζήτησε διά της υπ`αριθμ. 239/14.4.44 διαταγής της όπως αφού δεν είναι εις θέσιν αδιάφορον διά ποίους λόγους να εκπληρώση τους όρους του πρώτου τελεσιγράφου (παράδοσιν Δεδούση κλπ.) προς αποφυγήν αιματοχυσίας να δεχθή την λύσιν της αυτοδιαλύσεως όπως άλλωστε έχουσι συσκεφθή μεταξύ των και να μας παραδώση άπαντα τα υλικά υποσχόμενοι αμνηστείαν και διευκόλυνσιν αποστρατεύσεως αξιωματικών και ανδρών οιτινες δεν θα επεθύμουν να καταταγώσιν εις τον ΕΛΑΣ. Την 12ην ώραν της 14.4.44 εξεδόθη η υπ`αριθμ. Α.Π. 237 διαταγή της Ταξιαρχίας γνωστοποιούσα την αποστολήν τελεσιγράφου προς Ψαρρόν και ότι εν αναμονή της απαντήσεως να μη γίνη καμιά ενέργεια εχθρική μέχρι νεωτέρας μας διαταγής.
Επίσης κατόπιν της ληφθείσης παρελκυστικής απαντήσεως Ψαρρού είσ το πρώτον τελεσίγραφον εξεδόθη η υπ`αριθμ. 238/14.4.44 ώρα 17η διαταγή Ταξιαρχίας γνωστοποιούσα εις τα τμηματά της επεδόθη και δεύτερον τελεσίγραφον απαιτούν την αυτοδιάλυσιν και παράδοσιν οπλισμού.
Απάντησις Συνταγματάρχου Ψαρρού
Το 5/42 διά του υπ`αριθμ. 631/125.4.44 εγγράφου του απήντησεν εις την Α.Π. 239 διαταγή μας (τελεσίγραφον) με αοριστολογίας περί Δεδούση και πρότεινεν και όρους αυτός πλέον περί ανεξαρτήτου 5/42 χώρου ιδιαιτέρου διά εγκατάστασιν του Παρνασίδα και Δωρίδα γενικήν αμνηστείαν δι’ όλους τους οπαδούς ΕΚΚΑ 5/42 απειλών και ότι η λύσις αυτή ήτο προτιμωτέρα της αιματοχυσίας. Διά της υπ`αριθμ. Α.Π. 247/15.4.44 διαταγής εγνώρισεν η Ταξιαρχία εις Ψαρρόν ότι ανέμενεν οδηγίας του Γεν. Στρατηγείου κατόπιν 631 εγγράφου του ως άνω. -
Κατόπιν εξακολουθήσεως παρατάσεως παρελκύσεως αλλά και απαιτήσεων πλέον του Ψαρρού όπως επιβάλη και αυτός όρους χωρίς να εκπληρώση τους δικαίους όρους του ΕΛΑΣ εξεδόθη και η υπ`αριθμ. 240/15.4.44 διαταγής της Ταξιαρχίας προς ενέργειαν εκκαθαριστικών επιχειρήσεων την 16.4.44 και ώρα 6ην και εφ`όσον δεν ήθελον παραδοθή εώς την ώραν εκείνην ως το δεύτερον μας τελεσίγραφον.
Το απόσπασμα Παπαζήση δεν κατόρθωσε να συνδεθή και αναφέρη περί της καταστάσεως του τομέως του και απεστάλη εν συνεχεία η Α.Π. 248/16.4.44 διαταγή μας όπως το τάγμα Παπαζήση κινηθή προς περιοχήν ΚΑΜΠΟΥ ινα τεθή υπό διαταγάς 36ου Συντ/τος συμφώνως προς το αρχικόν σχέδιον ενεργείας διότι η κυρία προσπάθεια από της κατευθύνσεως ΣΕΡΓΟΥΛΑΣ - ΚΛΗΜΑΤΩΝ δεν προσφέρετο λόγω της αδαφικής διαμορφώσεως αλλά από δυσμάς και μόνον.
Ο Συντ/ρχης Ψαρρός ενώ εζήτει να συζητήσωμεν τους όρους του διά του υπ`αριθμ. 631 εγγράφου του ως αναφέρεται προηγουμένως διέτασσε δολοφονικήν επίθεσιν κατά ενός Λόχου του 5 Α.Τ. κατέχοντος την παραλίαν ΜΑΡΑΦΙΑΣ προς απόκρουσιν πάσης αφίξεως ενισχύσεων Γερμανοράλληδων ή Δεδούση. Αποτέλεσμα της επιθέσεως ήτο η σύλληψις του Διοικητού του Λόχου και 20 ανδρών, ο φόνος 2 ανταρτών και ο τραυματισμός άλλων 2. Οι αιχμάλωτοι οδηγήθησαν εις ΚΛΗΜΑ, εδάρησαν ανηλεώς και απεγυμνώθησαν μηδε του Λοχαγού εξαιρουμένου και επρόκειτο την επομένην να εκτελεσθώσιν, ως εξώδικος πληροφορία.
Το τμήμα προφυλακών Ψαρρού προς Παλαιοχώρι - Σεργούλα συνεπτύχθη την νύκτα της 15-16ης προς την κυρίαν τοποθεσίαν ΚΛΗΜΑΤΑ. Το Τάγμα Παπαζήση απαγγιστρωθέν εκινήθη την νύκτα της 16ης προς περιοχήν 36ου Συντάγματος και το ΙΙ /36 εκινήθη προς ΚΑΡΟΥΤΙΑ.
Πεποιθότες πλέον ότι ου μόνον ουδεμία διάθεσις του 5/42 υπήρχε προς παραδοχή των όρων του ΕΛΑΣ αλλ`αντιθέτως όλαι του αι ενέργειαι ήσαν συνεννόησις πλήρης με Γερμανοράλληδες προς κοινήν ενέργειαν εναντίον μας ενάρξεως γενομένης κατά τομέως Καλοσκόπης και Τάγματος Παπαζήση, απεφασίσαμεν να θέσωμεν τέρμα εις την εκκρεμούσαν κατάστασιν κι αποφύγωμεν ν`αντιμετωπίσωμεν συνδυασμένας ενεργείας Ψαρρού και Γερμανοράλληδων, οπότε η κατάστασίς μας δεν θα ήτο ευχάριστος.
Προς αποφυγήν απωλειών διά επιχειρήσεων κατά την ημέραν διετάχθη διά της υπ`αριθμ. Α.Π. 246/16.4.44 διαταγής επιχειρήσεων προς 36ον Σύνταγμα ενέργεια νυκτερινής επιθέσεως προς άλωσιν της τοποθεσίας ΚΛΗΜΑ και διάλυσιν του 5/42 ΕΚΚΑ.
Η Ταξιαρχία διά της υπ`αριθμ. Α.Π. 247/16.4.44 αναφοράς της αναφέρει εις Γεν. Στρατηγείον ότι θεωρεί κρίσιμον την κατάστασιν και ότι επιβάλλεται άμεσος ενέργεια και εκκαθάρισις. Ομοίως ότι τας επιχειρήσεις της Ταξιαρχίας παρακολουθεί και ο συναγ. Άρης Βελουχιώτης Αρχηγός Γεν. Επιτελείου, ευρεθείς τυχαίως εις περιοχήν ΠΑΛΑΙΟΑΞΑΡΙΟΥ.
Η επιχείρησις εξετελέσθη βάσει σχεδίου της Ταξιαρχίας υπό του 36ου Συντάγματος, ΙΙΙ /36, Λόχος Διοικήσεως 36ου Συντ/τος, Λόχον Μηχανημάτων, Διμοιρία ακολουθίας Αρχηγού Άρη, Τμήμα Λόχου Διοικήσεως Υης Ταξιαρχίας εις α κλιμάκιον και εις ΄β κλιμάκιον 5ον ανεξάρτητον Τάγμα.
Μετά πάροδον μιας και ημισείας ώρας η θυελλώδης ορμή των επιτεθέντων τμημάτων του ΕΛΑΣ ανέτρεψε την εχθρικήν αντίστασιν και τα επιτιθέμενα τμήματα εισήλθον εις το εσωτερικόν της τοποθεσίας, όπου εξηκολούθησαν αι τοπικαί αντιστάσεις μέχρι της 8ής ώρας καταβληθείσαι απασαι με σοβαράς απώλειας του εχθρού και εξόντωσιν των ανθισταμένων ανδρών ή αξιωματικών του.
Αποτέλεσμα της μάχης
Εκ των ημετέρων 3 νεκροί και 3 τραυματίαι, σύνολον και προηγουμένων ημερών 5 νεκροί και 7 τραυματίαι.
Απώλειαι εχθρού νεκροί ανεξακρίβωτοι εισέτι. Πιθανόν υπερβαίνουσι 250 μεταξύ των οποίων και ο Διοικητής του Συντάγματος Συντ/ρχης Ψαρρός επιζητήσας να αμυνθή καθ`ην στιγμήν συνελλαμβάνετο πυροβολήσας ανεπιτυχως τον Αντ/ρχην Ζούλαν (Διοικητήν 36ου Συντ/τος). Αιχμάλωτοι περί τους Αξιωματικούς 12 και στρατ. 60. Οπλισμός και πυρομαχικά δεν κατεμετρήθησαν εισέτι. Πολλά έχουσι διασκορπισθή εις περιοχήν απορριπτόμενα υπό φυγάδων και άλλα ερρίφθησαν εις την θάλασσαν. Επίσης ανευρέθησαν αρκεταί ποσότητες τροφίμων και λοιπών υλικών εκ των διαρπαγέντων από αποθήκας Υης Ταξιαρχίας εις Ερατεινήν.
Κατά πληροφορίας μάλλον θετικάς ο λοχ. Δεδούσης - Καπετσώνης και τινες άλλοι αξιωματικοί με δύναμιν περίπου 70-100 ανδρών κατόρθωσαν να διαφύγωσι προς Πελοπόννησον διά πλοιαρίων κατά τας πρωινάς ώρας της 17ης πρίν ή τα τμήματα μας φθάσωσιν εις την παραλίαν.
Αι αυταί πληροφορίαι φέρουσιν ότι οι ανωτέρω φυγάδες απεβιβάσθησαν εις Πάτρας και ηνώθησαν με Γερμανοράλληδες παρελάσαντες εις πλατείαν Πατρών.
Άλλοι φυγάδες ελάχιστοι συνελήφθησαν υπό τμημάτων ΕΛΑΣ Πελοποννήσου καθόσον είχον ειδοποιηθή προς τούτο ταύτα.
Τέλος αρκετός αριθμός ανδρών διέρρευσαν αμα τη ενάρξει της επιθέσεως προς την περιοχήν ΕΥΠΑΛΙΟΥ διασπαρείς εις τα πέριξ χωρία. Διετάχθη έρευνα και εγένετο προκήρυξις παραδόσεως των από κατοίκους.
ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
1) Τα γεγονότα ΠΕΝΤΑΓΙΟΥΣ και ο φόνος ΕΛΑΣίτου Βάρσου παρά Δεδούση και άλλων ανταρτών είχον την αιτίαν εις οδηγίας του Συντ/ρχου Ψαρρού.
2) Παρά των αξιωματικών του 5/42 είχεν υπογραφή πρωτόκολλον αντιΕΑΜικόν και αποκρούον πάσαν συνεργασίαν με ΕΛΑΣ ή υπαγωγήν εις Π. Ε. Ε. Α.
3) Η αντιΕΑΜική πολιτική και τορπίλισις πάσης ενεργείας διά Εθνικήν Ενότητα και Ενιαίον Απελευθερωτικόν Στρατόν ομολογούνται και από τον συλληφθέντα ανθυπολοχαγόν Παπαγιαννόπουλον - Πολιτικόν ΕΚΚΑ, τον ταγματάρχην Γακουμάκην, οιτινες απεστέλλεντο προς τον σκοπόν αυτόν εις Βίνιανην (υποβάλλονται αυτόγραφοι επιστολαί των). Ομοίως και εκ των καταθέσεων πολλών άλλων συλληφθέντων αξιωματικών.
4) Η μετά Γερμανοράλληδων συνεννόησις του Ψαρρού αποδεικνύεται τόσο εκ των προηγηθέντων της μάχης γεγονότων (άφιξις Γερμανού αξιωματικού με οπλισμόν και πυρομαχικά εις ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ και συνεννόησις με Καπετζώνη, αποστολή Δεδούση εις ΓΑΛΑΞΕΙΔΙ προς συνεννόησιν με Γερμανούς ΙΤΕΑΣ - ΑΜΦΙΣΣΗΣ).
5) Η σύγχρονος ενέργεια των Γερμανών κατά Καλοσκόπης και η αναμενομένη άφιξις ενισχύσεων Ράλληδων εξ Αθηνών.
6) Η καταφυγή εις Ράλληδες Πατρών των Καπετζώνη και Δεδούση και άλλων 70 αξιωματικών και ανταρτών.
7) Η υπ`αριθμ. 614/14. 4. 44 διαταγή Ψαρρού προς τα τμήματά του περί προπαρασκευής δι’ επίθεσιν κατά ΕΛΑΣ εν αναμονή ενισχύσεων.
8) Η κήρυξις Στρατιωτικού Νομού διά της υπ`αριθμ. 543/3. 4. 44 διαταγής Ψαρρού περιοχήν Δωρίδος και κατάλυσις άπασων των ΕΑΜικων οργανώσεων και Εφεδ. ΕΛΑΣ και λοιπαί τρομοκρατικαί ενέργειαι και η επιστράτευσις όλων των ΕΚΚΑϊτών.
9) Δήλωσις Δεδούση εις ΓΑΛΑΞΕΙΔΙ ότι οι 5/42ιώτες αναγνωρίζουσι μόνον Κυβέρνησιν Καίρου και Ζέρβαν και το θούριον «του αετού ο γιός» οπερ έψαλλον οι άνδρες του 5/42 κατά την μάχην 16-17 τρέχοντος ως και η σημαία μετά στέματος του 5/42 βεβειούσι τ`ανωτέρω.
10) Επιστολή του Ψαρρού προς τας οργανώσεις ΕΚΚΑ όπως αποσχώσι των εκλογών της 23.4.44 προς ανάδειξιν Εθνικού Συμβουλίου ευρισκομένη εις χείρας μας.
Άπασαι αι ανωτέρω ενέργειαι και γεγονότα μιας πείθουσιν ακραδάντος, ότι η ΕΚΚΑ και το 5/42 Συντ/μα αυτής διέκειτο κατά βάσιν κι προγράμματος εχθρικώς προς ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και ότι επεδίωκον αφ`ενός μεν την τορπίλισιν της Εθνικής Ενότητος και συγκροτήσεως Εθνικής Κυβερνήσεως και ενιαίου Εθνικού Στρατού και επί πλέον ότι εν συνεργασία με Ζέρβαν - Γερμανοράλληδες και οιονδήποτε τρίτον να επιτεθώσι και κατά των τμημάτων του ΕΛΑΣ όπως τον διαλύσωσι και ελεύθεροι πλέον να επιβάλωσι τας πολιτειακάς και πολιτικάς των απόψεις εις βάρος των Λαικών ελευθεριών και των δικαιωμάτων του Ελληνικού Λαού.
Διά τούτο επεβάλετο η άμεσος εκκαθάρισις της καταστάσεως διά διαλύσεως του 5/42 ΕΚΚΑ και διότι αι παρελκύσεις εγένοντο προς κέρδος χρόνου εν αναμονή καταλλήλου ευκαιρίας ινα καταφέρη σοβαρόν, πλήγμα κατά του Εθνικοαπελευθερωτικού Στρατού, αι δε κινήσεις των Γερμανοράλληδων και αι πληροφορίαι μας έπεισαν περί επικειμένης ενεργείας των κατά των δυνάμεων της Υης Ταξιαρχίας, ήτις τους επρόλαβε κατά την κρίσιμον στιγμήν και απήλαξε την ελευθέραν Ελλάδα και τον Εθνικοαπελευθερωτικόν αγώνα από μιαν γάγγραιναν λίαν επικίνδυνον. -
(ΤΣ) Φερραίος - Αντ/ρχης
Ηρακλής
Αριθ. Α.Π. 262
Υποβάλλεται υ.τ.α. Γενικόν
Στρατηγείον (Γραφ. ΙΙΙ)
Ακριβές αντίγραφον
Το ΙΙΙον Γραφείον Γεν. Στρατηγ.
ΕΛΑΣ
(ΤΣ Υπογ.) Παλάσκας
Αναδημοσίευση από τα Αρχεία Εθνικής Αντίστασης εκδ ΓΕΣ/ΔΙΣ τόμος 3ος, έγγραφο 162
Τετάρτη 20 Απριλίου 2016
Ο Άρης Βελουχιώτης ζητά την βοήθεια των Αλβανών στον εμφύλιο με τον ΕΔΕΣ
ΕΛΑΣ
ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ
ΚΛΙΜΑΚΙΟ ΗΠΕΙΡΟΥ - ΔΥΤ.ΣΤΕΡΕΑΣ
Π ρ ο ς
Τον σ.ΤΖΙΩΤΖΙΑ μέλος του Επιτελείου του Αλβανικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (Αντιπροσώπου Α.Λ.Α.Σ. στην Πανθεσσαλική Συνδιάσκεψη Ανταρτών, που συνήλθε στην ΚΑΣΤΑΝΙΑ).
ΟΠΟΥ
Αγαπητέ Σύντροφε
Πρώτα σου στέλνω τους θερμότερους επαναστατικούς χαιρετισμούς και τα συγχαρητήριά μου διά την εξέλιξη και δράση του αδελφικού μας Λαϊκού Στρατού σας.
Ύστερα πληροφορώ τα εξής:
α/ Βρισκόμαστε σε πόλεμο σκληρό προς τον Ε.Δ.Ε.Σ. (του προδότη Ν.Ζέρβα), όπως προ καιρού οι συντροφοί μας Σέρβοι προς τον προδότη Μιχαήλοβιτς. Αυτοί μας επετέθηκαν πρώτοι και σε συνεργασία στενή με τους Γερμανούς και με την απόλυτη βοήθεια σε πληροφορίες, πολεμικό υλικό και χρήματα των Άγγλων.
β/ Η προσπάθειά μας εναντίον όλων εξελίσεται ευνοϊκά. Αντιμετωπίσαμε τους Γερμανούς χωρίς πολλές ζημιές. Διαλύσαμε σχεδόν τον Ζέρβα, που τώρα έχει τραβηχτεί, συνεργαζόμενος ανοιχτά με τους Γερμανούς, στην περιοχή Λάκκα - Σουλίου, με τις υπόλοιπες ελάχιστες δυνάμεις του.
γ/ Το τμήμα μας της περιοχής Γκραμπάλα - Καλαμά (15ο Σύνταγμα VΙΙΙ Μεραρχίας) αντιμετωπίζει τώρα όλο το βάρος των υπολειμάτων του Ζέρβα. Ημείς δεν μπορούμε να συνεχίσουμε την προσπάθειά μας αν δεν βεβαιωθούμε για τις τελικές προθέσεις και σκοπούς των Γερμανών ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ - ΑΡΤΗΣ. Θέλουμε λοιπόν από σας να μας βοηθήσετε στα εξής:
α) Να έχετε στενή σύνδεση με τα τμήματά μας και να τους διευκολύνετε όσο μπορείτε σε περίπτωση συμπτύξεώς τους λόγω πιέσεως προς τας γραμμάς σας όπως έχουν διαταχθεί.
β) Να τους ενισχύσητε όσο σας είνε δυνατό σε πυρομαχικά και τρόφιμα, χρεώνοντας μας, γιατί επί του παρόντος είνε απολύτως αδύνατο από τεχνικούς λόγους να τους ενισχύσουμε εμείς απ’ εδώ. Με τον ίδιο σύνδεσμο σε παρακαλώ να μου στείλεις μια που δρω τώρα προσωπικά στην Ήπειρο, όσες μπορείς περισσότερες πληροφορίες για το κίνημά σας και τις κινήσεις των Γερμανών στην περιοχή σας.
Σ.Δ. 26.ΧΙ.1943
Με συντροφική αγάπη
(Τ.Σ.Υ.)
ΑΡΗΣ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗΣ
Κοινοποίησις
ΥΙΙΙ Μεραρχίαν
15ον Σύνταγμα
Αναδημοσίευση από τα Αρχεία Εθνικής Αντίστασης εκδ ΓΕΣ/ΔΙΣ τόμος 3ος, έγγραφο 79
ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ
ΚΛΙΜΑΚΙΟ ΗΠΕΙΡΟΥ - ΔΥΤ.ΣΤΕΡΕΑΣ
Π ρ ο ς
Τον σ.ΤΖΙΩΤΖΙΑ μέλος του Επιτελείου του Αλβανικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (Αντιπροσώπου Α.Λ.Α.Σ. στην Πανθεσσαλική Συνδιάσκεψη Ανταρτών, που συνήλθε στην ΚΑΣΤΑΝΙΑ).
ΟΠΟΥ
Αγαπητέ Σύντροφε
Πρώτα σου στέλνω τους θερμότερους επαναστατικούς χαιρετισμούς και τα συγχαρητήριά μου διά την εξέλιξη και δράση του αδελφικού μας Λαϊκού Στρατού σας.
Ύστερα πληροφορώ τα εξής:
α/ Βρισκόμαστε σε πόλεμο σκληρό προς τον Ε.Δ.Ε.Σ. (του προδότη Ν.Ζέρβα), όπως προ καιρού οι συντροφοί μας Σέρβοι προς τον προδότη Μιχαήλοβιτς. Αυτοί μας επετέθηκαν πρώτοι και σε συνεργασία στενή με τους Γερμανούς και με την απόλυτη βοήθεια σε πληροφορίες, πολεμικό υλικό και χρήματα των Άγγλων.
β/ Η προσπάθειά μας εναντίον όλων εξελίσεται ευνοϊκά. Αντιμετωπίσαμε τους Γερμανούς χωρίς πολλές ζημιές. Διαλύσαμε σχεδόν τον Ζέρβα, που τώρα έχει τραβηχτεί, συνεργαζόμενος ανοιχτά με τους Γερμανούς, στην περιοχή Λάκκα - Σουλίου, με τις υπόλοιπες ελάχιστες δυνάμεις του.
γ/ Το τμήμα μας της περιοχής Γκραμπάλα - Καλαμά (15ο Σύνταγμα VΙΙΙ Μεραρχίας) αντιμετωπίζει τώρα όλο το βάρος των υπολειμάτων του Ζέρβα. Ημείς δεν μπορούμε να συνεχίσουμε την προσπάθειά μας αν δεν βεβαιωθούμε για τις τελικές προθέσεις και σκοπούς των Γερμανών ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ - ΑΡΤΗΣ. Θέλουμε λοιπόν από σας να μας βοηθήσετε στα εξής:
α) Να έχετε στενή σύνδεση με τα τμήματά μας και να τους διευκολύνετε όσο μπορείτε σε περίπτωση συμπτύξεώς τους λόγω πιέσεως προς τας γραμμάς σας όπως έχουν διαταχθεί.
β) Να τους ενισχύσητε όσο σας είνε δυνατό σε πυρομαχικά και τρόφιμα, χρεώνοντας μας, γιατί επί του παρόντος είνε απολύτως αδύνατο από τεχνικούς λόγους να τους ενισχύσουμε εμείς απ’ εδώ. Με τον ίδιο σύνδεσμο σε παρακαλώ να μου στείλεις μια που δρω τώρα προσωπικά στην Ήπειρο, όσες μπορείς περισσότερες πληροφορίες για το κίνημά σας και τις κινήσεις των Γερμανών στην περιοχή σας.
Σ.Δ. 26.ΧΙ.1943
Με συντροφική αγάπη
(Τ.Σ.Υ.)
ΑΡΗΣ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗΣ
Κοινοποίησις
ΥΙΙΙ Μεραρχίαν
15ον Σύνταγμα
Αναδημοσίευση από τα Αρχεία Εθνικής Αντίστασης εκδ ΓΕΣ/ΔΙΣ τόμος 3ος, έγγραφο 79
Σάββατο 9 Απριλίου 2016
Η Γενική Έκθεση του Άρη Βελουχιώτη για τα γεγονότα του Οκτωβρίου 1943 Μέρος Α΄
Tου Γιάννη Αθανασόπουλου
Η Γενική Έκθεση του Άρη Βελουχιώτη αναφέρεται στα δραματικά γεγονότα του Οκτωβρίου 1943 αμέσως μετά τον αφοπλισμό της ιταλικής μεραρχίας Πινερόλο και αποστέλλεται στο Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ. Ουσιαστικά απολογείται για το ότι δεν κατάφερε να διαλύσει τις δυνάμεις των ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ που υπάκουε στον στρατηγό Ζέρβα. Αξίζει να επισημανθεί ότι ο ΕΛΑΣ την αυτή περίοδο κατηγόρησε τον Ζέρβα για συνεργασία με τους Γερμανούς, η έκθεση ωστόσο του Καπετάνιου του ΕΛΑΣ αναιρεί τα λεγόμενα του ίδιου του Βελουχιώτη, μιάς και ο Άρης πρώτος «εμπνεύστηκε» το ψέμα αυτό, που ακόμη και σήμερα χρησιμοποιείται απο μερίδα ιστορικών της αριστεράς. Τέλος, πρίν την παράθεση της επίσημης έκθεσης, πρέπει να αναφέρουμε ότι προέρχεται απο τα επίσημα αρχεία του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, φέρει τον γραφικό χαρακτήρα και την υπογραφή του Βελουχιώτη και ουδέποτε επίσημα ή ανεπίσημα αμφισβητήθηκε απο την αριστερά. Αντιθέτως ο πρώτος που είχε την τιμή να δημοσιεύσει την έκθεση ήταν το 1984 στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία, ο δημοσιογράφος και ιστορικός ερευνητής του ΚΚΕ Σόλωνας Γρηγορίαδης, που κατά την περίοδο 1941-1944 διετέλεσε διοικητής μοίρας του ΕΛΑΝ, υπεύθυνος Τύπου του ΕΑΜ ενώ το 1944 συμμετείχε ως εθνοσύμβουλος της Εθνικής Συνελεύσεως που έλαβε χώρα στους Κορυσχάδες της Ευρυτανίας.
Ε.Λ.Α.Σ
ΓΕΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ
ΚΛΙΜΑΚΙΟ ΗΠΕΙΡΟΥ – ΔΥΤ. ΣΤΕΡΕΑΣ
Προς
Το Γενικόν Στρατηγείον
Όπου
ΓΕΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΙΣ
Επί της εξελίξεως των εναντίον του ΕΔΕΣ επιχειρήσεων
από 17-10-’43 μέχρι σήμερον. Τη σημερινή κατάσταση,
την προοπτικήν μας και τις προτάσεις μας.
Μέρος Πρώτο: Μέχρι συναντήσεως με το Ε.Σ.Η. ( Εκστρατευτικό Σώμα Ηπείρου )
Ι. Στις 17-10-’43 ξεκινήσαμε απ’το Περτούλι με τη γνωστή δύναμη 425 ανδρών, συμπεριλαμβανωμένων και των Ιταλών, του Πυροβολικού και των Μεταγωγικών. Το σούρουπο της ίδιας ημέρας μπήκαμε στη Μουτσάρα. Δεχτήκαμε πυρά μέσα απ’ το χωριό. Διώξαμε την από 60 περίπου άνδρες ΕΔΕΣική δύναμη που μας πυροβόλησε και μπήκαμε τη νύχτα της 17ης στο Γαρδίκι, προκειμένου ν’ αναχωρήσουμε την επομένη διαμέσου Μουτσάρας – Σταυρού – Μελισσουργών να χτυπήσουμε πρός Πράμαντα, απ’ την Αγία Παρασκευή Μελισσουργών και προς Θεοδώριανα δια της διαβάσεως <>.
Κατά τις 10 τη νύχτα, πήραμε την είδηση ότι η ΥΙΙΙ Μεραρχία βρίσκονταν κυκλωμένη στους Καλαρύτες και κινδυνεύει. Αναγκαστήκαμε ν’ αλλάξουμε πορεία και σας το γνωρίσαμε. Μετατρέποντας κατά τί το αρχικό μας σχέδιο (γιατί θεωρήσαμε σωστό να γλυτώσουμε την ΥΙΙΙ Μεραρχία και πραχτικά θα μας βοηθούσε και ηθικά θα μας ανέβαζε αυτό), καθωρίσαμε: Να βγούμε δια Τζουμέρκων προς Κριθάρια και από ‘κεί να προσβάλουμε και καταλάβουμε Ματσούκι – Καλαρύτες – Συράκο και τα υψώματα τους (Πρίζα – Άγιοι Απόστολοι – Προφήτης Ηλίας – Άγιος Γεώργιος). Από ‘κεί ενισχυόμενοι και με τα τμήματα της ΥΙΙης (τότε δεν ξέραμε την κατάσταση των τμημάτων της), που τυχόν θα ήτανε εκεί κοντά: Κατά μέτωπο και απ’τα δεξιά και αριστερά τα Πράμαντα, αλλά και απ΄το «Αυτί» τα Θεοδώριανα.
Στις 18-10-’43 τ’ απόγευμα (4 μ.μ) βρισκόμαστε στα «Κριθάρια» (υψόμετρο 2.150), πάνω απ’ το Ματσούκι. Προωθήσαμε τις δυνάμεις σε θέσεις, τις οποίες να μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε σα βάση εξορμήσεως, για κατάληψη ανωτέρω υψωμάτων και Καλαρυτών – Συράκου. Στις 19-10-’43 οι κύριες δυνάμεις μας κατέλαβαν τα υψώματα αυτά και τα χωριά Καλαρύτες και Συράκου κοντά στο βράδυ. Το βράδυ της ίδιας μέρας προωθήσαμε δύναμη Διμοιρίας από ορεινή διάβαση άσχετη του κανονικού δρόμου, από Ματσούκι προς υψώματα δεσπόζοντα Μελισσουργών για να καταλάβουν Μελισσουργούς, και απο ‘κεί, αν μεν συνδεόμασταν με τα τμήματα του σ. Καβαλάρη, πούχαμε μάθει ότι βρίσκονται στη θέση «ΠΛΑΚΑ», μεταξύ Χαλικιού – Καλαρυτών (4 ώρες μακρυά μας ) και ενισχυόμαστε απ’αυτά, να ενεργήσουν αυτά μεν από Μελισσουργούς προς Θεοδώριανα σια «Αυτί», η προηγηθείσα δε Διμοιρία προς Πράμαντα, εκ του αριστερού (διάβαση Αγίας Παρασκευής – Μελισσουργών).
Πρίν φτάσουμε στους Καλαρύτες, μάθαμε ότι η ΥΙΙΙη είχε «διαφύγει» και βρισκότανε στο Χαλίκι. Μ’ έκτακτο σύνδεσμο έφιππο, της στείλαμε διαταγή και τα τμήματά της να προωθήση σ’εμάς και τον Καβαλάρη πούτανε κοντύτερά μας, να διατάξη να ρθή σε μας. Ώσπου να πάρουμε απάντηση απ’ τον σύνδεσμό μας, πήραμε σημείωμά της με δικό της σύνδεσμο, ότι εθεώρησε σκόπιμο να εγκαταλείψη τον αγώνα εναντίον των ΕΔΕΣιτών, γιατί δέχθηκε επίθεση και απ’ τους Γερμανούς κι’ έπρεπε…»εκείνους να αντιμετωπίση». Στείλαμε άλλο σύνδεσμο. Κακίζαμε την ανωτέρω απόφασή της, και την διετάξαμε ν’ αγωνιστεί αμυντικώς κατά των Γερμανών και με γραμμή συμπτύξεως προς ημάς, στέλνοντας όμως το γρηγορώτερο τα διαθέσιμα τμήματά της ( Καβαλάρη κυρίως δυνάμεως 350 ανδρών ) σε μας. Στο μεταξύ όμως , η ΥΙΙΙη είχε διατάξει γενικήν σύμπτυξιν των τμημάτων της, συμπεριλαμβανομένου και του Καβαλάρη, που είχαν φθάσει σχεδόν σε μας (ύψωμα Πρίζας) και θα συνδεόμαστε, οπότε η κατάστασις θα ήταν πολύ διαφορετική – προς το Χαλίκι.
Το βράδυ της 19ης και την 20ήν ολόκληρον, την πέρασαν, τα τμήματά μας, άλλα στους Καλαρύτες – Συράκο ( για εμπέδωση τάξεως, διάσωση υλικών αποθηκών ΥΙΙΙ, αφοπλισμός κλπ.) και άλλα στο Ματσούκι και διάβαση «Κιπίνα» από Πράμαντα – Καλαρύτες.
Τη νύχτα της 20ης προωθήσαμε ελαφρά τμήματα σε επίκαιρα πρό των Πραμάντων υψώματα. Στίς 21-10-’43, στις 11 π.μ. με τα 3/4 των δυνάμεών μας, αρχίσαμε την επίθεσή μας ενάντια στα Πράμαντα.
Τις υπόλοιπες δυνάμεις μας, αφήσαμε στα υψώματα Καλαρυτών – Συράκου, σαν οπισθοφυλακή. Μέχρι το βράδυ είχαμε καταλάβει τα σημαντικώτερα προ των Πραμάντων υψώματα και τα απειλούσαμε με την κατά μέτωπο επίθεση άμεσα. Η τύχη τους είχε κριθή. Η Διμοιρία όμως που θα ενεργούσε από Ματσούκι προς Μελισσουργούς και από ‘κεί δια της Αγίας Παρασκευής (εκ του αριστερού), επίσης προς Πράμαντα, καθυστέρησε την αναχώρησή της τη νύχτα της 20ης προς την 21ην και δεν άρχισε η επίθεση εκ του αριστερού όπως έπρεπε και είχε καθορισθή. Τιμωρήσαμε τον Διοικητή της και τον αντικαταστήσαμε. Δώσαμε εντολή στον αντικαταστάτη του ν’ αρχίσει επίθεση προς Μελισσουργούς και απο ‘κεί προς Πράμαντα δι’ Αγίας Παρασκευής, όταν θα άκουε τα πρώτα δικά μας πυρά, όλων και πυροβόλων. Δυστυχώς, δεν έκανε και πάλι την δουλειά της.»Παρεννόησε» δήθεν την διαταγή μας.
Είπε πως δεν άκουσε πυρά προς Μελισσουργούς και γι’αυτό παρέμεινε αδρανής στα προ των Μελισσουργών και δεσπόζοντα αυτών υψώματα. Όταν το πληροφορηθήκαμε την διετάξαμε να ενεργήση άμεσα με έκτακτο σύνδεσμο. Αντί ν’ ακολουθήση την πορεία που είχαμε διατάξει: κατάληψη Μελισσουργών και δια διαβάσεως Αγίας Παρασκευής επίθεση κατά Πραμάντων, πληροφορηθείσα από χωρικούς – όπως είπε – ότι δεν υπήρχαν Ζερβικοί εις Μελισσουργούς, τους παρέκαμψε και συναντήθηκε με το αριστερό των κατά μέτωπον ενεργούντων νέων, εναντίον των Πραμάντων, τμημάτων μας.
Στις 21.10.43, τη νύχτα, αι δυνάμεις του ΕΔΕΣ στα Πράμαντα, ενισχύθηκαν σημαντικά, Παπαδόπουλος, Αγόρος, Λεβέντης, Ζορμπαλάς, Καρατζένης, Πίμπας, υπό την ηγεσία του «υπαρχηγού» Κομνηνού, ήτανε εκεί. Τη νύχτα όμως της 21ης, είχαμε πάρει επαφή και με τα τμήματα της ΥΙΙΙης ( Πίσπιρη – Καβαλάρη ). Ο Πίσπιρης είχε κατέβει στους Καλαρύτες και ο Καβαλάρης ερχόταν σε απόσταση 2 ώρες πιό πίσω. Τους στείλαμε διαταγές: Οι δυνάμεις Καβαλάρη να ρθούν όλες σε μας (350 άνδρες). Οι δυνάμεις της ΥΙΙΙης και μερικές των Μακεδονικών (σ.σ εννοεί Σλαβομακεδονικών), ν’ αντικαταστήσουν τις δικές μας δυνάμεις, που κρατούσαν τα άνωθεν Καλαρυτών – Συράκου υψώματα, για να κατέβουν και αυτές σε μας. Ο Ταμπάκης με τον Καλιανέση πληροφορηθήκαμε ότι, απ’ το Χαλίκι, είχον κατευθυνθή προς Γαρδίκι. Τους στείλαμε διαταγή να έλθη ο Καλιανέσης με εκατό άνδρες στο «Σταυρό», διάβαση από Μελισσουργούς εις Μουτσάραν για πλαγιοφυλακή, αντιμετώπιση κινδύνου από Νεραϊδιωτή και λειβάδια προς «Αυτί» των τμημάτων μας, που θα δρούσαν διά «Αυτί» προς Θεοδώριανα, και οι υπόλοιποι, να μείνουν στο Γαρδίκι, προς επιτήρηση των από Χαλίκι προς Τζούρτζια και από ‘κεί προς Καμνάϊ – Βετρνίκο – Περτούλι οδεύσεων. Στις 22.10.43, στις πρώτες πρωϊνές ώρες, μας κάνανε μιά αντεπίθεση (ο ΕΔΕΣ), σ’ένα ύψωμα, που το σούρουπο της προτεραίας είχαμε καταλάβει μ’ επίθεση σώμα πρός σώμα σχεδόν, και με χρήση χειροβομβίδων. Τους τσακίσαμε και καταλάβαμε ένα αυχενίσκο απ’ τον οποίο μπορούσαμε ευκολώτερα να καταλάβουμε το αμέσως επόμενο και τελευταίο σημείο αντιστάσεώς τους.
Περιμένουμε τώρα με βελτιωμένες θέσεις να μας έρθουν ενισχύσεις ( Καβαλάρης και υπόλοιπα δικά μας τμήματα ), για να τους ρίξουμε προς Μελισσουργούς – «Αυτί» – Θεοδώριανα και μικρές δυνάμεις τους να κρατήσουμε για εφεδρεία των κατά μέτωπον ενεργουσών επίθεση δυνάμεών μας. Οι Γερμανοί, όπως φαινόταν απ’ τους πυροβολισμούς και τις κανονιές, ζυγώνανε. Τα δικά μας τμήματα αργούσαν. Ετοιμαζόμαστε να εκβιάσουμε την κατάσταση μ’επίθεση προς Πράμαντα, έστω και με τις υπάρχουσες μόνον δυνάμεις. Πληροφορία της στιγμής μας έλεγε, ότι περί τους 100 ΕΔΕΣίτες απ’τους Μελισσουργούς θα εκινούντο εναντίον μας. Τη μοναδική εφεδρική δύναμη που κρατούσαμε κοντά μας – μιά ομάδα του εφίπου ουλαμού, μιά ομάδα πεζών και ένα στοιχείον όλμου 0,081 – τη στείλαμε αμέσως προς Μελισσουργούς.
Απ’ τη νύχτα μας ζήτησε ο Κομνηνός στο τηλέφωνο και του αρνηθήκαμε, με τη δικαιολογία ότι εγώ θα γύριζα το πρωϊ. Νομίσαμε ότι μπορούσε τώρα να τον καλέση ο Κόζακας και για να μάθουμε τί ήθελε, και για να κερδίσουμε καμιά ώρα. Τον πήρε πράγματι ο Θωμάς. Οι προτάσεις του: Με τον Τζουμερκιώτη και άλλους του 3/40 κλείσαμε συμφωνία. Τούς αφήσαμε ελεύθερους και τους επανεξοπλίζουμε για να δράσουμε από κοινού εναντίον των Γερμανών. Δεχτείτε και σείς να κάνουμε ανακωχή και να χτυπήσουμε μαζί τούς Γερμανούς. Απάντηση Κόζακα κατ’εντολή μου: Πρώτος όρος για κάθε περαιτέρω συζήτηση: Να μας εγκαταλείψετε τα Πράμαντα, αλλιώς σε μιά ώρα θα εξαπολύσουμε γενική επίθεση. Απάντηση Κομνηνού: Να ρωτήσω τον Ζέρβα. Απάντηση Ζέρβα: Δεν δεχόμαστε καμιά συζήτηση.
Μας ήρθε στο μεταξύ ο Πίσπιρης και ο Καβαλάρης. Μας είπαν: «ο Κατσαντώνης έρχεται πίσω και πάει για το Ματσούκι». Οι Γερμανοί χτυπούνε τώρα τα υψώματα Καλαρυτών – Συράκου. Καταπτοημένοι όλοι.
Οι αρχηγοί είχαν χάσει την εμπιστοσύνη στους άνδρες. Οι τελευταίοι, στους αρχηγούς. Διατάσσουμε: Ο Κατσαντώνης απ’το Ματσούκι δια της ορεινής διαβάσεως να κατευθυνθή προς «Σταυρόν». Για να έχουν εξασφαλισμένη την διάβασην για την επιστροφή. Απ’ τα τμήματα που αντικατέστησαν τα δικά μας, άμυνα μέχρις ενός και σύμτυξις από της 18ης ώρας, κανονικώς και μαχόμενα. Επίθεση προς Πράμαντα μ’ όλο το βάρος των δυνάμεών μαςκαι των πυρών ( δύο όλμοι στο κέντρο και δύο πυροβόλα. Δύο όλμοι στο δεξιό). Διώξιμο Επιμελητείας, Όρχου πυρομαχικών, ασθενών και τραυματιών και μιάς Διμοιρίας ως Διμοιρίας ασφαλείας αυτών, δια της μόνης διαβάσεως διαφυγής: Ρεύμα Μελισσουργιώτικου. Η επίθεση αρχίζει και εξελίσσεται ευνοϊκά. Τα παιδιά της Σχολής στην πλειοψηφία τους, ο Αρέθας και ο Παπαγεωργίου μάχονται σκυλίσια.
Η κατάσταση όμως αλλάσει. Οι οπισθοφύλακές μας ανατρέπονται επί των υψωμάτων Άγιοι Απόστολοι – Πρίζα και αρχίζουν άτακτη σύμπτυξη στις 14 η ώρα. Σύνδεσμος μας μεταδίδει την πληροφορία αυτή και ότι οι Γερμανοί σε μιά ώρα θά’ναι στους Καλαρύτες – Συράκο, κινούμενοι δια δύο φαλάγγων.
Όδευση Χαλικιού – Καλαρυτών και Αγίων Αποστόλων – Πρίζας – Συράκο. Άλλη πληροφορία μας τονίζει ότι οι ΕΔΕΣικοί ενισχύθηκαν στους Μελισσουργούς, αποφασισμένοι να μας χτυπήσουν διερχομένους.
Η κατάσταση κρίσιμη. Γενική σαστισμάρα. Άλλοι προτείνουν συνθηκολόγησει με τους ΕΔΕΣίτες και άλλοι τον κακό τους τον καιρό. Φοβούμαι, μήπως τα άτακτα οπισθοχωρούντα τμήματα των υψωμάτων, προλάβουν να κατέβουν και σπείρουν τον πανικό στους πάντας.
Τα γυναικόπαιδα, του ΕΔΕΣ, που κυνηγημένα απ’τους Γερμανούς έχουν συγκεντρωθή στη διπλανή ρεματιά, ουρλιάζουν. Απόφαση: Ο Λοχαγός Βαμβέτσος θυσιάζεται: Μ’ ένα πυροβόλο, ένα οπλοπολυβόλο, να προσπαθήσουν ν’ αναχαιτίσουν τους κατερχόμενους πιά προς Συράκο – Καλαρύτες Γερμανούς.
Διαρροή όλων των υπολοίπων δια του Μελισσουργιώτικου ρέμματος προς Μελισσουργούς. Μπροστά, για ν’ ανοίγη δρόμο, μαχόμενο στους Μελισσουργούς τμήμα του Καβαλάρη, δυνάμεως Λόχου ηλαττωμένου.
Μένω με μιά ομάδα του εφίπου ουλαμού και στέλνω την τελευταία διαταγή στον Αρέθα. Με το σούρουπο ν’ αρχίση την σύμπτυξη και δια του ιδίου δρομολογίου, αποτελώντας την οπισθοφυλακή, να φθάση στους Μελισσουργούς. Τα υπόλοιπα τμήματατων υψωμάτων ν’ αρχίσουν αμέσως όλα συμπτησσόμενα, άλλα μαχόμενα βήμα προς βήμα και να μας ακολουθήσουν. Ο Βαμβέτσος θα προστάτευε και τη σύμπτυξη αυτών. Θα έμενε αργότερα απ’ αυτούς και, αν μεν καλυπτόμενος απ’ τα πυρά του πολυβόλου και οπλοπολυβόλου μπορούσε να φορτώση και να γλυστρήσει στο ρεύμα, έχει καλώς. Απλώς, θ’ανετίναζε το πυροβόλο και δια της ορεινής διαβάσεως Ματσουκίου – Μελισσουργών θά βγαινε κι’ αυτός στο «Σταυρό».
Τους έβαζε συνεχώς και τους έκανε σημαντικές φθορές. Συμπτύχθηκαν όλοι. Στο ρεύμα είχαμε ένα επεισόδιο. Μιά ομάδα ΕΔΕΣίτες με δύο πολυβόλα, ένα όλμο βαρύ και πολλά αυτόματα και τυφέκια, τάχθηκε κοντά στο ρέμα για να μας απαγορέψη τη δίοδο, όταν απ’ τα παρατήριό τους αντελήφθηκαν την κίνησή μας. Ώσπου να ταχθή όμως είχε διαρρεύσει όλη η Φάλαγγα, πλήν εμού με 10 μαυροσκούφηδες, ενός τμήματος του 1/50 που ερχόταν πολύ πίσω, σμπαραλιασμένο (είτανε απ’ τα τμηματά των υψωμάτων) και του Βαμβέτσου, που τον είχα αποφασίσει. Μας έβαλαν στο ρέμα οι ΕΔΕΣίτες. Τους αντιμετωπίσαμε με τους 10 άνδρες κάμποση ώρα και ύστερα με άλλους 10 περίπου του 1/50. Στο μεταξύ έφθασε ο Βαμβέτσος, που χάρις στην ψυχραιμία του είχε γλυστρήσει στο ρέμα. Τον έβαλα και έταξε το πυροβόλο του προς πυροβόληση μέσα στο ρέμα, τους έβαλε και μισοσκόρπισαν οι ΕΔΕΣίτες. Σε λίγο, έφτασε κι’ ένας όλμος του 1/50. Έταξα κι’ αυτόν για να φορτώσω το πυροβόλο. Τους έβαλε ο όλμος κι’ αποσκόρπισαν. Έπεσε στο μεταξύ και το σκοτάδι. Διαβήκαμε όλοι και φτάσαμε στους Μελισσουργούς.
ΙΙ. Τη νύχτα της 22ας προς την 23ην, μείναμε στους Μελισσουργούς. Σκέψεις αν θα μπορούσαμε να περάσουμε το «Σταυρό». Να συνθηκολογήσουμε και πάλι με τους Ζερβικούς κλπ. Απόφαση. Να περάσουμε μαχόμενοι, αν βρίσκαμε στο «Σταυρό», Ζερβικούς ή Γερμανούς που μπορούσαν νάχουν βγή εκεί απ’ τα Κριθάρια. Δεν μπορούσαμε να βρούμε τη δύναμη κρούσεως που θάμπαινε μπροστά ν’ ανοίξει το δρόμο. Επί τέλους, βρήκαμε 100 άνδρες μαζί με τους δικούς μας εφίππους που τους διέταξα ν’ αφήσουν σ’ άλλους τ’ άλογα και να πολεμήσουν ως πεζοί, στην ενδεχόμενη μάχη. Περάσαμε όμως το πρωϊ της 23ης το «Σταυρό» ανενόχλητοι. Δεν υπήρχαν ούτε ΕΔΕΣίτες, ούτε Γερμανοί.
Οι άνδρες κατατσακισμένοι, νηστικοί, απρόθυμοι. Μείναμε εκείνη τη νύχτα σε μιά ρεματιά κοντά στη Μουτσάρα. Στο χωριό δεν συμφέρει να μπούμε. Μιά πληροφορία έφερνε τους Γερμανούς ότι από Δραγοβίζη εκινούντο πρός Τζούρτζια. Μια βροχή τη νύχτα επεδείνωνε την κατάσταση. Ξημέρωσε η 24η. Μιά πληροφορία βραδυπορούντων ανδρών του 1/15 της ΥΙΙΙης έφερνε τους Γερμανούς απο πάνω μας, στο «Σταυρό». Μερικοί άσκοποι πυροβολισμοί Ζερβικών του «Αυτιού» έδιναν αληθοφάνεια στην πληροφορία.
Συγκεντρώσαμε τους άνδρες που επρόκειτο να μείνουν όλη την ημέρα εκεί για να στεγνώσουν στον ήλιο και να φάνε κάτι σφάγια που είχα παραγγείλει μόνος μου τη νύχτα σε κάτι κοπάδια. Τους εξήγησα ότι είναι ανάγκη να υπομείνουν και να ξανακινηθούμε μαχόμενοι. Τάξαμε τον Καβαλάρη στο δεξιό μας: να προστατεύση από Νεραϊδιώτικα λειβάδια και «Αυτί». Άλλο τμήμα τάξαμε (του 1/85), πίσω για ν’ αντιμετωπίση μέσα απ’τις πέτρες του ρεύματος τους απ’ το «Σταυρό» τυχόν ερχομένους Γερμανούς.
Τα μεταγωγικά κλπ. να προχωρήσουν κάτωθεν Μουτσάρας και Γαρδικίου δια του ρεύματος πέραν αυτού και επί του δρόμου προς Καμνάϊ. Η υπόλοιπος φάλαγξ δια της κανονικής οδεύσεως προς Μουτσάραν – Γαρδίκι και ναβγή στην ίδια τοποθεσία. Ο Παπαγεωργίου, που με το μεγαλύτερο μέρος της Σχολής είχε ταχθή απ’ τη νύχτα πρό της Μουτσάρας απετέλεσε την εμπροσθοφυλακή του όλου όγκου. Ξεκινήσαμε με χίλια ζόρια. Η ατελείωτη φάλαγγα των μεταγωγικών (περί τα 400) και των ανδρών (1.200 περίπου) πήγαινε σα φίδι χτυπημένο στο κεφάλι που αναδιπλώνεται και διπλασιάζει το δρόμο άσκοπα. Πάνω σ’αυτά μας πλάκωσαν τα αεροπλάνα θάχανα όλη τη φάλαγγα σίγουρα.
Η φάλαγγα σκόρπισε σ’ όλες τις κατευθύνσεις. Συνοχή και πειθαρχία μηδέν σχεδόν. Νουθέτησα, φώναξα, έβρισα, απείλησα με το πιστόλι στα χέρια.Το μεγαλύτερο μέρος, του όγκου εκινείτο τώρα τροχάδην και αλογάριαστα μπροστά. Αν επέμενα να βρίσκουμαι ανάμεσα στους άνδρες και να φεύγαν τ’ αεροπλάνα θάχανα όλη την φάλαγγα σίγουρα. Ρίχτηκα και γώ μπροστά με τους μισούς μαυρο-σκούφηδες, γιατί τους άλλους μισούς τους έβαλα σ’ επίκαιρα σημεία για ν’ απαγορεύσουν το σκόρπισμα των ανδρών και με νουθεσίες ή και αγρίεμα να τους βάζουν στο δρόμο σύντομα ή να τους υποχρεώνουν να σταθούν και να προστατευθούν απ’ τ’ αεροπλάνα. Τούτα τα παιδιά – όλα του εφίππου ουλαμού – στάθηκαν στο ύψος τους. Στις συμβουλές και παρατηρήσεις στους άλλους σα σοφοί. Στη στοργικότητα σα μανάδες. Σκληροί μέχρις απανθρωπισμού όταν τους διέταξα. Αποφασιστικοί και θαρραλέοι μέχρις αυτοθυσίας σ’ όλες τις δουλειές. Όταν περνούσα ακριβώς κάτω απ’ τη Μουτσάρα σ’ απόσταση 100 μέτρων, αυτή βομβαρδιζότανε. Σκοτώθηκε εκεί ένας άνδρας μας πούχε πάει απ’ τη νύχτα για ψωμί κι’ ένας άλλος τραυματίστηκε και πέθανε την άλλη μέρα. Και οι δύο της Σχολής. Τον ένα τον θάψαμε μέσα στην πλατεία της Μουτσάρας. Τον άλλο, κάτω από ένα δέντρο, ακριβώς πάνω στο δρόμο Καμνάϊ – Γαρδικιού. Βγήκα στη θέση πούθελα. Βρήκα ένα τμήμα του Λοχαγού Καφετζόπουλου εκεί, που το είχε τάξει ο σ. Βασ. Σαμαρινιώτης · τόβαλα δεξιά κι’ αριστερά. Πολύ μπροστά στο δρόμο προς το Καμνάϊ έστειλα 5 μαυροσκούφηδες έστω και δια της βίας να γυρίσουν πίσω μερικούς άνδρες, που τρέχοντας είχανε διαρρεύσει προς τα εκεί. Στη μέση στο δρόμο, με το καλό και με απειλές τους σταματούσα όλους και τους χώριζα κατά Συντάγματα και ανεξάρτητα συγκροτήματα. Το μεγαλύτερο μέρος, του όγκου εκινείτο τώρα τροχάδην και αλογάριαστα μπροστά. Αν επέμενα να βρίσκουμαι ανάμεσα στους άνδρες και να φεύγαν τ’ αεροπλάνα θάχανα όλη την φάλαγγα σίγουρα. Ρίχτηκα και γώ μπροστά με τους μισούς μαυρο-σκούφηδες, γιατί τους άλλους μισούς τους έβαλα σ’ επίκαιρα σημεία για ν’ απαγορεύσουν το σκόρπισμα των ανδρών και με νουθεσίες ή και αγρίεμα να τους βάζουν στο δρόμο σύντομα ή να τους υποχρεώνουν να σταθούν και να προστατευθούν απ’ τ’ αεροπλάνα. Τούτα τα παιδιά – όλα του εφίππου ουλαμού – στάθηκαν στο ύψος τους. Στις συμβουλές και παρατηρήσεις στους άλλους σα σοφοί. Στη στοργικότητα σα μανάδες. Σκληροί μέχρις απανθρωπισμού όταν τους διέταξα. Αποφασιστικοί και θαρραλέοι μέχρις αυτοθυσίας σ’ όλες τις δουλειές. Όταν περνούσα ακριβώς κάτω απ’ τη Μουτσάρα σ’ απόσταση 100 μέτρων, αυτή βομβαρδιζότανε. Σκοτώθηκε εκεί ένας άνδρας μας πούχε πάει απ’ τη νύχτα για ψωμί κι’ ένας άλλος τραυματίστηκε και πέθανε την άλλη μέρα. Και οι δύο της Σχολής. Τον ένα τον θάψαμε μέσα στην πλατεία της Μουτσάρας. Τον άλλο, κάτω από ένα δέντρο, ακριβώς πάνω στο δρόμο Καμνάϊ – Γαρδικιού. Βγήκα στη θέση πούθελα. Βρήκα ένα τμήμα του Λοχαγού Καφετζόπουλου εκεί, που το είχε τάξει ο σ. Βασ. Σαμαρινιώτης · τόβαλα δεξιά κι’ αριστερά. Πολύ μπροστά στο δρόμο προς το Καμνάϊ έστειλα 5 μαυροσκούφηδες έστω και δια της βίας να γυρίσουν πίσω μερικούς άνδρες, που τρέχοντας είχανε διαρρεύσει προς τα εκεί. Στη μέση στο δρόμο, με το καλό και με απειλές τους σταματούσα όλους και τους χώριζα κατά Συντάγματα και ανεξάρτητα συγκροτήματα.
Απ’ εκεί είχανε περάσει ο Βασίλης με τμήματα της ΥΠΙης Μεραρχίας (85 Σ.Π. – Ταμπάκης – Καλιανέσης) και του 1/6 Βερμίου, και φύγανε προς τη Μεσοχώρα. Προς τα εκεί κατευθύνθηκε και ο Κατσαντώνης – Κολοκοτρώνης με σκόρπιους άνδρες του 85 και του 15 Σ.Π. Έστειλα αμέσως σύνδεσμο στο Βασίλη. Εκεί συγκεντρώθηκαν όλα τα τμήματα. Η Σχολή και οι άλλοι που είχα εγώ, πλην των δύο πυροβόλων που τα είχαμε κρύψει, γιατί δεν τα σηκώνανε τα μουλάρια απ’ την κούραση και την πείνα.. (Περί τους 422) το τμήμα Καβαλάρη, (περί τους 200) του 1/50, (περί του 200) της ΥΙΙΙης Μεραρχίας – 3/40, 1 και 2/15, 1 και 2/85, 1/16 κλπ. (περί τους 200). Το 1/15 ολόκληρο (200 περίπου άνδρες) πήρε την απόφαση μόνο του να μην έρθη μαζί μας —κατά την κρίση μας για ν’ αποφυγή την κούραση και τις κακουχίες της συνεχίσεως του αγώνος εναντίον του ΕΔΕΣ και Γερμανών— αλλά να φύγη μόνο του για … την έδρα του. Την απόφαση του την πραγματοποίησε και το χάσαμε στ’ άξαφνα, ‘ ενώ το είχαμε αφήσει σαν οπισθοφυλακή. Εναντίον των Διοικητών του και ορισμένων ανδρών του επιφυλασσόμεθα να ασκήσουμε αυστηρό έλεγχο και επιβάλουμε βαρύτατες κυρώσεις με πρώτη ευκαιρία.
III. Την ίδια βραδυά συναντηθήκαμε με τον Βασίλη. Μείναμε σύμφωνοι: Εκτός των τμημάτων 1/85, 1/16 και 2/27 δυνάμεως 50 συν 80 συν 150 = 280 ανδρών, πούχε τραβήξει στη Μεσοχώρα την προηγούμενη, την ίδια μέρα, νάπαιρνε και το 1/50 ολόκληρο. Νάμενε κι’ αυτός στη Μεσοχώρα. Να ανασυγκροτούσε τα τμήματα εκεί και να διέτασε :α) τα Μακεδόνικα (2)27 και 1/50 να προωθηθούν προς το Βαλκάνο και να καταβάλουν προσπάθεια εκκαθαρίσεως Κοθωνίων, Μυροφύλλου και διαβαίνοντας τον Αχελώο, να δημιουργήσουν προγεφύρωμα επί των υψωμάτων ,Μεσούντος – Τετρακώμου.β) το τμήμα Λευτέρη – Τζαβέλλα να προωθηθή προς Νεράιδα και να καταλά-βη τον αυχένα Προφήτη Ηλιου, διαβάσεως Νεράιδας – Θεοδωριάνων. γ) το 1/16 να παραμείνη στο Παλιοχώρι και Μοναστήρι για ν’ αποτελή τον σύνδεσμο των δικών μου και δικών του τμημάτων .δ) μετά 3 ή 4 ημέρες να διώξη πάλι για μένα τα μαζώματα της ΥΙΙΙης για να τα στείλω για τις περιοχές τους.ε) να επιμείνη στην 1η Μεραρχία και στο Γ.Σ. για αποστολή τροφίμων, ιματισμού, πυρομαχικών κλπ.στ) να γνωρίση σε μάς την κατάσταση.Στο μεταξύ, θ’ αναδιοργάνωνα κι’ εγώ τα δικά μου τμήματα, θάστελνα τα της ΥΙΙΙης για τις περιοχές τους και θα τραβούσα κι’ εγώ για τη Μεσοχώρα, κατεβάζοντας στο ρέμα σταυροδρόμι Γαρδίκι – Μεσοχώρα – Γαρδίκι – Καμνάϊ και Γαρδίκι – Τζούρτζα το 1/16 για φύλαξη – επιτήρηση. Δημιουργήσαμε ένα Κέντρο ανεφοδιασμού στο Καμνάϊ, ένα στο Παλιοχώρι, ένα στο Κάκαρι. Ανασυγκροτήσαμε κι’ αναζωογονήσαμε τα τμήματα. Ξεσκαρτάραμε και διώξαμε τους εφεδρικούς κι’ άλλους δειλούς ή κουρασμένους κι’ ασθενείς. Στις 26-10-43 έφυγε το πρώτο τμήμα 30-40 ανδρών της ΥΙΠης για την περιοχή Μετσόβου. Επίσης ο Ανθ/γός Βασιλάς για τους Καλαρύτες. Στις 27-10-43 ο Κατσαντώνης – Αναγνωστόπουλος – Ταμπάκης και Καλιανέσης, με δύναμη 200 περίπου ανδρών, για τα Ζαγόρια. Την ίδια μέρα φτάσαμε – εγώ με τα υπόλοιπα τμήματα – στη Μεσοχώρα. Στις 28/10 έφυγε ο ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ κι ο Ορέστης με 40-50 άνδρες για φύλαξη «Κριθάρια», «Σταυρού». Αναγνώριση: Καλαρυτών, Συράκου, Μελισσουργών. Σύνδεση με Μπανκάν και Κολοβόν, 3/40 και έναρξη αναδιοργανώσεως 3/40 και Μεραρχίας. Εντολή προς τον Κατσαντώνη: Ανασυγκρότηση τμημάτων. Συνέχιση εκκαθαρίσεως ΕΔΕΣ και αφοπλισμού χωριών. Επιτήρηση Γερμανών και επιχείρηση ει δυνατόν ελαστικώτατα.
Σύνδεση με 240 Σ.Π. και 20 ή 30 του 15 Σ.Π. θα αποτελούσε αυτό προσωρινό Κλιμάκιο της ΥΙΠης και θα ανεφέρετο στο δικό μου Κλιμάκιο (αρχικώς Άρη, ύστερα Άρη – Σαμαρνιώτη) και στο Γ.Σ. Θα φρόντιζε να συνδεθή με το στρατηγό Νάσση Π. αν δεν είχε πέσει στα χέρια των ΕΔΕΣιτών2 και θα κάνανε το Κλιμάκιο της ΥΙΠης με νέα κοινή έδρα.Τον Ταγματάρχη Πίσπιρη τον κράτησα μαζί μου για δύο λόγους: Γιατί δεν είναι επιθυμητός σε κανένα από κείνους που πήγανε με τον Κατσαντώνη – κι’ άλλους ακόμα – και γιατί τον ήθελα να τον ρίξω απ’ την άλλη μεριά (Άρτης) για την ανασυγκρότηση του 3/40, μια που ακόμα δεν ήξερα τι απέγινε ο Τζουμερκιώτης κλπ. Φτάσαμε στη Μεσοχώρα το βράδυ της 27ης, πλην του Βαμβέτσου, που πήγε να ξαναπάρη τα πυροβόλα και νάρθη πίσω μου. Δυστυχώς πιάσανε οι βροχές. Τα ποτάμια αδιάβατα. Κατηφόρισε προς το Καμνάϊ. Η 1η Μεραρχία μου ζητούσε ενισχύσεις. Διέταξα το 1/16 να κινηθή προς αυτή όπως και τον Βαμβέτσο με τον Ουλαμό Πυροβολικού.
IV. Στις 27 και 28-10-43 τα μιλήσαμε με τον Βασίλη (1). Αποφασίσαμε : α) Διοίκηση όλου με τις νέες δυνάμεις του συγκροτήματος Καβαλάρης καπετάνιος, ταγματάρχης Αρέθας, στρατιωτικός αρχηγός, Κόζακας του ΕΑΜ. β) στο αριστερό: Βαλκάνο – Κοθώνι – Μυρόφυλλο – Προγεφύρωμα Μεσούντος Τετρακώμου, να γινότανε άμεσα και πάση θυσία με τα Μακεδόνικα τμήματα (2) 27 και 1/50 ο Κόζακας. γ) Δεξιό: Αρέθας με δυνάμεις Λευτέρη Τζαβέλα και Σχολής (Αρματωλικό – Παχτούρι – «Αυτί» Παχτουριού – Νεράιδα).
Ο Αρέθας έμεινε προσωρινώς μαζί μου. Επί κεφαλής των δυνάμεων του δεξιού ετέθη ο Υπ/γός Παπαγεωργίου της Σχολής, που ήτανε διοικητής του Λόχου μηχανημάτων. Μαζί του είναι, εκτός του Λευτέρη – Τζαβέλλα και του Τζουμερκιώτη, που του είχαμε αναθέσει την Διοίκηση του πεζικού της Σχολής (Ο Τζουμερκιώτης είχε δραπετεύσει ύστερα από το … «συμφωνητικό» του με τον Ζέρβα).
Του αναθέσαμε το Λόχο ύστερα από μια δριμεία αλλά συντροφική κριτική γιατί πιστεύαμε ότι περισσότερο υπεύθυνοι για το πολιτικό λάθος ήτανε άλλοι – Ο Ορφέας τους ξέρει και πήρε μέτρα και όχι αυτός. Έπειτα δεν μπορούσε κανένας να του αμφισβητήση ατομική παλικαριά, δράση υπέροχη στην περιοχή του, κύρος κι’ εκτίμηση στον κόσμο και τους αντάρτες σημαντικότατο. Πέσαμε έξω όμως. Αργότερα αναγκαστήκαμε να τον τιμωρήσουμε σκληρά. Θα επανέλθουμε πιο κάτω γι’ αυτόν,
δ) κέντρον (Παραποτάμιος δρόμος Μεσοχώρας – Νεράιδας και γεφύρια), ο Καβαλάρης με το τμήμα του. Αποστολή των τμημάτων αυτών. Οπωσδήποτε εκκαθάριση χωριών περιοχής από Μεσοχώρας μέχρι Νεράιδας (ήτανε σοβαρότατη αυτή η δουλειά και είχα ξαναγράψει στο Γ.Σ. να ενισχύσει τον Λευτέρη, χωρίς να γίνει τίποτε, άγνωστο ακόμη σε μένα γιατί) και η κατάληψη πάση θυσία του αυχένος Προφήτη Ηλιού, διαβάσεως Νεράιδας – Θεοδωριάνων. Δια της καταλήψεως αυτής και τους Ζερβικούς θάχαμε στο χέρι και εναντίον των Γερμανών θα αντιτασσόμεθα καλύτερα και θα τους επιφέραμε μεγάλες απώλειες, αν δεν κατορθώναμε να τους σταματήσωμε, γιατί θα δρούσαμε και κατά μέτωπο, αλλά κι’ απ’ τα πλευρά και νώτα απ’ τα προγεφυρώματα Μεσούντος – Τετρακώμου που είχαμε διατάξει και πιστεύαμε ότι μέχρι της 30ης θα επραγματοποιείτο. Στις 29-10-43 το βράδυ κινήθηκε το τμήμα Λευτέρη – Τζαβέλλα προς τα υψώματα Παχτουριού -Νεράιδας και τα κατάλαβαν στις 30 το μεσημέρι και τις 30 το βράδυ πήγε η Σχολή (Παπαγεωργίου – Τζουμερκιώτης) και το τμήμα του Καβαλάρη. Στις 31 το πρωί επεχείρησαν κατά της Νεράιδας. Μα τα γεγονότα εξελίχθησαν ραγδαία. Οι Ζερβικοί έφυγαν προτροπάδην απ’ το Βουργαρέλι. Και μάλιστα δεν ειδοποίησαν το χωριό ότι τους κυνηγούσαν οι Γερμανοί, αλλά τους έλεγαν ότι έρχονται οι ΕΑΜίτες. Αυτό είχε συνέπεια να χαθούν όλα τα υπάρχοντα των χωρικών γιατί δεν έφυγαν. Μα οι Ζερβικοί δεν ενδιαφέρονταν γι’ αυτό. Κρατούσαν μυστικότητα για να μην πάρουμε μυρουδιά ημείς το πλησίασμα των Γερμανών, πίστεψαν απλοϊκά ότι θα μας αιφνιδίαζαν και θα μας τσάκιζαν οι Γερμανοί.
Στις 31-10-43 το προγεφύρωμα Μεσούντος – Τετρακώμου δεν είχε γίνει, έτσι πέρασε απ’ εκεί μια φάλαγγα Γερμανών. Κατέβηκαν χαμηλά στο ρέμα του Αχελώου (Δ. Όχθη) και βγήκανε στη Λαφίνα. Σύγχρονα φτάσαν στα Θεοδώριανα και κυνηγώντας τους Ζερβικούς βγήκαν στον Προφήτη Ηλία. Ένα τμήμα Ζερβικών προς το οποίον είχαν εμπλακεί οι δικοί μας εν τη προσπάθεια των προς την Νεράϊδα και Προφήτη Ηλία, συνεπτύχθη.
Ο Ζέρβας ο ίδιος ήτανε στη Νεράιδα κι’ όλοι μαζί, μεταγωγικά, στρατός κλπ. περί τους 300, δια της ράχης Νεράιδας ριχτήκανε στο δρόμο Θεοδωριάνων – Μελισσουργών δια «Αυτί» αλλά βορείως «Αυτί» προς Μελισσουργούς.
Οι δικοί μας ξαφνιάστηκαν και τάχασαν. Ο Λευτέρης επέμεινε μα ο Τζουμερκιώτης και Παπαγεωργίου δεν άκουσαν. Μία δύναμις πεντήκοντα (50) καλών ανδρών αν ριχνόταν μπροστά και τους έριχνε κάμποσες τουφεκιές θα τους σκόρπιζε όλους και θα πιάνανε όποιον ήθελαν. Ο Ζέρβας ο ίδιος όταν βγήκε στη Νεράιδα είπε: Τώρα σίγουρα πάμε για αιχμάλωτοι των ΕΑΜιτών. Το μεσημέρι της 31ης γινόταν αυτά. Τα πληροφορηθήκαμε στη Νεράιδα.
Οι ατέλειωτες συζητήσεις αφ’ ενός με τον Βασίλη – Πίσπιρη κι’ η ανάγκη να είναι σ’ αυτές ο Αρέθας, για να ξέρη τη γενική κατάστασταση, μας καθυστέρησε. Ούτε εγώ ούτε ο Αρέθας βρισκόμαστε όπως ως τότε στις πρώτες γραμμές κι’ έτσι έγινε ότι έγινε.
Η I Μεραρχία μας ζητούσε τότε ακριβώς ενισχύσεις γιατί πιεζότανε όλο και ισχυρότερα απ’ τους απ’ την Καλαμπάκα κινηθέντας Γερμανούς. Αποφασίσαμε: Να αμυνθούν και να κτυπήσουν απ’ τα πλευρά τις δύο φάλαγγες των Γερμανών μέσα στο στενό Νεράιδας -Μεσοχώρας και να συμπτυχθούν τη νύχτα (έναρξη από ώρα 18.30) ως εξής: τα μεν δεξιά ευρισκόμενα (Λευτέρης – Τζαβέλλας και Σχολή, Τζουμερκιώτης – Παπαγεωργίου), προς Μουτσάραν – Καμνάϊ -Βετερνίκο. Συνάντηση με τμήματα 1ης Μεραρχίας. Δράση υπό τας διαταγάς της. Σύμπτυξη μαζί της μέχρι Στουρναρέϊκα. Απ’ εκεί νάρθουν να μας συναντήσουν (δια Παληοκαρυάς) στη γραμμή Βαλκάνο – Καλή Κώμη κλπ. Τα δε του Κέντρου, όπως υποθέσαμε, (Καβαλάρης), προς Μεσοχώραν με ώραν ενάρξεως συμπτύξεως την ιδίαν.
Κατά τις 14.30′ ανέβηκα με τον Αρέθα στα δυτικά της Μεσοχώρας υψώματα. Παρατηρήσαμε ότι εκεί μέσα μπορούσαμε, χωρίς πολλές θυσίες, να τους κρατήσουμε και μια και δυό μέρες και να τους επιφέρουμε μεγάλες απώλειες και σε υλικά και σε άνδρες. Αλλάξαμε την προηγούμενη διαταγή κατά τι. Διατάσσουμε να πιαστούν γερά τ’ αριστερά και δεξιά του Αχελώου (Ν.Β.) υψώματα μεταξύ γέφυρας «Τριστάτου» και Μεσοχώρας (αριστερά Καβαλάρη και Λευτέρη – Τζαβέλλα, δεξιά Σχολή Τζουμερκιώτης – Παπαγεωργίου) και να τους χτυπήσουμε τη νύχτα και την άλλη μέρα, ανάλογα με το πότε θα κινούτανε αυτοί. Καλύτερην απ’ αυτήν ενίσχυση προς την 1ην Μεραρχίαν δεν μπορούσε, κατά την γνώμη μας, να γίνει. Δώσαμε τη διαταγή σ’ έναν έφιππο σύνδεσμο να την επιδώσει καλπάζοντας. Βρήκε στο δρόμο τον Καβαλάρη νάρχεται με το τμήμα του. Τι είχε συμβή; Τα τμήματα από δική τους «πρωτοβουλία» είχανε αρχίσει τη σύμπτυξη στις 15 μ.μ. Το κέντρο το είχανε ακάλυπτο και τη γέφυρα του «Τριστάτου» την πήρανε οι Γερμανοί απ’ τις 16.30.
Κατά συνέπεια, τα δεξιά τμήματα δεν μπορούσαμε να τα ειδοποιήσουμε. Τάξαμε μόνο τα τμήματα Καβαλάρη στο γεφύρι Μεσοχώρα με την εντολή να τους κρατήσει, πράγμα ευκολώτατο, έστω και μισή μέρα για να αργοπορήσει αυτή η φάλαγγα, να κατέβει προς Περτούλι και να χτυπήσει εκ νώτων τα τμήματα της 1ης Μεραρχίας, αλλά και για να δώσει καιρό σε μας να μην αφήσουμε ούτε μια οκά πράγμα, και στους χωρικούς να κρύψουν τα περισσότερα απ’ τα υπάρχοντα τους. Κατά τις 23.30′, τη νύχτα της 31/10 προς την 1/11, ήρθαμε για τελευταία φορά σ’ επαφή τηλεφωνικώς με το Παχτούρι. Είχανε αφήσει εκεί έναν αντάρτη. Τον ρωτήσαμε αν ήτανε εκεί ο Λευτέρης -Τζαβέλας – Παπαγεωργίου – Τζουμερκιώτης. Μας πληροφόρησε πως ήτανε δύο ώρες μακρυά προ μιας ώρας. Τον διατάξαμε να τους βρει οπωσδήποτε και να τους μεταβιβάσει εντολή μας να γυρίσουν πίσω και να προσβάλλουν απ’ τα νώτα και τα πλευρά (από δεξιά υψώματα) τους Γερμανούς, όταν θα ενεπλέκοντο σε μάχη με τα τμήματα του Καβαλάρη. Δεν έγινε τίποτε. Ούτε και μέχρι της στιγμής κατορθώσαμε να μάθουμε αν έφτασε σ’ αυτούς η εντολή μας αυτή. Ίσως κάποτε το μάθουμε όταν σμίξουμε όλοι μαζί.
Τη νύχτα διώξαμε τον Βασίλη, τους Άγγλους, τους γιατρούς κλπ. του Ζέρβα – και εκατοντάδες πολιτών Ζερβικών – ΕΑΜιτών και άλλους, όπως και κάμποσους Ιταλούς. Διώξαμε τα υλικά κλπ. Εγώ κι ο Αρέθας κάναμε παρατηρητήριο στα άνωθεν της Μεσοχώρας και αριστερά (Νοτίως) της θέσεως της ενέδρας μας εναντίον των Γερμανών, 500 μέτρα πιο μακρυά.
Στις 6.45′ άρχισε η μάχη. Κράτησε ως τις 10.30′ της 1-11-43. Μπορούσε να κρατήσει και περισσότερο αν δεν γινότανε σωρεία λαθών. Οι Γερμανοί είχανε σημαντικώτατες απώλειες.
Όπως είχαμε κι εμείς 11 νεκρούς. Δεν θα τους είχαμε αν δεν γινόταν η σύμπτυξη ακανόνιστα.
Ωστόσο, ο σκοπός μας πέτυχε. Την άλλη μέρα οι Γερμανοί κατέβηκαν προς το Περτούλι. Αν δεν είχανε αυτήν την καθυστέρηση θα κάνανε μεγάλες ζημιές στα τμήματα της 1ης Μεραρχίας γιατί δεν θα είχανε επιτύχει τη σύμπτυξη τους και θα κλεινόντανε ανάμεσα στις δύο φάλαγγες. Ένα τμήμα, το μεγαλύτερο του Καβαλάρη, συνεπτύχθη προς το Βαθύρεμα κλπ. Το άλλο – περί τους 40 – προς την κατεύθυνση που καθώριζεν η διαταγή Βαλκάνο.
V. Την 1-11-43 το βράδυ συναντηθήκαμε ξανά με τον Βασίλη στο Βαλκάνο. Κάναμε μια σύσκεψη μαζί με όλα τα στρατιωτικά και πολιτικά στελέχη. Ο Βασίλης διεπίστωσε: α) Απεδείχθη απ’ τις ως τώρα, συγκρούσεις μας με τους Γερμανούς ότι δεν μπορούμε να βγάλουμε πέρα σε εκ παρατάξεως μάχες. β) Δεν μπορούμε νάχουμε τόσο μεγάλα τμήματα και βαρέως εξοπλισμένα, γ) Δεν μπορούμε νάχουμε Επιμελητείες κλπ., που μας κάνουν δυσκίνητους.Βάσει αυτών πρότεινε:α) Να εγκαταλείψουμε την ιδέα δημιουργίας προγεφυρώματος στην Μεσούντα – Τετράκωμο.β) Να τραβηχτούμε απ’ το Βαλκάνο, Κοθώνι, Μυρόφυλλο. γ) Να κρατήσουμε ελαστική άμυνα και προσωρινώς, στα μεταξύ Βαλκάνο – Καλής Κώμης (Ελληνικά) υψώματα, δ) Να φύγουν τα Μακεδόνικα τμήματα για την περιοχή των Μεραρχιών τους. ε) Να συναντηθούμε με το Ε.Σ.Η. και, αφού διώξουμε τους εφεδρικούς, τους αρρώστους και τους ανυπόδητους, ξεσκαρτάρουμε τους δειλούς και απρόθυμους, ν’ αφήσουμε μόνον μικρά τμήματα, χωρισμένα σε μικρές ανταρτοομάδες, για τη συνέχιση της εκκαθαρίσεως του ΕΔΕΣ και την αντίσταση εναντίον των Γερμανών.Τις τέτοιες διαπιστώσεις και προτάσεις του, πλην των ανωτέρω, τις βάσιζε και στη γνώμη του (κατά το πιθανότερο – όπως έλεγε), του ότι οι Γερμανοί θα συνέχιζαν την κίνηση τους προς την κατεύθυνση μας. Του ότι η 1η Μεραρχία θ’ αντιμετώπιζε ανάγκες. Του ότι, άμεσα η ΧΙΙΙη είχε σειρά να δεχθή το κτύπημα των Γερμανών. Σ’ όλα τα πιο πάνω δεν είχε αντίρρηση κανένας, μα εγώ διεφώνησα ως προς την ακολουθητέα τακτική, για να κάνουμε ότι ακριβώς και αυτός ήθελε.Εγώ διεπίστωσα: α) ότι η εκκαθάριση του ΕΔΕΣ δεν μπορούσε να συνεχισθή με μικρά και ελαφρώς εξοπλισμένα τμήματα. Γιατί ο Ζέρβας σύντομα θ’ ανασυγκροτούτανε και θα ενισχυότανε σε παντοίον υλικόν από τους Άγγλους· β) ότι τους Γερμανούς θα έπρεπε να τους αντιμετωπίζουμε με τακτική ενεργητικής αμύνης, αμυνόμενοι ελαστικά, παρενοχλώντας τα πλευρά και τα νώτα, αλλά και περιμένοντας τους σε πολλές περιπτώσεις ενεδρευτικά με ισχυρά τμήματα για να τους επιβραδύνουμε, να τους προξενούμε φθορές και απώλειες, να τους ανατρέπουμε τα σχέδια.γ) ότι η δημιουργία μικτών ανταρτοομάδων προϋπόθετε ύπαρξη πολλών καλών – ικανότατων στελεχών για τη διοίκηση τους και την εκτέλεση των αποστολών τους, για να μην πέσουν στην πλήρη αδράνεια και ακόμα και τη διάλυση τους. Πρότεινα: α) Κράτημα οπωσδήποτε των υψωμάτων (αν και είχα την πεποίθηση ότι οι Γερμανοί δεν θα έρχονταν προς ημάς, γιατί δεν μπορούσαν ν’ αλλάξουν το σχέδιο τους, που, κατά την γνώμη μου, δεν μπορούσε να είναι άλλο απ’ αυτό που αποδείχτηκε πως ήτανε) μεταξύ Βαλκάνο – Ελληνικών, β) Κράτημα του Κοθωνίου – Μυροφύλλου μέχρι δημιουργίας του προγεφυρώματος Μεσούντος – Τετρακώμου. γ) Αμεση σύνδεση με τα τμήματα του Ε.Σ.Η. δ) Να μη διώξουμε κανένα τμήμα απ’ τα δικά μας, αλλ’ αντιθέτως να ζητήσωμε ξανά τον Καβαλάρη με το κύριο του τμήμα και τη Σχολή να ξαναγυρίσει. Επίσης να ζητήσουν από την 1η Μεραρχία, να μας διαθέσει τα τμήματα Φόντα και Φαρμάκη, που δρούσαν περί το Κνίσοβο – Τύμπανο, ε) Να μη διώξουμε παρά τους ξένους (Γάλλους – Ιταλούς – Πολωνούς κλπ.), τους αρρώστους – όχι όλους – τους εφεδρικούς – όχι όλους -και τους δειλούς. Να κρατήσουμε όλον τον ελαφρό και τον βαρύ οπλισμό του Ε.Σ.Η., εκτός εκείνου του ποσοστού του, που δεν θα μπορούσαμε να επανδρώσουμεζ) Να ζητήσουμε πάλιν τον Βαμβέτσο με τον Ουλαμό Πυρ/κού που είχε ή τον 2ο Ουλαμό της Ιταλικής Ορειβατικής Πυρ/χίας. Να διατάξουμε τις δυνάμεις μας και να επιχειρήσουμε ως εξής:α) Να κρατήσωμε διά φυλακίων (για μικρής έκτασης άμυνα, πληροφορίες και σύνδεση με την 1η Μεραρχία) την γραμμή Λιάσκοβο – Μπουκοβίτσα – Κατούζι – Παλυοκαρυά (εξέχουσα μας) Κατούνα προς Ανατολάς, β) Να φτιάσουμε πάση θυσία και συντομότατα το προγεφύρωμα Μεσούντος – Τετρακώμου και να το κρατήσουμε γερά. γ) Να κρατήσουμε γερά το γεφύρι Κοράκου. δ) Να καλέσουμε την 1η Μεραρχία να πιάσει τη γραμμή Μπουκοβίτσας – Κνισόβου – Τύμπανο κλπ. ε) Να ξανάρχιζε η εκκαθάριση ΕΔΕΣ ραγδαία από Καλή Κώμη – Βαλκάνο – Μοσχόφυτο -Σακέϊκα – Μεσοχώρα – Παχτούρι – Νεράιδα, προς Βουλγαρέλι κλπ.
Τελείωσε η συζήτηση κι έμεινα με την εντύπωση ότι μάλλον πείσθηκε κι ο Βασίλης. Το πρωί 2-11 μου είπε ότι θα προηγούτανε αυτός για να συναντηθεί με τον σ. Παπασταματιάδη του Ε.Σ.Η. του είπα να πάει και να τον κατατοπίσει όπως τα είπαμε. Έφυγε. Εγκατέστησα εγώ τη γραμμή μεταξύ Βαλκάνο – Ελληνικών από λόχον περίπου του 2/27. Έστειλα οδηγίες στον Κόζακα για το προγεφύρωμα Τετρακώμου κι’ έφυγα στην Καλή Κώμη. Εκεί ολοκλήρωσα τις σκέψεις μου και το σχέδιο μου με τον Αρέθα. Έγραψα αναλυτικώτερα όλα τα πιο πάνω στον Βασίλη, καθορίζοντας θέσεις, πορείας, αμέσους αντικειμενικούς σκοπούς κλπ. Τη νύχτα πήρα ένα γράμμα του Βασίλη και μερικές οδηγίες του Ε.Σ.Η. Οι διαταγές στεκότανε πάνω στις βάσεις των εσφαλμένων θέσεων του Βασίλη (από την μέχρι σήμερα πορεία των γεγονότων αποδεικνύεται αυτό περίτρανα). Έγινα έξω φρενών, όχι κυρίως γιατί τα πράγματα κανονίζονταν όχι βάσει των ιδικών μου απόψεων (αν κι’ αυτό είχε σημασία όπως απεδείχθη), αλλά γιατί α) χάραξε γραμμή αντίθετη από κείνη που έβαλα εγώ στη σύσκεψη του Βαλκάνο και που νόμισα ότι την παραδέχθη κι’ αυτός, χωρίς να μου πει ότι πάει πρώτος προς συνάντηση του Ε.Σ.Η., για να κάνει αυτό και να με φέρη προ τετελεσμένου γεγονότος. Αν μου τόλεγε, θα πήγαινα κι’ εγώ για ν’ ακουγότανε κι’ οι δικές μου απόψεις, έστω και για την ιστορία· β) στο γράμμα του, μούγραφε πως την ευθύνη για την τέτοια γραμμή την «αναλαμβάνει» αυτός.
Έφυγα τροχάδην για το Λιάσκοβο, όπου ήταν αυτός με τον Παπασταματιάδη κλπ. Έφτασα. Τον κάλεσα αμέσως σε μια ιδιαίτερη συζήτηση. Του απέδειξα τετραγωνικώτατα γιατί δεν πρέπει να εφαρμοσθή η γραμμή του. Του πρότεινα: Αν επιμένεις ορθότητα της και αναλαμβάνεις και την ευθύνη, τότε εγώ – αναγνωρίζοντας σε ως μέλος της Κ.Ε.- υποχωρώ. Απαραίτητο όμως θεωρώ να μείνεις συ εδώ για την εφαρμογή του σχεδίου σου κι’ εγώ να πάω στο Γ. Στρατηγείο μας. Θα βρούμε έναν τρόπο, ώστε να μην πάρει μυρουδιά κανένας. Δεν δέχτηκε. Υπεχώρησε. Αλλάξαμε τις διαταγές που είχαν εκδοθή – μερικές φυσικά – και στείλαμε άλλες. Απ’ αυτά επήλθε σημαντική καθυστέρηση στην εφαρμογή του σχεδίου κι’ ακόμα επέδρασε και στην ανασυγκρότηση του Ζέρβα αυτή συντομώτερα. Επίσης, δεν μπορέσαμε να γυρίσουμε πίσω ορισμένες δυνάμεις που είχανε ήδη φύγει και που η απώλεια τους μας έβλαψε λιγάκι. Μα η μεγάλη ζημιά αποφεύχθηκε.
VI. Μερικές κρίσεις, α) Από την ημέρα της συναντήσεως μας με το Ε.Σ.Η. και των προσπαθειών μας περιλαμβάνονται στο Β’ μέρος της εκθέσεως μας, γραμμένης απ’ τον ίδιο τον συν. Ν. Παπασταματιάδη και με συνημμένες όλες τις σχετικές διαταγές, β) Σε τούτη (το Α’ μέρος) δεν βάζω τις σχετικές διαταγές. Πρώτογιατί δεν έχω για όλα τα ζητήματα (κινιόμουνα διαρκώς), ήμουν πάντα στην πρώτη γραμμή. Δεν είχα επιτελείς. Δεύτερο: και για όσα ζητήματα υπάρχουν διαταγές δεν μπορούν να βρεθούν επί του παρόντος. Ίσως βρεθούνε αργότερα, γιατί δεν κρατούσα αντίγραφα και βρίσκονται ίσως στα χέρια των παραληπτών. Τρίτο:Όσες έμαθα και όσων έχω αντίγραφα, δεν τις στέλνω από τώρα, γιατί τούτο το πρώτο μέρος της εκθέσεως είναι μάλλον χρονολογική απαρίθμηση των γεγονότων και όχι πραγματική έκθεση. Όταν τελειώσει η εδώ εντολή μας, τότε θα υποβάλλω άλλη πλήρη έκθεση και με κρίσεις. Πρωταρχικό σχέδιο, λάθη, ελλείψεις, προτάσεις κλπ. γ) Επί του παρόντος ένα μόνο λέω: Το βασικό στοιχείο του πρώτου μας σχεδίου ήτανε ο αιφνιδιασμός. Σ’ αυτόν βασίζαμε και την σύλληψη του Ζέρβα και γι’ αυτό τη σύλληψη αυτή τη βάλαμε σα σκοπό, ένα από τους σκοπούς. Απ’ τη στιγμή όμως του δικού μας αιφνιδιασμού απ’ τον Ζέρβα – αιφνιδιασμός και διάλυση 3/40 – άλλαξε κάπως η κατάσταση. Απ’ τη σύμπτυξη μας και έπειτα (μάχη προς Πράμαντα) άλλαξε εντελώς. Στο μυαλό μας βάλαμε από τότε τούτες τις αλήθειες:
Π ρ ώ τ η : ο αγώνας μας για τη διάλυση του ΕΔΕΣ θα χρόνιζε και θ’ απαιτούσε πολλές δυνάμεις γερά οπλισμένες, ανεφοδιασμό μας συνεχή από άλλες Μεραρχίες και το Γεν. Στρατηγείο, δημιουργία Κλιμακίου με Επιτελείο και κάπως ευρύτερη δικαιοδοσία, κατοχή για αρκετό χρόνο από σημαντικά ξένα τμήματα της περιοχής Ηπείρου, άμεση ενίσχυση σε πολιτικά και στρατιωτικά στελέχη της ΥΙΙΙης και των Συνταγμάτων της.
Δ ε ύ τ ε ρ η: Ο Ζέρβας δεν θα πιάνονταν, ούτε και θα σκοτωνόταν εκτός από «παλαβή» σύμπτυξη.
Τελειώνοντας το πρώτο τούτο μέρος της εκθέσεως μου θα θεωρούσα μεγάλη, εγκληματική παράλειψη αν δεν τόνιζα ότι οι Κόζακας, Βαμβέτσος, Αρέθας, Παπαγεωργίου, αξίζουν όχι απλώς κάθε επαίνου για την όλη δράση τους μαζί μου, αλλά και κάθε ενισχύσεως και προτιμήσεως για χρησιμοποίηση τους σ’ ανώτερα Κλιμάκια από κείνα στα οποία χρησιμοποιούνταν ως τώρα
Αναδημοσίευση από https://ellhnikaxronika.com/2013/02/28/%CE%B7-%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%AD%CE%BA%CE%B8%CE%B5%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%AC%CF%81%CE%B7-%CE%B2%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%85%CF%87%CE%B9%CF%8E%CF%84%CE%B7-%CE%B3%CE%B9%CE%B1/
Αναδημοσίευση από https://ellhnikaxronika.com/2013/02/28/%CE%B7-%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%AD%CE%BA%CE%B8%CE%B5%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%AC%CF%81%CE%B7-%CE%B2%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%85%CF%87%CE%B9%CF%8E%CF%84%CE%B7-%CE%B3%CE%B9%CE%B1/
Κυριακή 27 Μαρτίου 2016
Ο Άρης Βελουχιώτης περιγράφει τη μάχη με τον Ψαρρό
«Ανάμιξίς μου εις διάλυσιν 5/42.
Μετά την περιοδείαν μου θα ανηρχόμην μέχρις Αραχώβης Ναυπακτίας, θα παρελάμβανα μερικούς
αξ/κούς και έναν Λόχον του 2/39 Σ.Π., που με ανέμενον εκεί βάσει προγενεστέρας μου προφορικής εντολής, και θα κατηρχόμην προς παραλίαν ίνα διαπεραιωθώ εις Πελ/σον. Πλην, εφ' όσον εν τω μεταξύ είχεν επέλθει η ρήξις με το 5/42 της ΕΚΚΑ και αι συγκρούσεις εξηκολούθουν, η διαπεραίωσίς μου θα ήτο αδύνατος, λόγω του ότι η παραλιακή ζώνη δι' ης θα διαπεραιούμην κατείχετο υπό των εχθρικών τμημάτων. Ήλλαξα πορείαν και την 13-14.IV. 44 έφθασα εις Παλαιοξάριον Δωρίδος, ένθα ο προσωρινός σταθμός της V Ταξ/χίας, ήτις, μετά του προσωρινώς ενταχθέντος αυτή 36ου Σ.Π. της ΧΙΙΙ Μεραρχίας είχεν αναλάβη την υπόθεσιν 5/42. Η κατάστασις παρουσιάζετο ως εξής: Εις το κέντρον είχεν προωθηθή το ΙΙΙ/36 Τ.Π. (πρώην Τάγμα θανάτου), νοτίως του Παλαιοξαρίου και βορείως Κλήματος. Από Β.Α. και Α. κατευθύνσεις εκινούντο τα ΙΙ/34 Ι, ΙΙ και V ανεξάρτητον Τάγμα (πρώην Παρνασσίδος). Τα τμήματα του 5/42 κατείχον: Τα υψώματα του Κλήματος, τα Β.Α. και Α. αντερείσματα (Καρούτες - Σεργούλα) και τα μικρά συνεχόμενα αντερείσματα περί το Μοναστηράκι και Ευπάλιον, Δ. Κλήματος. Στα νώτα τους είχον την θάλασσαν και τους Γερμανούς συμμάχους των.
Υπέδειξα: Κίνησιν εκ δυσμών τούτο ήτο και απαίτησις της Ταξιαρχίας και μέχρι γεφύρας Μόρνου τμήματος του 2/39 υπό τους Πελοπίδαν και Επαμεινώνδαν, που με ανέμενον εις Αράχωβα Ναυπακτίας, ώστε, αν ήργουν να περισφίξουν τον κλειόν από Β.Α. και Α. τα ΙΙ/34 και το V Ανεξάρτητον με τα οποία σημειωτέον η V Ταξ/χία είχεν ελλιπέστατην σύνδεσιν ν' απαγορεύσουν την διαφυγήν τμημάτων του 5/42 προς Ναυπακτίαν. Οργάνωσιν εξ όλων των σημείων νυκτερινής επιθετικής ενέργειας. Υπεχώρησα, όμως, προ της απόψεως του Ταξιάρχου ότι δεν θα επετύγχανε η νυκτερινή επιχείρησις, να γίνη η επιχείρησις την 6ην πρωινήν της 16.IV.44. Την ίδια νύκτα 15-16.IV. 44 εκινήθημεν εγώ, ο Ταξ/ρχος και ο Καπετάνιος Ηρακλής πλησίον των εχθρικών θέσεων παρά τω Σ.Σ. του Δ/τού του 36ου Σ.Π. συναγ. Ζούλα. Συνηντήθηκεν. Κατάστασις: Έδαφος τελείως απρόσφορον δι' επίθεσιν την ημέραν. Τοποθεσία εχθρού φύσει οχυρά και οργανωμένη αμυντικώς. Μέσα εχθρού υπέρτερα ημετέρων. Δυνάμεις εχθρού υπέρτεραι (ΙΙΙ/36 που θα ενήργη την κατά μέτωπον επίθεσιν διέθετε μόνον δύο διμοιρίας). Παρά το γεγονός ότι είχεν εκδοθή η Διαταγή της επιθέσεως διά την 6ην πρωινήν της 16.IV. 44 και παρά το ότι δεν ηδυνάμεθα να ειδοποιήσωμεν το ΙΙ/34 και V Ανεξ. περί της αναβολής, εν τούτοις ανεβάλαμε την επίθεσιν εκ του κέντρου με την προοπτικήν ή να γίνη την ημέραν, αν το έδαφος δεν ήτο και τόσον ακατάλληλον και αν εξεδηλούτο και επετύγχανε η από Β.Α. και Α. επιθετική ενέργεια των ΙΙ/34 και V ανεξ. διότι και τούτο δεν ήτο βέβαιον ή μετά προσωπικήν αναγνώρισιν εμού και του Ταξ/ρχου να γίνη άλλην ώραν της ημέρας (στοιχείον αιφνιδιασμού ημέρα Πάσχα) ή την νύκτα, όπως επέμενα εγώ.
Η Δ/σις του ΙΙΙ/36 και η Δ/σις η ιδία του 36ου Σ.Π. εζήτουν ενισχύσεις διότι, έλεγον, αλλιώς είναι αμφίβολος η επιτυχία. Φτιάξαμε μίαν διμοιρίαν ακόμη από τον υπερπλούσιον μηχανισμόν των βοηθητικών υπηρεσιών του 36ου Σ.Π. διέθεσα δε και εγώ τον Έφιππον Ουλαμόν εν πρώτη γραμμή και ούτω ενισχύσαμε το κέντρον διά δύο διμοιριών. Εξεφράσθη σκέψις του ΙΙΙ/36, με την οποίαν συνεφώνησε και η Δ/σις του 36ου Σ.Π. και ο Ταξ/ρχος να αφήσωμεν μικράν επιτηρητικήν δύναμιν περί το Κλήμα, η υπόλοιπος δε δύναμις να κινηθή προς Β.Α. υψώματα ίνα κάμψη την αντίστασιν του 5/42 εκεί και συνδεθή με ΙΙ/34, άλλως ως έλεγον δεν ήτο δυνατή κατά μέτωπον ενέργεια. Διέταξα να μην κινηθή καμιά απολύτως δύναμις. Να δημιουργηθή η εκ των βοηθητικών υπηρεσιών διμοιρία και μετά του Εφίππου Ουλαμού να ενταχθώσιν εις το ΙΙΙ/36, να γίνει δε και η ενέργεια την νύκταν της 16-17.IV. 44 ή και την ημέραν αν η προσπάθεια των ΙΙ/35 και V Ανεξ. επετύγχανε πλήρως και ταχέως εξετοπίζοντο τα εις τα Β.Α. και Α. αντερείσματα τμήματα του 5/42. Την πρωίαν 16.IV. 44 εγώ, ο Ταξ/ρχος ο Ηρακλής, ο Δ/τής του 36ου Σ.Π., ο Δ/τής του ΙΙΙ/36 και άλλοι τινες εκινήθημεν προς αναγνώρισιν, εδάφους και θέσεων του εχθρού. Ο Δ/τής ΙΙΙ/36 και ο Δ/ντής του 36 Σ.Π. επρότειναν κίνησιν εκ του αριστερού, προς κατάληψιν δεσποζούσης θέσεως και κατόπιν κίνησιν εκ του κέντρου. Εγώ και ο Ταξ/ρχος επροτείναμεν νυκτερινήν επίθεσιν εκ του κέντρου ισχυράν και υπερκεραστικήν εκ του δεξιού ίνα:
Α) Διά της κατά μέτωπον εκ του κέντρου επιθέσεώς μας κάμψωμεν τας σοβαρωτέρας αντιστάσεις.
Β) Διαχωρίσωμεν την διάταξιν του 5/42 εις δύο.
Γ) Εγκλωβίσωμεν τα προς Δ. τμήματά του διά της εκ του δεξιού υπερκεραστικής κινήσεώς μας.
Δ) Εκλωβίσωμεν ει δυνατόν και τα προς Α. διαχωριζόμενα τμήματα 5/42 εφ' όσον θα εξελίσσετο ευνοϊκά και η επίθεσις των ΙΙ/34 και V Ανεξ. που είχε διαταχθεί από της προτεραίας διά την 6ην πρωινήν της 16.IV. 44 και θα κατελάμβανον τα Β.Α. και Α. Κλήματος υψώματα και μέχρι θαλάσσης ελέγχοντα ούτω πάσαν προς την κατεύθυνσιν εκείνην κίνησιν του εχθρού και θ' απηγόρευον τυχόν διαφυγήν του.
Εις το σχέδιον αυτό δεν αντέδρασε κανείς και απεφασίσθη την νύκτα της 16-17.IV.44 ώρα 1η πρωινή να εκτελεσθή η επίθεσίς μας. Ελήφθησαν όλα τα τεχνικά μέτρα. Το πρωί, κατά τας 10-11 μάς ανήγγειλε ο Ψαρρός δι' εγγράφου του, με μασημένα λόγια, την επιτυχίαν της προσπαθείας των από Β.Α. και Α. ενεργουσών δυνάμεών μας. Μας έλεγε μάλιστα ότι απόπειρα του Νικηφόρου ν' αποβιβάση δυνάμεις από Ν.Α. απέτυχε με... πολλάς απωλείας. Η είδησις αυτή μας έδειξε ότι θα επετύγχανε 100% το σχέδιό μας διότι και εκ του αριστερού, Β.Α. και Α. και Ν.Α. είχον αποκλεισθή όλοι οι δρόμοι διαφυγής.
Ο Ψαρρός εις τον οποίον η Ταξιαρχία, δι' εγγράφου της είχεν προτείνει παράδοσιν αμαχητί, απαντούσε με τάσιν παρελκύσεως της εκκρεμότητας ίνα ενισχυθεί διά κινήσεως αναλόγων γερμανικών δυνάμεων κατόπιν συνεννοήσεώς του.
Διότι προς την Ιτέα είχε κινηθή ο πολύς Λοχαγός Δεδούσης και ήρθε εις επαφήν με τους Γερμανούς. Υποπτεύομαι μάλιστα ότι και η κίνησις των Γερμανών προς Κουκουβίσταν εκείνες τις ημέρες ωφείλετο εις ενεργείας του 5/42. Εις το Μοναστηράκι είχε συναντηθή ο Ταγματάρχης Καπετσώνης με Γερμανό αξιωματικό και από τας καταθέσεις των συλληφθέντων θα ιδήτε ότι ζητούσε ενισχύσεις από την πλευρά της Ναυπάκτου διά να εξαναγκάση τα ημετέρας δυνάμεις εις εγκατάλειψιν του πεδίου της μάχης.
Δεν συνέφερε αναβολή ούτε στιγμής εις την αποφασισθείσαν ενέργειαν. Υπ' ευθύνη μου διετάχθη η Ταξιαρχία ν' απαντήση εις τον Ψαρρόν, ότι αι τη επιστολή του διατυπούμεναι απόψεις θα εγνωρίζοντο εις το Γενικό Στρατηγείον από το οποίο θα ελαμβάναμε απάντησιν. Έτσι ο αιφνιδιασμός μας θα εξησφαλίζετο πλήρως, όπως και το αποτέλεσμα. Αναμονή, μέχρις ότου έλθουν αι γερμανικαί ενισχύσεις ή διαφυγή διά μίαν ακόμη φοράν των καθαρμάτων του 5/42 και ιδιαίτερα του εθνοπροδότου Συνταγματάρχου Ψαρρού Δ., θα ήτο πράξις εγκληματικώς ασύμφορος. Την νύκταν εγένετο η επίθεσις και εις διάστημα δύο ωρών είμεθα απολύτως κύριοι του πεδίου της μάχης. Αντεστάθησαν λυσσωδώς. Τραγούδησαν του "Αητού το γυιό". Το παίξανε και με τις σάλπιγγες μα τίποτα δεν τους έσωσε. Διέφυγαν περί τους (70) εβδομήντα από λάθη του ΙΙ/34 Τάγματος. Επί κεφαλής των ήτο ο Καπετσώνης. Τους υπεδέχθησαν απέναντι οι Γερμανοί Μποζαΐτικα Πατρών και παρήλασαν ένοπλοι εις τας Πάτρας. Εκ λάθους είχε από εμέ τον ίδιο τηλεγραφηθή ότι εφονεύθη ο Καπετσώνης μετά του Ψαρρού. Εφονεύθη μόνον ο Ψαρρός και άλλοι αξιωματικοί.
Παραδέχομαι ότι επέδρασα εξαιρετικά και ερυμούλκησα την Ταξιαρχίαν προς γραμμήν τοιαύτης ταχείας και ανηλεούς εξοντώσεως. Πιστεύω, όμως, ότι ενήργησα απολύτως προς το συμφέρον του αγώνος και αναλαμβάνω ακεραίαν την ευθύνην.
Μέχρι τις 21.IV. 44 παρέμεινα περί το Κλήμα. Ωμίλησα εις τους κατοίκους διαφόρων χωρίων και εις το Ευπάλιον. Εδέχθην Επιτροπάς από διάφορα χωριά και τον Πρωτοσύγγελον της Μητροπόλεως Ναυπακτίας μετά πολυμελούς Επιτροπής εξ όλων των τάξεων.
Ολίγα τινά περί V Ταξιαρχίας: Διοίκησις - Επιτελείον: Ο Αντ/ρχης Ρήγος είναι άνθρωπος με αντίληψιν. Στρατιωτικώς αποδίδει. Χειραγωγούμενος πολιτικά ορθά, έχω σχηματίσει την γνώμην ότι θα προσαρμοσθή εις τας ανάγκας και τας μεθόδους δράσεως του σημερινού στρατού μας, θα προσανατολισθή επαρκώς και, συνεπώς, θα γίνη έτι αποδοτικότερος. Ο Καπετάνιος Ηρακλής είναι ό,τι χρειάζεται διά την Ταξιαρχίαν και, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να μείνη οριστικά εις την θέσιν αυτήν, του συναγ. Ορέστη τοποθετουμένου κάπου αλλού (π.χ. Συν/μα Ευβοίας). Αλλά ο Καπετάνιος πρέπει να γίνη καπετάνιος και ολοκληρωτικά συνδιοικητής με τα δικαιώματα, πλήρως ισότιμος και ισόβαθμος. Όχι βοηθός πάντα. Επί του ζητήματος αυτού θα επανέλθω εις αναφοράν μου, διότι και η νέα Διαταγή περί "Συνθέσεως κ.λπ." του Στρατού μας καθιερώνει τον καπετάνιο, εις άλλα Κλιμάκια ως βοηθό και επιμελητή και εις άλλα ως βοηθόν απλώς.
Επιτελείον δεν έχει παντελώς. Είναι από τα πιο φλέγοντα ζητήματα η τοποθέτησις εις αυτήν τουλάχιστον τριών (3) κατωτέρων αξιωματικών δια τα Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, Γραφεία και ενός ανωτέρου διά την θέσιν του Επιτελάρχου».
Απόσπασμα από άρθρο στην εφ. ΤΑ ΝΕΑ http://www.tanea.gr/news/greece/article/3987223/?iid=2
Μετά την περιοδείαν μου θα ανηρχόμην μέχρις Αραχώβης Ναυπακτίας, θα παρελάμβανα μερικούς
 |
| Βελουχιώτης - Παπασταματιάδης. Ο Άρης συνομιλεί με τον επιτελάρχη του ΕΛΑΣ στην Ήπειρο. Και οι δύο είχαν τη γνώμη πως στελέχη της ΕΚΚΑ συνεργάζονταν με τους Γερμανούς |
Υπέδειξα: Κίνησιν εκ δυσμών τούτο ήτο και απαίτησις της Ταξιαρχίας και μέχρι γεφύρας Μόρνου τμήματος του 2/39 υπό τους Πελοπίδαν και Επαμεινώνδαν, που με ανέμενον εις Αράχωβα Ναυπακτίας, ώστε, αν ήργουν να περισφίξουν τον κλειόν από Β.Α. και Α. τα ΙΙ/34 και το V Ανεξάρτητον με τα οποία σημειωτέον η V Ταξ/χία είχεν ελλιπέστατην σύνδεσιν ν' απαγορεύσουν την διαφυγήν τμημάτων του 5/42 προς Ναυπακτίαν. Οργάνωσιν εξ όλων των σημείων νυκτερινής επιθετικής ενέργειας. Υπεχώρησα, όμως, προ της απόψεως του Ταξιάρχου ότι δεν θα επετύγχανε η νυκτερινή επιχείρησις, να γίνη η επιχείρησις την 6ην πρωινήν της 16.IV.44. Την ίδια νύκτα 15-16.IV. 44 εκινήθημεν εγώ, ο Ταξ/ρχος και ο Καπετάνιος Ηρακλής πλησίον των εχθρικών θέσεων παρά τω Σ.Σ. του Δ/τού του 36ου Σ.Π. συναγ. Ζούλα. Συνηντήθηκεν. Κατάστασις: Έδαφος τελείως απρόσφορον δι' επίθεσιν την ημέραν. Τοποθεσία εχθρού φύσει οχυρά και οργανωμένη αμυντικώς. Μέσα εχθρού υπέρτερα ημετέρων. Δυνάμεις εχθρού υπέρτεραι (ΙΙΙ/36 που θα ενήργη την κατά μέτωπον επίθεσιν διέθετε μόνον δύο διμοιρίας). Παρά το γεγονός ότι είχεν εκδοθή η Διαταγή της επιθέσεως διά την 6ην πρωινήν της 16.IV. 44 και παρά το ότι δεν ηδυνάμεθα να ειδοποιήσωμεν το ΙΙ/34 και V Ανεξ. περί της αναβολής, εν τούτοις ανεβάλαμε την επίθεσιν εκ του κέντρου με την προοπτικήν ή να γίνη την ημέραν, αν το έδαφος δεν ήτο και τόσον ακατάλληλον και αν εξεδηλούτο και επετύγχανε η από Β.Α. και Α. επιθετική ενέργεια των ΙΙ/34 και V ανεξ. διότι και τούτο δεν ήτο βέβαιον ή μετά προσωπικήν αναγνώρισιν εμού και του Ταξ/ρχου να γίνη άλλην ώραν της ημέρας (στοιχείον αιφνιδιασμού ημέρα Πάσχα) ή την νύκτα, όπως επέμενα εγώ.
Η Δ/σις του ΙΙΙ/36 και η Δ/σις η ιδία του 36ου Σ.Π. εζήτουν ενισχύσεις διότι, έλεγον, αλλιώς είναι αμφίβολος η επιτυχία. Φτιάξαμε μίαν διμοιρίαν ακόμη από τον υπερπλούσιον μηχανισμόν των βοηθητικών υπηρεσιών του 36ου Σ.Π. διέθεσα δε και εγώ τον Έφιππον Ουλαμόν εν πρώτη γραμμή και ούτω ενισχύσαμε το κέντρον διά δύο διμοιριών. Εξεφράσθη σκέψις του ΙΙΙ/36, με την οποίαν συνεφώνησε και η Δ/σις του 36ου Σ.Π. και ο Ταξ/ρχος να αφήσωμεν μικράν επιτηρητικήν δύναμιν περί το Κλήμα, η υπόλοιπος δε δύναμις να κινηθή προς Β.Α. υψώματα ίνα κάμψη την αντίστασιν του 5/42 εκεί και συνδεθή με ΙΙ/34, άλλως ως έλεγον δεν ήτο δυνατή κατά μέτωπον ενέργεια. Διέταξα να μην κινηθή καμιά απολύτως δύναμις. Να δημιουργηθή η εκ των βοηθητικών υπηρεσιών διμοιρία και μετά του Εφίππου Ουλαμού να ενταχθώσιν εις το ΙΙΙ/36, να γίνει δε και η ενέργεια την νύκταν της 16-17.IV. 44 ή και την ημέραν αν η προσπάθεια των ΙΙ/35 και V Ανεξ. επετύγχανε πλήρως και ταχέως εξετοπίζοντο τα εις τα Β.Α. και Α. αντερείσματα τμήματα του 5/42. Την πρωίαν 16.IV. 44 εγώ, ο Ταξ/ρχος ο Ηρακλής, ο Δ/τής του 36ου Σ.Π., ο Δ/τής του ΙΙΙ/36 και άλλοι τινες εκινήθημεν προς αναγνώρισιν, εδάφους και θέσεων του εχθρού. Ο Δ/τής ΙΙΙ/36 και ο Δ/ντής του 36 Σ.Π. επρότειναν κίνησιν εκ του αριστερού, προς κατάληψιν δεσποζούσης θέσεως και κατόπιν κίνησιν εκ του κέντρου. Εγώ και ο Ταξ/ρχος επροτείναμεν νυκτερινήν επίθεσιν εκ του κέντρου ισχυράν και υπερκεραστικήν εκ του δεξιού ίνα:
Α) Διά της κατά μέτωπον εκ του κέντρου επιθέσεώς μας κάμψωμεν τας σοβαρωτέρας αντιστάσεις.
Β) Διαχωρίσωμεν την διάταξιν του 5/42 εις δύο.
Γ) Εγκλωβίσωμεν τα προς Δ. τμήματά του διά της εκ του δεξιού υπερκεραστικής κινήσεώς μας.
Δ) Εκλωβίσωμεν ει δυνατόν και τα προς Α. διαχωριζόμενα τμήματα 5/42 εφ' όσον θα εξελίσσετο ευνοϊκά και η επίθεσις των ΙΙ/34 και V Ανεξ. που είχε διαταχθεί από της προτεραίας διά την 6ην πρωινήν της 16.IV. 44 και θα κατελάμβανον τα Β.Α. και Α. Κλήματος υψώματα και μέχρι θαλάσσης ελέγχοντα ούτω πάσαν προς την κατεύθυνσιν εκείνην κίνησιν του εχθρού και θ' απηγόρευον τυχόν διαφυγήν του.
Εις το σχέδιον αυτό δεν αντέδρασε κανείς και απεφασίσθη την νύκτα της 16-17.IV.44 ώρα 1η πρωινή να εκτελεσθή η επίθεσίς μας. Ελήφθησαν όλα τα τεχνικά μέτρα. Το πρωί, κατά τας 10-11 μάς ανήγγειλε ο Ψαρρός δι' εγγράφου του, με μασημένα λόγια, την επιτυχίαν της προσπαθείας των από Β.Α. και Α. ενεργουσών δυνάμεών μας. Μας έλεγε μάλιστα ότι απόπειρα του Νικηφόρου ν' αποβιβάση δυνάμεις από Ν.Α. απέτυχε με... πολλάς απωλείας. Η είδησις αυτή μας έδειξε ότι θα επετύγχανε 100% το σχέδιό μας διότι και εκ του αριστερού, Β.Α. και Α. και Ν.Α. είχον αποκλεισθή όλοι οι δρόμοι διαφυγής.
Ο Ψαρρός εις τον οποίον η Ταξιαρχία, δι' εγγράφου της είχεν προτείνει παράδοσιν αμαχητί, απαντούσε με τάσιν παρελκύσεως της εκκρεμότητας ίνα ενισχυθεί διά κινήσεως αναλόγων γερμανικών δυνάμεων κατόπιν συνεννοήσεώς του.
Διότι προς την Ιτέα είχε κινηθή ο πολύς Λοχαγός Δεδούσης και ήρθε εις επαφήν με τους Γερμανούς. Υποπτεύομαι μάλιστα ότι και η κίνησις των Γερμανών προς Κουκουβίσταν εκείνες τις ημέρες ωφείλετο εις ενεργείας του 5/42. Εις το Μοναστηράκι είχε συναντηθή ο Ταγματάρχης Καπετσώνης με Γερμανό αξιωματικό και από τας καταθέσεις των συλληφθέντων θα ιδήτε ότι ζητούσε ενισχύσεις από την πλευρά της Ναυπάκτου διά να εξαναγκάση τα ημετέρας δυνάμεις εις εγκατάλειψιν του πεδίου της μάχης.
Δεν συνέφερε αναβολή ούτε στιγμής εις την αποφασισθείσαν ενέργειαν. Υπ' ευθύνη μου διετάχθη η Ταξιαρχία ν' απαντήση εις τον Ψαρρόν, ότι αι τη επιστολή του διατυπούμεναι απόψεις θα εγνωρίζοντο εις το Γενικό Στρατηγείον από το οποίο θα ελαμβάναμε απάντησιν. Έτσι ο αιφνιδιασμός μας θα εξησφαλίζετο πλήρως, όπως και το αποτέλεσμα. Αναμονή, μέχρις ότου έλθουν αι γερμανικαί ενισχύσεις ή διαφυγή διά μίαν ακόμη φοράν των καθαρμάτων του 5/42 και ιδιαίτερα του εθνοπροδότου Συνταγματάρχου Ψαρρού Δ., θα ήτο πράξις εγκληματικώς ασύμφορος. Την νύκταν εγένετο η επίθεσις και εις διάστημα δύο ωρών είμεθα απολύτως κύριοι του πεδίου της μάχης. Αντεστάθησαν λυσσωδώς. Τραγούδησαν του "Αητού το γυιό". Το παίξανε και με τις σάλπιγγες μα τίποτα δεν τους έσωσε. Διέφυγαν περί τους (70) εβδομήντα από λάθη του ΙΙ/34 Τάγματος. Επί κεφαλής των ήτο ο Καπετσώνης. Τους υπεδέχθησαν απέναντι οι Γερμανοί Μποζαΐτικα Πατρών και παρήλασαν ένοπλοι εις τας Πάτρας. Εκ λάθους είχε από εμέ τον ίδιο τηλεγραφηθή ότι εφονεύθη ο Καπετσώνης μετά του Ψαρρού. Εφονεύθη μόνον ο Ψαρρός και άλλοι αξιωματικοί.
Παραδέχομαι ότι επέδρασα εξαιρετικά και ερυμούλκησα την Ταξιαρχίαν προς γραμμήν τοιαύτης ταχείας και ανηλεούς εξοντώσεως. Πιστεύω, όμως, ότι ενήργησα απολύτως προς το συμφέρον του αγώνος και αναλαμβάνω ακεραίαν την ευθύνην.
Μέχρι τις 21.IV. 44 παρέμεινα περί το Κλήμα. Ωμίλησα εις τους κατοίκους διαφόρων χωρίων και εις το Ευπάλιον. Εδέχθην Επιτροπάς από διάφορα χωριά και τον Πρωτοσύγγελον της Μητροπόλεως Ναυπακτίας μετά πολυμελούς Επιτροπής εξ όλων των τάξεων.
Ολίγα τινά περί V Ταξιαρχίας: Διοίκησις - Επιτελείον: Ο Αντ/ρχης Ρήγος είναι άνθρωπος με αντίληψιν. Στρατιωτικώς αποδίδει. Χειραγωγούμενος πολιτικά ορθά, έχω σχηματίσει την γνώμην ότι θα προσαρμοσθή εις τας ανάγκας και τας μεθόδους δράσεως του σημερινού στρατού μας, θα προσανατολισθή επαρκώς και, συνεπώς, θα γίνη έτι αποδοτικότερος. Ο Καπετάνιος Ηρακλής είναι ό,τι χρειάζεται διά την Ταξιαρχίαν και, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να μείνη οριστικά εις την θέσιν αυτήν, του συναγ. Ορέστη τοποθετουμένου κάπου αλλού (π.χ. Συν/μα Ευβοίας). Αλλά ο Καπετάνιος πρέπει να γίνη καπετάνιος και ολοκληρωτικά συνδιοικητής με τα δικαιώματα, πλήρως ισότιμος και ισόβαθμος. Όχι βοηθός πάντα. Επί του ζητήματος αυτού θα επανέλθω εις αναφοράν μου, διότι και η νέα Διαταγή περί "Συνθέσεως κ.λπ." του Στρατού μας καθιερώνει τον καπετάνιο, εις άλλα Κλιμάκια ως βοηθό και επιμελητή και εις άλλα ως βοηθόν απλώς.
Επιτελείον δεν έχει παντελώς. Είναι από τα πιο φλέγοντα ζητήματα η τοποθέτησις εις αυτήν τουλάχιστον τριών (3) κατωτέρων αξιωματικών δια τα Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, Γραφεία και ενός ανωτέρου διά την θέσιν του Επιτελάρχου».
Απόσπασμα από άρθρο στην εφ. ΤΑ ΝΕΑ http://www.tanea.gr/news/greece/article/3987223/?iid=2
Σάββατο 19 Μαρτίου 2016
ΕΛΑΣ ΓΕΝΙΚΟΝ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟΝ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΝ - ΓΡΑΦΕΙΟΝ ΙΙ ΚΑΙ ΙΙΙ ΕΚΘΕΣΗ Συμπληρωματική του υπ`αριθμ. 40/2-5-44 ανακοινωθέντος του Γενικού Στρατηγείου σχετικά με την Ε Κ.Κ.Α.
Αρχεία Εθνικής Αντίστασης, εκδ. ΓΕΣ/ΔΙΣ, τόμος 3
ΕΛΑΣ
ΓΕΝΙΚΟΝ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟΝ
ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΝ - ΓΡΑΦΕΙΟΝ ΙΙ ΚΑΙ ΙΙΙ
ΕΚΘΕΣΗ
Συμληρωματική του υπ`αριθμ. 40/2-5-44 ανακοινωθέντος του
Γενικού Στρατηγείου σχετικά με την Ε Κ.Κ.Α.
--------------
Από διμήνου και πλέον το 5/42 Σύνταγμα της ΕΚΚΑ η μόνη αντάρτικη δύναμη της οργάνωσης αυτής άρχισε να εκδηλώνει ξεκάθαρα εχθρική στάση απέναντι του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και παρασυρμένο από μια κλίκα αντιδραστικών και τυχοδιωκτικών στοιχείων όπως καταγγέλουν τα ίδια τα στελέχη της ΕΚΚΑ να φανερώνει διαθέσεις επιθετικές στην περιφέρεια Φωκίδος - Δωρίδας. Η προκλητικότητα των αντιδραστικών αυτών στοιχείων του 5/42 Συν/τος, γνωστή και λανθάνουσα και προηγούμενα, άρχισε να εκδηλώνεται ασυγκράτητα και απροκάλυπτα πια εναντίον του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ μετά την εγκατάσταση των Γερμανών στην Άμφισσα τον Φεβρουάριο και την εμφάνιση των Ταγμάτων Ράλλη στην ύπαιθρο. Ακόμα την ίδια εποχή, διαπιστώθηκε αποδεδειγμένα συνεργασία με τον κατακτητή μερικών από τα αντιδραστικά στοιχεία του 5/42, τα οποία τελικά επικράτησαν μέσα στο Σύνταγμα και πήραν στα χέρια τους τον έλεγχό του. Τελικά πραγματοποιήθηκε συνεννόηση και συνεργασία με τους Γερμανούς των Πατρών και της Ιτέας και τους Ράλληδες για κοινή συνδυασμένη ενέργεια κατά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. Παρά τις προσπαθειες του ΕΛΑΣ να συγκρατήσει το 5/42 από τον κατήφορο στον οποίο παρασυρόταν η κοινή συνδυασμένη επίθεση ΕΚΚΑ και γερμανοράλληδων κατά του ΕΛΑΣ εκδηλώθηκε στις 15 και 16 Απριλίου. Μετά την τέτοια επίθεση τα τμήματα του ΕΛΑΣ αναγκάστηκαν αμυνόμενα να αντεπιτεθούν την νύκτα της 16 προς 17 Απρίλη και μετά πολύωρη μάχη να διαλύσουν το 5/42 Σύνταγμα. Κατά τη σύγκρουση αυτή υπήρξαν θύματα και απ`τις δυό μεριές, μεταξύ των οποίων και ο Συν/χης Ψαρρός, 12 αξ/κοί και 60 άνδρες του 5/42 Συν/τος κρατούνται αιχμάλωτοι.
Οι υπόλοιποι διασκορπίστηκαν μεμονωμένοι. Οι Αρχηγοί της κλίκας που συνεργάστηκε με τους Γερμανοράλληδες Καπετζώνης και Δεδούσης με 100 άνδρες κατόρθωσαν να διαφύγουν στην Πελοπόννησο, όπου πήγαν στας Πάτρας και ενώθηκαν με τους γερμανοράλληδες στις γραμμές των οποίων πέρασαν φανερά πια, μετά το ξεσκέπασμά τους. Δίνουμε μια σύντομη έκθεση των γεγονότων κατά χρονολογική σειρά από το Φεβρουάριο μόνο και δώθε μαζί με τα πιο χτυπητά στοιχεία που δείχνουν στον καθένα και αποδείχνουν ατράνταχτα τόσο την απόφαση του 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ να χτυπήσει το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, όσο και στη συνεννόηση και τη συνεργασία του με τους γερμανοράλληδες.
Ι
Μετά την εγκατάσταση των Γερμανών στην Άμφισσα - όπου πρώτα η έδρα του 5/42 Συν/τος - ύστερα από τη μάχη της 1ης Φλεβάρη, στο 51 χλμ. του δρόμου Άμφισσας - Γραβιάς πολλοί απ` τους αντάρτας του Συν/τος αυτού προσχώρησαν στους Ράλληδες, άλλοι συναναστρέφοταν με οικειότητα τους Γερμανούς της περιοχής.
Ο Λοχαγός Ψιλογιάννης, επιμελητής του ίδιου Συν/τος κυκλοφορούσε ελεύθερα μεσα στην Άμφισσα, ανάμεσα στους Γερμανούς, με τους οποίους συνεννοείτο στα φανερά. Μερικοί άλλοι αξ/κοί και άντρες του 5/42 που είχαν αιχμαλωτισθεί από τους Γερμανούς, αφέθηκαν ελεύθεροι απ`αυτούς, με τη δήλωση μόνον ότι άνηκαν στη ΕΚΚΑ και ότι πολεμούν εναντίον των Κομμουνιστών του ΕΛΑΣ.
Ο δάσκαλος Καλοπετινίτσας αιχμαλωτίστηκε και αυτός από τους Γερμανούς και όταν ανέφερε ότι στο χωριό του υπήρχαν όπλα της ΕΚΚΑ που είναι εχθρός του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ αφέθηκε ελεύθερος, χωρίς καν να κατασχεθούν τα όπλα. Όπως ήταν φυσικό όλοι αυτοί οι παράγοντες και αντιδραστικά στοιχεία του 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ έσπρωχναν το Συν/μα σε προστριβές κατά του ΕΛΑΣ και αντίδραση κατά του ΕΑΜ. Πραγματικά από τις αρχές του Μάρτη εκδηλώθηκαν πια φανερά οι εχθρικές διαθέσεις και προθέσεις με επιθέσεις ανοιχτές κατά του ΕΑΜ ΕΛΑΣ, δυστυχώς δε και η ανοικτή και φανερή συνεργασία με τον καταχτητή και τα όργανά του.
Στις 6 του Μάρτη ο Λοχαγός του 5/42 Δεδούσης επί κεφαλής του Λόχου του, χωρίς να προκληθή κατά τίποτα, ξαφνικά αφώπλισε τη Φρουρά ΕΛΑΣ του αεροδρομίου Πενταγιούς και την αιχμαλώτισε. Ταυτόχρονα συνέλαβε και αφώπλισε την περιφερειακή ΕΑΜ Φωκίδος με όλο το προσωπικό της και λεηλάτησε τις αποθήκες των. Επίσης συνέλαβε και αφώπλισε τον εφεδρικόν ΕΛΑΣ της περιοχής Πενταγιούς. Τους αιχμαλώτους και τα λεηλατηθέντα είδη συναποκόμισε στην περιοχή Παλαιοξαρίου. Είναι αξιοσημείωτα ότι όλα αυτά έγιναν κάτω από τα μάτια του διοικητή του 5/42 ΕΚΚΑ Συν/ρχη Ψαρρού, ο οποίος τα έβλεπε και όμως κανένα μέτρο δεν έλαβε για να προλάβει ή τουλάχιστο να αποκαταστήσει την τάξη έστω και εκ των υστέρων και να τιμωρήσει τους υπευθύνους. Και σαν να μην αρκούσαν όλα αυτά ο Λοχαγός Δεδούσης και οι στρατιώτες του, συνεχίζοντας τα κατορθώματά τους, σκότωσαν τον αρχηγό του εφεδρικού ΕΛΑΣ Κροκυλίου συν. Βάρσο, δίχως αιτία.
Ο ΕΛΑΣ μπρός στην τέτοια κατάσταση δεν αντέδρασε δυναμικά. Ζήτησε μόνον από τον Συν/ρχη Ψαρρό να απελευθερώσει τους αιχμαλωτισθέντας να αποδόσει τα διαρπαγέντα είδη, να δικάσει ο ίδιος τους υπευθύνους για το φόνο του άτυχου συν. μας Βάρσου και να αποκαταστήσει τελικά την τάξη. Αλλά από όλα αυτά δεν επραγματοποιήσε παρά μόνον την απελευθέρωση των αιχμαλώτων.
Όμως ο ΕΛΑΣ και ύστερα από αυτά τα τόσο σοβαρά γεγονότα, συγκρατείται και πάλι πιστός τηρητής της υπογραφής του, στο πρωτόκολλο-συμφωνία Πλάκας της 29 Φλεβάρη. Και με βάση τη συμφωνία αυτή καλεί το Συν/ρχη Ψαρρό, να συναντηθεί με Επιτροπή του ΕΛΑΣ για συνεννόηση και αποκατάσταση της τάξεως. Πραγματικά στις 13 Μαρτίου γίνεται συνάντηση στο ΛΙΔΩΡΙΚΙ στην οποία παρευρέθηκε και ο Άγγλος Ταγ/ρχης ΤΖΕΦ. Κατά την συνάντηση αυτή υποδείχτηκε στον Σ/χη Ψαρρό τόσο από τον ΕΛΑΣ, όσο και από τον Άγγλο Ταγ/ρχη ΤΖΕΦ και για την αποκατάσταση και μόνο φιλικών σχέσεων, να αποδοθούν τα αρπαγέντα υλικά και όπλα του ΕΛΑΣ να συλληφθούν ο Δεδούσης και οι συνένοχοί του για το φόνο του Βάρσου και να δικασθούν από στρατοδικείο της ΕΚΚΑ, παρισταμένου και αντιπροσώπου του ΕΛΑΣ, να αποκηρυχθεί ο Λοχαγός Ψιλογιάννης, επιμελητής του 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ που παραμένει στην Άμφισσα και συνεργάζεται με τους Γερμανούς, να συλληφθεί ή αποκηρυχθεί ο Ταγ/ρχης Καπετζώνης που κήρυξε ιερό πόλεμο κατά του ΕΛΑΣ από τον Δεκέμβρη ακόμα στην περιοχή Ευπαλίου και ωργίασε σε βάρος των ΕΑΜιτών. Ο Συν/ρχης Ψαρρός όμως δεχτηκε μόνο την επιστροφή του υλικού και όπλων χωρίς όμως να εκπληρώση τελικά ούτε αυτή την υπόσχεση του. Τέλος ο Συν/ρχης Ψαρρός τάχθηκε αλληλέγγυος με τους Καπετζώνην και Δεδούση εγκατέλειψε πια τις συγκεκαλυμμένες εχθρικές ενέργειες του και έλαβε φανερά εχθρική στάση κατά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, επιδοκιμάζοντας και επιθετική ενέργεια που έγινε στις 28 Μάρτη από τα τμήματα Καπετζώνη - Δεδούση κατά του Λόχου του ΕΛΑΣ κινούμενο προς την περιοχήν Ευπαλίου και αποτέλεσμα της οποίας επίθεσης υπήρξε ο φόνος ενός αντάρτη του ΕΛΑΣ και ο τραυματισμός άλλου και η αιχμαλωσία 20 ανταρτών του Λόχου του ΕΛΑΣ, οι οποίοι εκτός που απογυμνώθηκαν δέρνονταν και προπηλακίζονταν κατά τρόπο απάνθρωπο επί μέρες νηστικοί και φυλακισμένοι. Έκτοτε - ίσως χάρη στην υποχωρητικότητα, ανεκτικότητα και μακροθυμία που εξακολουθούσε να τηρεί ο ΕΛΑΣ - σειρά όλη εχθρικών ενεργειών του Συν/ρχη Ψαρρού και των συνεργατών του δημιούργησε στην περιοχή εκείνη ατμόσφαιρα παρόμοια μ`εκείνη των περιοχών στις οποίες έχουν εγκατασταθεί Γερμανοράλληδες. Ακόμα έγινε φανερά χειροπιαστή η συνεννόηση και συνεργασία με τον κατακτητή και τα φανερά όργανα του. Να οι σπουδαιότερες από τις ενέργειες αυτές, που δείχνουν ξεκάθαρα την απόφαση πια του Συν/ρχη Ψαρρού και της ομάδας Καπετζώνη - Δεδούση να χτυπήσουν τον ΕΛΑΣ και που αποδείχνουν τη συνεργασία τους με τους Γερμανοράλληδες.
1) Στις 3 Απρίλη εξέδωκε την υπ`αριθμ. 543 Διαταγή προκήρυξη με την οποία κήρυχνε την περιοχή Δωρίδας σε κατάσταση πολιορκίας (Στρατιωτικός νόμος). Διέλυσε όλες τις οργανώσεις ΕΑΜ ΕΛΑΣ της περιοχής και συνέλαβε και φυλάκισε όλους τους υπευθύνους και διευθύνοντες των οργανώσεων αυτών. Απαγόρευσε την ελεύθερη κυκλοφορία και την είσοδο οποιουδήποτε ΕΑΜ στην περιοχή. Ζήτησε από τους ΕΑΜίτες και ΕΛΑΣίτες να παραδώσουν τα όπλα ορίζοντας την ποινή του θανάτου για τους παραβάτες. Ταυτόχρονα διέταξε ΕΛΑΣικό απόσπασμα που βρισκόταν εγκατεστημένο στη Φωκίδα να εγκαταλείψει την περιοχή και συνέλαβε και τραυμάτισε τον Καπετάνιο του Συν/τος Παρνασσίδας Εφ. ΕΛΑΣ συναγ. Δαφνομήλη και άλλους 20 ΕΛΑΣίτες στην Ερατεινή. Όλοι αυτοί υπέστησαν άγριο ξυλοδαρμό, ξεγύμνωμα κ. λ. π. Ζήτησε με επιστολή του από τις οργανώσεις ΕΚΚΑ να μην ψηφίσουν στην εκλογή στις 23 Απρίλη για την ανάδειξη Εθνικού Συμβουλίου. Τις ίδιες μέρες διέταξε και σκότωσαν μεμονωμένους αντάρτες του ΕΛΑΣ που κυκλοφορούσαν για υπηρεσία συνδέσμων, καθώς και μερικούς ΕΑΜίτες πολίτες. Λεηλάτησε τις αποθήκες του εφ. ΕΛΑΣ της περιφερειακής ΕΑΜ και της Μονάδας ΕΛΑΣ. Αρπαξε το φορτίο γερμανικού πλοίου που είχαν καταλάβει τμήματα του ΕΛΑΣ στο λιμάνι Ερατινής (15.000 όκ. αλεύρι, 250 βαρέλια πετρέλαιο και άλλα υλικά). Επέτρεψε στους μαινόμενους αντάρτες του και ασυνείδητους αξ/κούς και να βασανίζουν τους αιχμαλωτισθέντες ΕΑΜίτες με βασανιστήρια φρικτότερα και αγριότερα από κείνα που κάνει η Γκεστάπο και η ειδική Ασφάλεια των Ράλληδων. Πάνω από 60 ηρωικοί αντάρτες του ΕΛΑΣ και ΕΑΜίτες ξυπολύθηκαν, γδύθηκαν, ταλαιπωρήθηκαν , διψασμένοι και νηστικοί ολόκληρες μέρες, βασανίστηκαν άγρια. Μερικοί από τους ατυχείς αυτούς συναγωνιστές μας πιάστηκαν σε απρόκλητες, ξαφνικές επιθέσεις του 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ κατά τμημάτων μας και οι περισσότεροι στα χωριά τους.
2) Ταυτόχρονα η διοίκηση του 5/42 Συντ/τος ΕΚΚΑ διέταξε την επιστράτευση των ανηκόντων στα εφεδρικά τμήματα της ΕΚΚΑ και συγκέντρωσε έτσι δύναμη 1000 περίπου ανδρών - προφανώς γιατί ετοιμαζόταν για επίθεση κατά του ΕΛΑΣ.
3) Η Διοίκηση και η κλίκα των αξ/κών του 5/42 Συντ/τος ΕΚΚΑ ήρθε σε συνεννοήσεις με γερμανούς και Ράλληδες, με τους οποίους συμφώνησε να την ενισχύσουν με δύναμη πυρομαχικά και τρόφιμα για να χτυπήσει τον ΕΛΑΣ. Αυτά αποδείχνονται ατράνταχτα από τα ακόλουθα γεγονότα.
α) Στις 10 Απρίλη γερμανική βενζινάκατος από την Πάτρα με τρόφιμα και 150 όπλα έφθασε στο Μοναστηράκι. Οι επιβαίνοντες συνεννοήθηκαν με τον Ταγ/ρχην Καπετζώνην σαν αντιπρόσωπον του 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ, ο οποίος ζήτησε - όπως βεβαιώνουν αξιόπιστες πληροφορίες - να τον ενισχύσουν με Ράλληδες οι οποίοι να επιτεθούν ταυτόχρονα με την ΕΚΚΑ κατά του ΕΛΑΣ από την περιοχή ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ.
β) Στις 10 Απρίλη απέστειλε το λοχαγό Δεδούση με βενζινόπλοιο στο Γαλαξείδι απ`όπου ήρθε σε επαφή με τους Γερμανούς της Ιτέας και ζήτησε να επιτεθούν κατά του ΕΛΑΣ για αντιπερισπασμό στην περιοχή της ΓΚΙΩΝΑΣ. Η ενέργεια αυτή εκδηλώθηκε πραγματικά κατά της ΚΑΛΟΣΚΟΠΗΣ στις 16 Απρίλη, όπου οι Γερμανοί πυρπόλησαν το χωρίο.
γ) Πολλές φορές βενζινόπλοια από την Πελοπόννησο αποβίβασαν πυρομαχικά στην παραλία ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ - ΜΑΡΑΘΙΑ σε παραλαβή του 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ.
δ) Θετικές πληροφορίες, ανέφεραν ότι περίμεναν και από την Αθήνα δύναμη αξ/κών και ανδρών Γερμανοράλληδων, η οποία θα εκινείτο με βενζινόπλοιο από την περιοχη ΓΕΡΑΝΕΙΩΝ προς ενίσχυση του 5/42 προσβάλλοντας από τα νώτα τα τμήματα του ΕΛΑΣ.
ε) Εξακριβωμένες πληροφορίες ανέφεραν την επίταξη αρκετών πλοιαρίων και βενζινοπλοίων και τη διατήρησή τους σε επιφυλακή στην περιοχή ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ - ΤΡΙΖΩΝΙΑ με σκοπό την επικοινωνία με τους γερμανοράλληδες της Πελοποννήσου ή για την μεταφορά ενισχύσεων από κεί.
ΙΙ
Το τέτοιο θλιβερό κατάντημα και τον κατήφορο τον οποίον είχε πάρει το 5/42 Συν/μα ΕΚΚΑ διαπίστωσαν και τα υγιά και τίμια στοιχεία που υπομονητικά έμειναν ακόμα μέσα στους κόλπους της ΕΚΚΑ. Αλλά όταν πια τα πράγματα πήραν τη μορφή φανερής και ξεκάθαρης συνεργασίας με τον κατακτητή και αποφασισμένης κοινής επιθετικής ενέργειας κατά του ΕΛΑΣ τα τίμια αυτά στοιχεία αντέδρασαν όπως και όσοι μπόρεσαν και αποκάλειψαν και κατάγειλλαν την κατάσταση στους αξ/κούς και άνδρες του 5/42 Συν/τος. Έτσι ο Υποδιοικητής του 5/42 Συν/τος και μέλος της Κ.Ε. της ΕΚΚΑ Αντ/ρχης ΛΑΓΓΟΥΡΑΝΗΣ με ανοιχτη επιστολή του στις 10 Απρίλη αποκαλύπτει ότι οι αντιπρόσωποι της ΕΚΚΑ που υπογράψανε τη συμφωνία της Πλάκας στις 29 Φλεβάρη καταπάτησαν την εντολή που είχαν πάρει για την επιδίωξη της ενότητας του ανταρτικού στρατού και για το σχηματισμό Εθνικής Κυβερνήσεως. Επίσης αποκαλύπτει ότι ομάδα αξ/κών του 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ που κατόρθωσε να παρασύρει και μερικούς άλλους, υπόγραψαν πρωτόκολλο με το οποίο αποκηρύξανε την ΕΚΚΑ. Οι αξ/κοί αυτοί και άνδρες του 5/42 συν/τος ΕΚΚΑ - τονίζει η επιστολή - `` παρέβλεψαν τα Λαϊκά συμφέροντα και ζήτησαν αμφίβολο ανεξαρτησία και αυτοτέλεια για ύποπτους απελευθερωτικούς αγώνες``. Συνεχίζοντας αποκαλύπτει στους άντρες του Συντάγματος ότι η κατάσταση αυτή όλους εκείνους που βρισκόταν στην ΕΚΚΑ τους. . . ``οδηγούσε δεμένους χειροπόδαρα στην διάθεση του εχθρού και Γερμανοράλληδων`` που καταλήγει ύστερα απ`αυτά, ο τίμιος υποδιοικητής του 5/42: ``Πήρα την αμετάτρεπτη απόφαση να προσχωρήσω στην πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης και να ενταχθώ στο Εθνικό Λαικό Στρατό και καλώ όλους σας τους πραγματικούς οπαδούς της ΕΚΚΑ και τους τίμιους αξιωματικούς και αντάρτες του Συντάγματός μας του 5/42 από τους πρώτους μέχρι του τελευταίου ν`ακολουθήσουν το παράδειγμά μου. Να είσθε βέβαιοι ότι ο Εθνικός Λαϊκός Στρατός θα δεχθή με μεγάλη χαρά κάθε τίμιο αγωνιστή του 5/42 και της ΕΚΚΑ στις αγκάλες του.
Ύστερα από το ξεσκέπασμα και τη καταγγελία του ίδιου του Υποδιοικητή του 5/42 συντάγματος ΕΚΚΑ, για το τι σκευωρούσε η κλίκα και ένας άλλος ανώτερος αξιωματικός του 5/42 συντάγματος ο Ταγματάρχης Παπαϊωάννου χαρακτηρίζει την αδράνειαν και την σιωπή για έγκλημα και μιλάει για το κατάντημα της ΕΚΚΑ έτσι.
`` Η αντιπροσωπεία της ΕΚΚΑ τελευταίως μετέβη εις την διάσκεψιν της Πλάκας της 29ης -2-44 διά την ένωσιν όλων των ανταρτικών οργανώσεων σε ένα Εθνικόν Στρατόν κατά απολύτως γενικήν επιθυμίαν του Λαού και ανταρτών όλων οργανώσεων. Αυτή όμως αντί να συντελέση στην ένωση ετορπίλλισε και την τελευταία προς τούτο ελπίδα. Αποκαλύπτει ύστερα ότι στις αρχές του Μάρτη πολλοί αξιωματικοί και αντάρτες του 5/42 συν/τος είχαν υπογράψει πρωτόκολλον τιμής για την κατάργηση της Δ/σης του 5/42 Συντ/τος, την κήρυξη πολέμου αμέσως κατόπιν κατά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ υπό καινούργια Διοίκηση που θα εγκαθιστούσαν. Σχετικά με τις ενέργειες του Γερμανοράλλη Λοχαγού του 5/42 Συν/τος Δεδούση γράφει `` ο λοχαγός Δεδούσης ενώπιον μου εδήλωσε επί λέξει εις τον κ. Συντ/ρχην Ψαρρόν: ``εγώ, οι αξιωματικοί και οι αντάρτες μας διετελούμεν εν επαναστάσει, θα σου καταργήσω το σύνταγμα με το οποίον θα πολεμήσω τους ΕΑΜίτας``.
Ως αποτέλεσμα των επιπόνων υποδείξεών μας προς τον κ. Συντ/ρχην έσχομεν τας αμφιταλλαντεύσεις και το αναποφάσιστον, όσον αφορά την καθάρησιν διά ριζικών αποφάσεων του Συντ/τος. Και συνεχίζει:``Πρό δέκα ημερών διετάχθην να συμβάλλω όχι κατά των κατακτητών αλλά κατά Ελλήνων. Ηρνήθην την συμβολήν αυτήν και εξώρκισα τον κ. Ψαρρόν να λάβει μέτρα ώστε οι μόχθοι και ο ιδρώς του να μην πάν χαμένοι. Ουδεμίαν απάντησιν μου εδόθη και αι εχθροπραξίαι μεταξύ των Ελλήνων ήρχισαν. Πρό της αθλίας αυτής καταστάσεως ο αντ/ρχης κ. Λαγγουράνης και ο υποφαινόμενος απεφασίσαμεν ν`αποχωρήσωμεν και κηρύξωμεν ως σύνθημα την ένωσιν των ανταρτικών ομάδων εις ένα στρατόν τεθέντα εις την διάθεσιν της Π.Ε.Ε.Α. Αγαπητοί Δημοκράται Ταγμ/ρχαι Φαρμάκη, Γιακουμάκη και Μπαϊζάνε, τι ρόλο παίζετε ανέμεσα στους στεματοφόρους και τον σοσιαλιστή Ψαρρό; Ελάτε μαζί μας να ενισχύσετε την φωνήν διά την ένωσιν με τους αντάρτες μαζί ή και μόνοι. Πάρτε μαζί σας και τον κ. Ψαρρόν εκτός αν επιμένη να αναπαύεται εις τας δάφνας των εθνικών πράξεων της Πενταγιούς Κροκυλίου και κωδονοκρουσιών του Ευπαλίου.``
Και καταλήγει ο τίμιος αξιωματικός: ``Αξιωματικοί και αντάρτες του 5/42 ελάτε να ενωθούμε όλοι μαζί κατά των κατακτητών. Ελάτε στους αδελφούς σας. Είναι τίμιοι Έλληνες όπως και σεις. Οπαδοί της ΕΚΚΑ Δωρίδος ενισχύσατε την φωνήν διά την ένωσιν, ίσως και μην είναι αργά``.
Παραθέσαμε τις διαπιστώσεις και τις αποκαλύψεις δύο ανωτέρων αξιωματικών της ΕΚΚΑ για την κατάσταση του 5/42 Συντάγματος ΕΚΚΑ που σιγά-σιγά το οδήγησε στα χέρια των αντιλαϊκών στοιχείων. Ύστερα από τις παραπάνω αποκαλύψεις και καταγγελίες των ίδιων των στελεχών του 5/42 Συντάγματος ΕΚΚΑ, είναι περιτή κάθε άλλη μαρτυρία και απόδειξη.
ΙΙΙ
Έτσι οι συνεργάτες των γερμανοράλληδων έμειναν πια μόνοι και κυρίαρχοι του 5/42 Συντάγματος ΕΚΚΑ. Όλα τα γεγονότα, οι ενέργειες της Διοίκησις και του 5/42 Συντάγματος ΕΚΚΑ, οι κινήσεις και αι διαταγές του, οι συνεννοήσεις τους, όλες οι πληροφορίες όλα έδειχναν ξεκάθαρα πια ότι είχε αποφασισθή εχθρική ενέργεια επίθεση κατά του ΕΛΑΣ και μάλιστα σε συνδυασμώ και συνεργασία με τους Γερμανοράλληδες. Και όμως ο ΕΛΑΣ πιστός στο σύμφωνο της Πλάκας δείχτικε για μια ακόμη φορά μακρόθυμος και υπομονετικός και έκανε ύστατες προσπάθειες να ανανήψουν και να σταματήσουν τον κατήφορο στο βάραθρο της συνεργασίας με τον εχθρόν. Την ώρα που τόσες πληροφορίες και τόσες ενέργειες έδειχναν ότι ετοιμαζόταν κοινή επίθεση ΕΚΚΑ και γερμανοράλληδων εναντίον της, η μονάδα του ΕΛΑΣ που βρίσκεται στην περιοχή εκείνη συνιστούσε με την υπ`αριθμ. 195 της 6 Απριλίου διαταγή της την αποφυγή πάσης ενεργείας κατά 5/42 ΕΚΚΑ και την επιζήτηση ειρηνικής διευθετήσεως βάσει των γενικών οδηγιών του Γεν. Στρατηγείου ΕΛΑΣ. ``Το Γενικό Στρατηγείον με την υπ`αριθμ. Ε. Π. Ε. 757 της 8ης Απριλίου Διαταγής του έδωσε οδηγίες να επιζητηθή η σύγκλιση εξεταστικής επιτροπής μικτής και με την συμμετοχή του Άγγλου Ταγματάρχη Τζών για την επίλυση των εκκρεμών ζητημάτων μεταξύ ΕΚΚΑ και ΕΛΑΣ. Τέλος στις 9 Απριλίου διαβιβάστικε στον Συντ/ρχην Ψαρρόν και η υπ`αριθμ. 18 διαταγή της Π. Ε. Ε. Α η οποία συνιστούσε τη συμμόρφωση του με τους όρους του Γεν. Στρατηγείου για την ειρηνική επίλυση των διαφορών.
Απ`όλες αυτές τις προσπάθειες που δείχνουν υποχωρητικό ......... και αγώνα να συγκρατηθούν στον ίσιο δρόμο οι συνεργαζόμενοι πια αποδειγμένα με τους γερμανοράλληδες - ο Συντ/ρχης Ψαρρός απάντησε μετά πέντε ολόκληρες μέρες με τα υπ`αριθμ. 623 της 14 Απρίλη και 631 της 15 Απρίλη έγγραφα του και κατά τρόπον αόριστο και παρελκυστικό που έδειχνε αφ`ενός καθαρά το σκοπό να κερδίση χρόνο με παρελκύσεις για να ολοκληρώση τη συνεργασία με τους γερμανοράλληδες και αφ`ετέρου τις προθέσεις του, γιατί απειλούσε με αιματοχυσία``. Άφηκε μόνο ελεύθερους τους αιχμαλώτους σε αξιοθρήνητη κατάσταση, γυμνούς ξυπόλητους και με ίχνη ξυλοδαρμού μέχρις αίματος και αγρίων βασανηστηρίων. Παρά ταυτα η μονάδα του ΕΛΑΣ ειδοποιήσε τον Συντ/ρχη Ψαρρό με το υπ`αριθμ. Α. Π. 247 της 15 Απρίλη έγγραφό της ότι περιμένει οδηγίες του Γενικού Στρατηγείου σε απάντηση του υπ`αριθμ. 631 έγγραφου του.
Δυστυχώς ο Συντ/ρχης Ψαρρός και οι συνεργάτες του είχαν πάρει την απόφαση τους και είχαν ολοκληρώσει πια τα σχέδια τους για κοινή συνδυασμένη επίθεση κατά του ΕΛΑΣ με τους Γερμανοράλληδες. Ενώ ζητούσε να συζητήσουμε τους όρους του με το υπ`αριθμ. 631 έγγραφό του της 15 Απρίλη ταυτόχρονα διέτασσε δολοφονική επίθεση κατά των τμημάτων του ΕΛΑΣ με την υπ`αριθμ. 614 της 14 Απρίλη διαταγή του προς τα τμήματα να προπαρασκευάσουν επίθεση κατά του ΕΛΑΣ εν αναμονή ενισχύσεων``. Έτσι τη νύκτα της 12-13 Απρίλη στην περιοχή Παλαιοχώρι Μάραζα τμήματα του ΕΛΑΣ χτυπήθηκαν ξαφνικά με αυτόματα όπλα από τμήματα της ΕΚΚΑ καθώς και Δ. της θέσης Παλαιοχώρι - Σεργούλα. Σκοτώθηκε ένας αντάρτης του ΕΛΑΣ και τραυματίσθηκαν 2. Και στις 15 Απρίλη εκδηλώθηκε η γενική επίθεση. Τμήματα του 5/42 Συντ/τος ΕΚΚΑ επιτέθηκαν ξαφνικά κατά ενός Λόχου του ΕΛΑΣ στην παραλία Μαραθιάς. Σκοτώθηκαν 2 αντάρτες μας και τραυματίσθηκαν άλλοι 2. Πιάστηκαν 20 αντάρτες μας αιχμάλωτοι, μεταξύ των οποίων και ο Διοικητής του Λόχου. Οι αιχμάλωτοι απογυμνώθηκαν και δάρθηκαν ανηλεώς, μη εξαιρουμένου ούτε του Λοχαγού και την επομένη επρόκειτο να εκτελεσθούν, όπως βεβαιώνουν πληροφορίες εξώδικες. Ταυτόχρονα ο λοχαγός της ΕΚΚΑ Δεδούσης αποβιβάστηκε στο Γαλαξείδι όπου προέβη σε τρομοκρατικές ενέργειες κατά των ΕΑΜιτών και ΕΛΑΣιτών και ήρθεν σε επαφή με τους Γερμανοράλληδες για συνεργασία κατά των τμημάτων του ΕΛΑΣ στους οποίους έδωσε και πληροφορία χρήσιμη για να επιτεθούν από τα νώτα των τμημάτων του ΕΛΑΣ.
Και πραγματικά εκδηλώθηκε στις 16 Απριλίου και η συνδυασμένη ενέργεια και των Γερμανοράλληδων προς την περιοχή Γκιώνας. Μετά πολύωρη μάχη κατόρθωσαν να καταλάβουν την ΚΟΛΟΣΚΟΠΗ την οποία λεηλάτησαν και πυρπόλησαν.
Το θλιβερό σχέδιο της κοινής συνδυασμένης επιθετικής ενεργείας κατά του ΕΛΑΣ άρχισε να εφαρμόζεται:Το 5/42 Συν/μα ΕΚΚΑ άρχισε με την επίθεση στις 15 Απρίλη στην παραλία Μαραθιάς και οι Γερμανοράλληδες στις 16 Απρίλη στην ΚΑΛΟΣΚΌΠΗ της Γκιώνας. Όταν πια ξεσκεπάστηκε και εκδηλώθηκε το σχέδιον και τα τμήματα του ΕΛΑΣ κινδύνευαν να βρεθούν μεταξύ δύο πυρών και ν`αντιμετωπίσουν γενικότερη συνδυασμένη επίθεση και από άλλες μεριές(Δεδούση, Γερμανοράλληδες ΙΤΕΑΣ, από ΝΑΥΠΑΚΤΟ και ΓΕΡΑΝΙΑ γερμανοράλληδες κ. λ. π. αναγκάστηκαν αμυνόμενοι πια να αντεπιτεθούν την νύκτα της 16 προς 17 Απρίλη. Μετά πολύωρη μάχη τα τμήματα του ΕΛΑΣ διέλυσαν το 5/42 Σύνταγμα ΕΚΚΑ. Κατά τη σύγκρουση υπήρχαν θύματα και από τις δυό μεριές, μεταξύ των οποίων και ο Συντ/ρχης Ψαρρός, 12 περίπου αξιωματικοί και 60 αντάρτες της ΕΚΚΑ πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Οι υπόλοιποι σκορπίστηκαν στις γύρω περιοχές.
Ο Ταγματάρχης Καπετζώνης και ο Λοχαγός Δεδούσης με μερικούς αξιωματικούς και 100 περίπου άνδρες κατόρθωσαν να διαφύγουν στην Πελοπόννησο όπου πήγαν στη Πάτρα και ενώθηκαν με τους γερμανοράλληδες συνεχίζοντας έτσι το προδοτικό παιχνίδι τους.
IV
Κατά τον τραγικό αυτόν τρόπον έληξε η θλιβερή αυτή Ιστορία της βρωμερής συνεργασίας με τον κατακτητή. Από τη συγκρότηση του 5/42 Συντ/τος ΕΚΚΑ ο Διοικητής του Συντ/ρχης Ψαρρός κάθε φορά που του δινόταν ευκαιρία διακήρυγνε ότι βγήκε κι αυτός αντάρτης στο βουνό για να συντελέση με τα τμήματα του στο διώξιμο από τη χώρα μας του κατακτητή και για την εξασφάλιση μεταπολεμικά των πολιτικών ελευθεριών του Ελληνικού Λαού. Από την πρώτη μας στιγμή παρατηρήθηκε και διαπιστώθηκε ότι οι αξιωματικοί και οι αντάρτες του Συντ/τος Ψαρρού δεν είχαν το ίδιο και ενιαίο φρόνημα. Μικρή μονάχα μειονότητα από αυτούς είχε μέσα της και εκδήλωνε τις εθνικοαπελευθερωτικές αντιλήψεις. Η μεγάλη μάζα του Συντ/τος αυτού συγκροτούνταν από στοιχεία αντιλαϊκά, υπολλείμματα της Βασιλικής Δικτατορίας της 4ης Αυγούστου. Αυτοί που, όπως οι ίδιοι ομολογούσαν, δεν βγήκαν στο βουνό για να πολεμήσουν τους κατακτητές αλλά για να χτυπήσουν σε δεδομένη στιγμή το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ.
Από τη σύνθεση και μόνο αυτή του Συντ/τος Ψαρρού διαπιστώνεται η αντιφατική του στάση όχι μόνο απέναντι στον ΕΛΑΣ αλλά και απέναντι του κατακτητή. Πειστήρια και αποδείξεις υπάρχουν, τα οποία πολύς κόσμος γνωρίζει και από τα οποία περίτρανα διαπιστώνεται η πραγματικότητα αυτή.
Μεγάλη μάζα του 5/42 Συντ/τος ΕΚΚΑ όχι μόνο δεν συμπαθούσε το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ αλλά και ενεργούσε εχθρικά εναντίον τους, ενώ από την άλλη μεριά η μειονότητα της Διοίκησής του προσπαθούσε χωρίς αποτελεσματικότητα να συγκρατήσει τους φανατικούς αντιδραστικούς, που επικρατούσαν μέσα στα τμήματα και των οποίων δυστυχώς ήθελε και επιχειρούσε να καλύπτη σε ωρισμένες περιπτώσεις πράξεις και ενέργειες εχθρικές ενάντια στο ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και φιλικές με τον κατακτητή.
Έτσι όταν τον Οκτώβρη του 1943 ο ΕΛΑΣ σήκωσε στους ώμους του τη συνδυασμένη εναντίον του επίθεση του ΕΔΕΣ και των Γερμανών, η μεν Διοίκηση του 5/42 Συντ/τος εκδήλωνε την συμπάθεια της πλατωνική όμως προς τον ΕΛΑΣ που αγωνιζόταν διμέτωπο αγώνα, η δε μεγάλη μάζα του συντ/τος έπερνε στάση καθαρά εχθρική απέναντι του ΕΛΑΣ. Η προκλητικότητα όμως των αντιδραστικών στοιχείων του 5/42 Συντ/τος φούντωσε από τη στιγμή που πέρασαν στις τάξεις του πολλά εδεσικά στοιχεία και προ παντός αξιωματικοί ύστερα από την πρώτη διάλυση του ΕΔΕΣ.
Παρ`όλα όμως αυτά που ήσαν γνωστά και διαπιστωμένα ο ΕΛΑΣ, αποβλέποντας σε όσο το δυνατόν αποτελεσματικά χτυπήματα κατά του κατακτητή και πιστός εκτελεστής της πολιτικής του ΕΑΜ διέταξε τα τμήματά του να συνεργασθούν με τμήματα του 5/42 Συντ/τος της ΕΚΚΑ στην περιοχή Άμφισσας για την αντιμετώπιση και το κτύπημα του κατακτητή. Κατά την μάχη όμως της πρώτης Φλεβάρη στην περιοχή Άμφισσας διαπιστώθηκαν τα ακόλουθα γεγονότα:
Αγαθή πρόθεση τόσο του Διοικητή του 5/42 Συντ/τος Ψαρρού όσο και του Υποδ/τη Συντ/ρχου Λαγγουράνη για την συνεργασία αυτή. Πνεύμα όμως εχθρικό προς τον ΕΛΑΣ από μέρος των λοιπών αξιωματικών - εκτός από λίγες εξαιρέσεις και της ολότητας σχεδόν των αντρών που έφθασαν μέχρι του σημείου να διαδίδουν ότι θα χτυπούσαν τα τμήματα του ΕΛΑΣαπό τα νώτα όταν οι γερμανοί θα επιτίθενται. Κατά την ίδια επίσης μάχη τμήματα του 5/42 Συντ/τος Ντούρου και Φαρμάκη όχι μόνο δεν εκτέλεσαν την εντολή που πήραν - παρ`όλο ότι είχε εκδοθή κοινή και από τις δύο διοικήσεις διαταγή επιχειρήσεων, - αλλά ούτε καν κατέλαβαν έγκαιρα τις θέσεις τους μάχης πράγμα που είχε σαν αποτέλεσμα να αιφνηδιασθούν τα τμήματα αυτά και να εγκαταλείψουν το πεδίο της μάχης χωρίς αντίσταση δίδοντας έτσι την ευκαιρία στους Γερμανούς να χτυπήσουν από τα νώτα τμήματα του ΕΛΑΣ. Και όχι μονάχα αυτό αλλά και τα ίδια αυτά τμήματα Ντούρου και Φαρμάκη της ΕΚΚΑ ενώ είχαν την έγγραφη εντολή να ελιχθούν στην περιοχή του Παρνασού ύστερα από τη συμπτυξή τους και να παρενοχλούν τον εχθρό όχι μόνον δεν συμμορφώθηκαν με την διαταγή αυτή, αλλά κι ένα μέρος τους αυτοδιαλύθηκε και διασκορπίστηκε στα χωριά της περιοχής με άδειες της διοίκησης και ένα άλλο μέρος έσπευσε να διαπεραιωθή προς το Γαλαξείδι. Επίσης ο λόχος Πετυχάκη της ΕΚΚΑ που κάλυπτε το αριστερό της διάταξης της μάχης κοντά στο 51 χλμ. του δρόμου Άμφισσα - Γραβιά, διαλύθηκε με την εμφάνηση των Γερμανικών τμημάτων και εγκατέλειψε και τα πολυβόλα του τα οποία περιμάζεψε τμήμα του ΕΛΑΣ.
Και ένα ακόμη χαρακτηριστικό:
Το Δεκέμβρη 1943 ο Ταγ/ρχης Καπετζώνης του 5/42 συντ/τος ΕΚΚΑ συνέλαβε και αφώπλισε άντρες του εφ. ΕΛΑΣ της περιοχής, κατέστρεψε τις τηλεφωνικές συγκοινωνίες ΕΥΠΑΛΙΟΥ - ΠΑΛΑΙΟΞΑΡΙΟΥ και κάλεσε το λαό της περιοχής με κωδονοκρουσίες πυροβολισμούς και άλλα μέσα ``σε ιερό πόλεμο κατά ΕΑΜ - ΕΛΑΣ``. Κάνοντας υπομονή και πάλι ο ΕΛΑΣ και μη απομακρινόμενος καθόλου από την πολιτική γραμμή του ΕΑΜ περιορίστηκε απλά και μόνο στο να καλέση τη Διοίκηση του 5/42 Συντ/τος ΕΚΚΑ να αποκαταστήσει τις πολίτιμες συγκοινωνίες του στρατού του ΕΛΑΣ και να περιορίση το μένος του παραφρονήσαντος Καπετζώνη και να τιμωρήσει τους υπευθύνους των εκτρόπων. Υποσχέθηκε μα δεν το έκαμε.
Όταν τέλος οι Γερμανοί μετά την μάχη της 1ης Φλεβάρη εγκαταστάθηκαν στην Άμφισσα και τάγματα Ράλληδων άρχισαν να εμφανίζονται στην ύπαιθρο, εκδηλώθηκε ασυγκρότητα πια η προκλητικότητα των αντιδραστικών στοιχείων του 5/42 συντ/τος ΕΚΚΑ κατά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. Και όχι μονάχα αυτό μα και η φανερή και η ανοιχτη συνεργασία μερικών απ`αυτά με τον καταχτητή - στοιχεία για τα οποία αναφέρονται παραπάνω.
Τέλος η αντιαμική Πολιτική της ΕΚΚΑ και η τορπίλληση από την αντιπροσωπεία της αυτή κατά τις συνεννοήσεις που κατέληξαν στην συμφωνία της Πλάκας - κάθε προσπάθεια για Εθνική Ενότητα και δημιουργία ενιαίου απελευθερωτικού στρατού ομολογείται και από τον πολιτικό της ΕΚΚΑ Ανθ/γό Παπαγιαννόπουλο και απ`τον ταγ/ρχη του 5/42 συντ/τος Γιακουμάκη.
Χαρακτηριστικό και αποκαλυπτικό ακόμα είναι το γεγονός ότι κατά την μάχη της 16-17 Απρίλη οι αντάρτες του 5/42 ΕΚΚΑ έψαλαν του Αητού το γυιό και ότι η σημαία του 5/42 συντ/τος φέρει κεντημένο το Στέμμα. -
Σ.Δ. Γεν. Στρατηγείου 14.5.44
κ.δ.
Ο Επιτελάρχης
Ν. ΠΑΠΑΣΤΑΜΑΤΙΑΔΗΣ
Συντ/ρχης
ΕΛΑΣ
ΓΕΝΙΚΟΝ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟΝ
ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΝ - ΓΡΑΦΕΙΟΝ ΙΙ ΚΑΙ ΙΙΙ
ΕΚΘΕΣΗ
Συμληρωματική του υπ`αριθμ. 40/2-5-44 ανακοινωθέντος του
Γενικού Στρατηγείου σχετικά με την Ε Κ.Κ.Α.
--------------
Από διμήνου και πλέον το 5/42 Σύνταγμα της ΕΚΚΑ η μόνη αντάρτικη δύναμη της οργάνωσης αυτής άρχισε να εκδηλώνει ξεκάθαρα εχθρική στάση απέναντι του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και παρασυρμένο από μια κλίκα αντιδραστικών και τυχοδιωκτικών στοιχείων όπως καταγγέλουν τα ίδια τα στελέχη της ΕΚΚΑ να φανερώνει διαθέσεις επιθετικές στην περιφέρεια Φωκίδος - Δωρίδας. Η προκλητικότητα των αντιδραστικών αυτών στοιχείων του 5/42 Συν/τος, γνωστή και λανθάνουσα και προηγούμενα, άρχισε να εκδηλώνεται ασυγκράτητα και απροκάλυπτα πια εναντίον του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ μετά την εγκατάσταση των Γερμανών στην Άμφισσα τον Φεβρουάριο και την εμφάνιση των Ταγμάτων Ράλλη στην ύπαιθρο. Ακόμα την ίδια εποχή, διαπιστώθηκε αποδεδειγμένα συνεργασία με τον κατακτητή μερικών από τα αντιδραστικά στοιχεία του 5/42, τα οποία τελικά επικράτησαν μέσα στο Σύνταγμα και πήραν στα χέρια τους τον έλεγχό του. Τελικά πραγματοποιήθηκε συνεννόηση και συνεργασία με τους Γερμανούς των Πατρών και της Ιτέας και τους Ράλληδες για κοινή συνδυασμένη ενέργεια κατά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. Παρά τις προσπαθειες του ΕΛΑΣ να συγκρατήσει το 5/42 από τον κατήφορο στον οποίο παρασυρόταν η κοινή συνδυασμένη επίθεση ΕΚΚΑ και γερμανοράλληδων κατά του ΕΛΑΣ εκδηλώθηκε στις 15 και 16 Απριλίου. Μετά την τέτοια επίθεση τα τμήματα του ΕΛΑΣ αναγκάστηκαν αμυνόμενα να αντεπιτεθούν την νύκτα της 16 προς 17 Απρίλη και μετά πολύωρη μάχη να διαλύσουν το 5/42 Σύνταγμα. Κατά τη σύγκρουση αυτή υπήρξαν θύματα και απ`τις δυό μεριές, μεταξύ των οποίων και ο Συν/χης Ψαρρός, 12 αξ/κοί και 60 άνδρες του 5/42 Συν/τος κρατούνται αιχμάλωτοι.
Οι υπόλοιποι διασκορπίστηκαν μεμονωμένοι. Οι Αρχηγοί της κλίκας που συνεργάστηκε με τους Γερμανοράλληδες Καπετζώνης και Δεδούσης με 100 άνδρες κατόρθωσαν να διαφύγουν στην Πελοπόννησο, όπου πήγαν στας Πάτρας και ενώθηκαν με τους γερμανοράλληδες στις γραμμές των οποίων πέρασαν φανερά πια, μετά το ξεσκέπασμά τους. Δίνουμε μια σύντομη έκθεση των γεγονότων κατά χρονολογική σειρά από το Φεβρουάριο μόνο και δώθε μαζί με τα πιο χτυπητά στοιχεία που δείχνουν στον καθένα και αποδείχνουν ατράνταχτα τόσο την απόφαση του 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ να χτυπήσει το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, όσο και στη συνεννόηση και τη συνεργασία του με τους γερμανοράλληδες.
Ι
Μετά την εγκατάσταση των Γερμανών στην Άμφισσα - όπου πρώτα η έδρα του 5/42 Συν/τος - ύστερα από τη μάχη της 1ης Φλεβάρη, στο 51 χλμ. του δρόμου Άμφισσας - Γραβιάς πολλοί απ` τους αντάρτας του Συν/τος αυτού προσχώρησαν στους Ράλληδες, άλλοι συναναστρέφοταν με οικειότητα τους Γερμανούς της περιοχής.
Ο Λοχαγός Ψιλογιάννης, επιμελητής του ίδιου Συν/τος κυκλοφορούσε ελεύθερα μεσα στην Άμφισσα, ανάμεσα στους Γερμανούς, με τους οποίους συνεννοείτο στα φανερά. Μερικοί άλλοι αξ/κοί και άντρες του 5/42 που είχαν αιχμαλωτισθεί από τους Γερμανούς, αφέθηκαν ελεύθεροι απ`αυτούς, με τη δήλωση μόνον ότι άνηκαν στη ΕΚΚΑ και ότι πολεμούν εναντίον των Κομμουνιστών του ΕΛΑΣ.
Ο δάσκαλος Καλοπετινίτσας αιχμαλωτίστηκε και αυτός από τους Γερμανούς και όταν ανέφερε ότι στο χωριό του υπήρχαν όπλα της ΕΚΚΑ που είναι εχθρός του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ αφέθηκε ελεύθερος, χωρίς καν να κατασχεθούν τα όπλα. Όπως ήταν φυσικό όλοι αυτοί οι παράγοντες και αντιδραστικά στοιχεία του 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ έσπρωχναν το Συν/μα σε προστριβές κατά του ΕΛΑΣ και αντίδραση κατά του ΕΑΜ. Πραγματικά από τις αρχές του Μάρτη εκδηλώθηκαν πια φανερά οι εχθρικές διαθέσεις και προθέσεις με επιθέσεις ανοιχτές κατά του ΕΑΜ ΕΛΑΣ, δυστυχώς δε και η ανοικτή και φανερή συνεργασία με τον καταχτητή και τα όργανά του.
Στις 6 του Μάρτη ο Λοχαγός του 5/42 Δεδούσης επί κεφαλής του Λόχου του, χωρίς να προκληθή κατά τίποτα, ξαφνικά αφώπλισε τη Φρουρά ΕΛΑΣ του αεροδρομίου Πενταγιούς και την αιχμαλώτισε. Ταυτόχρονα συνέλαβε και αφώπλισε την περιφερειακή ΕΑΜ Φωκίδος με όλο το προσωπικό της και λεηλάτησε τις αποθήκες των. Επίσης συνέλαβε και αφώπλισε τον εφεδρικόν ΕΛΑΣ της περιοχής Πενταγιούς. Τους αιχμαλώτους και τα λεηλατηθέντα είδη συναποκόμισε στην περιοχή Παλαιοξαρίου. Είναι αξιοσημείωτα ότι όλα αυτά έγιναν κάτω από τα μάτια του διοικητή του 5/42 ΕΚΚΑ Συν/ρχη Ψαρρού, ο οποίος τα έβλεπε και όμως κανένα μέτρο δεν έλαβε για να προλάβει ή τουλάχιστο να αποκαταστήσει την τάξη έστω και εκ των υστέρων και να τιμωρήσει τους υπευθύνους. Και σαν να μην αρκούσαν όλα αυτά ο Λοχαγός Δεδούσης και οι στρατιώτες του, συνεχίζοντας τα κατορθώματά τους, σκότωσαν τον αρχηγό του εφεδρικού ΕΛΑΣ Κροκυλίου συν. Βάρσο, δίχως αιτία.
Ο ΕΛΑΣ μπρός στην τέτοια κατάσταση δεν αντέδρασε δυναμικά. Ζήτησε μόνον από τον Συν/ρχη Ψαρρό να απελευθερώσει τους αιχμαλωτισθέντας να αποδόσει τα διαρπαγέντα είδη, να δικάσει ο ίδιος τους υπευθύνους για το φόνο του άτυχου συν. μας Βάρσου και να αποκαταστήσει τελικά την τάξη. Αλλά από όλα αυτά δεν επραγματοποιήσε παρά μόνον την απελευθέρωση των αιχμαλώτων.
Όμως ο ΕΛΑΣ και ύστερα από αυτά τα τόσο σοβαρά γεγονότα, συγκρατείται και πάλι πιστός τηρητής της υπογραφής του, στο πρωτόκολλο-συμφωνία Πλάκας της 29 Φλεβάρη. Και με βάση τη συμφωνία αυτή καλεί το Συν/ρχη Ψαρρό, να συναντηθεί με Επιτροπή του ΕΛΑΣ για συνεννόηση και αποκατάσταση της τάξεως. Πραγματικά στις 13 Μαρτίου γίνεται συνάντηση στο ΛΙΔΩΡΙΚΙ στην οποία παρευρέθηκε και ο Άγγλος Ταγ/ρχης ΤΖΕΦ. Κατά την συνάντηση αυτή υποδείχτηκε στον Σ/χη Ψαρρό τόσο από τον ΕΛΑΣ, όσο και από τον Άγγλο Ταγ/ρχη ΤΖΕΦ και για την αποκατάσταση και μόνο φιλικών σχέσεων, να αποδοθούν τα αρπαγέντα υλικά και όπλα του ΕΛΑΣ να συλληφθούν ο Δεδούσης και οι συνένοχοί του για το φόνο του Βάρσου και να δικασθούν από στρατοδικείο της ΕΚΚΑ, παρισταμένου και αντιπροσώπου του ΕΛΑΣ, να αποκηρυχθεί ο Λοχαγός Ψιλογιάννης, επιμελητής του 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ που παραμένει στην Άμφισσα και συνεργάζεται με τους Γερμανούς, να συλληφθεί ή αποκηρυχθεί ο Ταγ/ρχης Καπετζώνης που κήρυξε ιερό πόλεμο κατά του ΕΛΑΣ από τον Δεκέμβρη ακόμα στην περιοχή Ευπαλίου και ωργίασε σε βάρος των ΕΑΜιτών. Ο Συν/ρχης Ψαρρός όμως δεχτηκε μόνο την επιστροφή του υλικού και όπλων χωρίς όμως να εκπληρώση τελικά ούτε αυτή την υπόσχεση του. Τέλος ο Συν/ρχης Ψαρρός τάχθηκε αλληλέγγυος με τους Καπετζώνην και Δεδούση εγκατέλειψε πια τις συγκεκαλυμμένες εχθρικές ενέργειες του και έλαβε φανερά εχθρική στάση κατά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, επιδοκιμάζοντας και επιθετική ενέργεια που έγινε στις 28 Μάρτη από τα τμήματα Καπετζώνη - Δεδούση κατά του Λόχου του ΕΛΑΣ κινούμενο προς την περιοχήν Ευπαλίου και αποτέλεσμα της οποίας επίθεσης υπήρξε ο φόνος ενός αντάρτη του ΕΛΑΣ και ο τραυματισμός άλλου και η αιχμαλωσία 20 ανταρτών του Λόχου του ΕΛΑΣ, οι οποίοι εκτός που απογυμνώθηκαν δέρνονταν και προπηλακίζονταν κατά τρόπο απάνθρωπο επί μέρες νηστικοί και φυλακισμένοι. Έκτοτε - ίσως χάρη στην υποχωρητικότητα, ανεκτικότητα και μακροθυμία που εξακολουθούσε να τηρεί ο ΕΛΑΣ - σειρά όλη εχθρικών ενεργειών του Συν/ρχη Ψαρρού και των συνεργατών του δημιούργησε στην περιοχή εκείνη ατμόσφαιρα παρόμοια μ`εκείνη των περιοχών στις οποίες έχουν εγκατασταθεί Γερμανοράλληδες. Ακόμα έγινε φανερά χειροπιαστή η συνεννόηση και συνεργασία με τον κατακτητή και τα φανερά όργανα του. Να οι σπουδαιότερες από τις ενέργειες αυτές, που δείχνουν ξεκάθαρα την απόφαση πια του Συν/ρχη Ψαρρού και της ομάδας Καπετζώνη - Δεδούση να χτυπήσουν τον ΕΛΑΣ και που αποδείχνουν τη συνεργασία τους με τους Γερμανοράλληδες.
1) Στις 3 Απρίλη εξέδωκε την υπ`αριθμ. 543 Διαταγή προκήρυξη με την οποία κήρυχνε την περιοχή Δωρίδας σε κατάσταση πολιορκίας (Στρατιωτικός νόμος). Διέλυσε όλες τις οργανώσεις ΕΑΜ ΕΛΑΣ της περιοχής και συνέλαβε και φυλάκισε όλους τους υπευθύνους και διευθύνοντες των οργανώσεων αυτών. Απαγόρευσε την ελεύθερη κυκλοφορία και την είσοδο οποιουδήποτε ΕΑΜ στην περιοχή. Ζήτησε από τους ΕΑΜίτες και ΕΛΑΣίτες να παραδώσουν τα όπλα ορίζοντας την ποινή του θανάτου για τους παραβάτες. Ταυτόχρονα διέταξε ΕΛΑΣικό απόσπασμα που βρισκόταν εγκατεστημένο στη Φωκίδα να εγκαταλείψει την περιοχή και συνέλαβε και τραυμάτισε τον Καπετάνιο του Συν/τος Παρνασσίδας Εφ. ΕΛΑΣ συναγ. Δαφνομήλη και άλλους 20 ΕΛΑΣίτες στην Ερατεινή. Όλοι αυτοί υπέστησαν άγριο ξυλοδαρμό, ξεγύμνωμα κ. λ. π. Ζήτησε με επιστολή του από τις οργανώσεις ΕΚΚΑ να μην ψηφίσουν στην εκλογή στις 23 Απρίλη για την ανάδειξη Εθνικού Συμβουλίου. Τις ίδιες μέρες διέταξε και σκότωσαν μεμονωμένους αντάρτες του ΕΛΑΣ που κυκλοφορούσαν για υπηρεσία συνδέσμων, καθώς και μερικούς ΕΑΜίτες πολίτες. Λεηλάτησε τις αποθήκες του εφ. ΕΛΑΣ της περιφερειακής ΕΑΜ και της Μονάδας ΕΛΑΣ. Αρπαξε το φορτίο γερμανικού πλοίου που είχαν καταλάβει τμήματα του ΕΛΑΣ στο λιμάνι Ερατινής (15.000 όκ. αλεύρι, 250 βαρέλια πετρέλαιο και άλλα υλικά). Επέτρεψε στους μαινόμενους αντάρτες του και ασυνείδητους αξ/κούς και να βασανίζουν τους αιχμαλωτισθέντες ΕΑΜίτες με βασανιστήρια φρικτότερα και αγριότερα από κείνα που κάνει η Γκεστάπο και η ειδική Ασφάλεια των Ράλληδων. Πάνω από 60 ηρωικοί αντάρτες του ΕΛΑΣ και ΕΑΜίτες ξυπολύθηκαν, γδύθηκαν, ταλαιπωρήθηκαν , διψασμένοι και νηστικοί ολόκληρες μέρες, βασανίστηκαν άγρια. Μερικοί από τους ατυχείς αυτούς συναγωνιστές μας πιάστηκαν σε απρόκλητες, ξαφνικές επιθέσεις του 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ κατά τμημάτων μας και οι περισσότεροι στα χωριά τους.
2) Ταυτόχρονα η διοίκηση του 5/42 Συντ/τος ΕΚΚΑ διέταξε την επιστράτευση των ανηκόντων στα εφεδρικά τμήματα της ΕΚΚΑ και συγκέντρωσε έτσι δύναμη 1000 περίπου ανδρών - προφανώς γιατί ετοιμαζόταν για επίθεση κατά του ΕΛΑΣ.
3) Η Διοίκηση και η κλίκα των αξ/κών του 5/42 Συντ/τος ΕΚΚΑ ήρθε σε συνεννοήσεις με γερμανούς και Ράλληδες, με τους οποίους συμφώνησε να την ενισχύσουν με δύναμη πυρομαχικά και τρόφιμα για να χτυπήσει τον ΕΛΑΣ. Αυτά αποδείχνονται ατράνταχτα από τα ακόλουθα γεγονότα.
α) Στις 10 Απρίλη γερμανική βενζινάκατος από την Πάτρα με τρόφιμα και 150 όπλα έφθασε στο Μοναστηράκι. Οι επιβαίνοντες συνεννοήθηκαν με τον Ταγ/ρχην Καπετζώνην σαν αντιπρόσωπον του 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ, ο οποίος ζήτησε - όπως βεβαιώνουν αξιόπιστες πληροφορίες - να τον ενισχύσουν με Ράλληδες οι οποίοι να επιτεθούν ταυτόχρονα με την ΕΚΚΑ κατά του ΕΛΑΣ από την περιοχή ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ.
β) Στις 10 Απρίλη απέστειλε το λοχαγό Δεδούση με βενζινόπλοιο στο Γαλαξείδι απ`όπου ήρθε σε επαφή με τους Γερμανούς της Ιτέας και ζήτησε να επιτεθούν κατά του ΕΛΑΣ για αντιπερισπασμό στην περιοχή της ΓΚΙΩΝΑΣ. Η ενέργεια αυτή εκδηλώθηκε πραγματικά κατά της ΚΑΛΟΣΚΟΠΗΣ στις 16 Απρίλη, όπου οι Γερμανοί πυρπόλησαν το χωρίο.
γ) Πολλές φορές βενζινόπλοια από την Πελοπόννησο αποβίβασαν πυρομαχικά στην παραλία ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ - ΜΑΡΑΘΙΑ σε παραλαβή του 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ.
δ) Θετικές πληροφορίες, ανέφεραν ότι περίμεναν και από την Αθήνα δύναμη αξ/κών και ανδρών Γερμανοράλληδων, η οποία θα εκινείτο με βενζινόπλοιο από την περιοχη ΓΕΡΑΝΕΙΩΝ προς ενίσχυση του 5/42 προσβάλλοντας από τα νώτα τα τμήματα του ΕΛΑΣ.
ε) Εξακριβωμένες πληροφορίες ανέφεραν την επίταξη αρκετών πλοιαρίων και βενζινοπλοίων και τη διατήρησή τους σε επιφυλακή στην περιοχή ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ - ΤΡΙΖΩΝΙΑ με σκοπό την επικοινωνία με τους γερμανοράλληδες της Πελοποννήσου ή για την μεταφορά ενισχύσεων από κεί.
ΙΙ
Το τέτοιο θλιβερό κατάντημα και τον κατήφορο τον οποίον είχε πάρει το 5/42 Συν/μα ΕΚΚΑ διαπίστωσαν και τα υγιά και τίμια στοιχεία που υπομονητικά έμειναν ακόμα μέσα στους κόλπους της ΕΚΚΑ. Αλλά όταν πια τα πράγματα πήραν τη μορφή φανερής και ξεκάθαρης συνεργασίας με τον κατακτητή και αποφασισμένης κοινής επιθετικής ενέργειας κατά του ΕΛΑΣ τα τίμια αυτά στοιχεία αντέδρασαν όπως και όσοι μπόρεσαν και αποκάλειψαν και κατάγειλλαν την κατάσταση στους αξ/κούς και άνδρες του 5/42 Συν/τος. Έτσι ο Υποδιοικητής του 5/42 Συν/τος και μέλος της Κ.Ε. της ΕΚΚΑ Αντ/ρχης ΛΑΓΓΟΥΡΑΝΗΣ με ανοιχτη επιστολή του στις 10 Απρίλη αποκαλύπτει ότι οι αντιπρόσωποι της ΕΚΚΑ που υπογράψανε τη συμφωνία της Πλάκας στις 29 Φλεβάρη καταπάτησαν την εντολή που είχαν πάρει για την επιδίωξη της ενότητας του ανταρτικού στρατού και για το σχηματισμό Εθνικής Κυβερνήσεως. Επίσης αποκαλύπτει ότι ομάδα αξ/κών του 5/42 Συν/τος ΕΚΚΑ που κατόρθωσε να παρασύρει και μερικούς άλλους, υπόγραψαν πρωτόκολλο με το οποίο αποκηρύξανε την ΕΚΚΑ. Οι αξ/κοί αυτοί και άνδρες του 5/42 συν/τος ΕΚΚΑ - τονίζει η επιστολή - `` παρέβλεψαν τα Λαϊκά συμφέροντα και ζήτησαν αμφίβολο ανεξαρτησία και αυτοτέλεια για ύποπτους απελευθερωτικούς αγώνες``. Συνεχίζοντας αποκαλύπτει στους άντρες του Συντάγματος ότι η κατάσταση αυτή όλους εκείνους που βρισκόταν στην ΕΚΚΑ τους. . . ``οδηγούσε δεμένους χειροπόδαρα στην διάθεση του εχθρού και Γερμανοράλληδων`` που καταλήγει ύστερα απ`αυτά, ο τίμιος υποδιοικητής του 5/42: ``Πήρα την αμετάτρεπτη απόφαση να προσχωρήσω στην πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης και να ενταχθώ στο Εθνικό Λαικό Στρατό και καλώ όλους σας τους πραγματικούς οπαδούς της ΕΚΚΑ και τους τίμιους αξιωματικούς και αντάρτες του Συντάγματός μας του 5/42 από τους πρώτους μέχρι του τελευταίου ν`ακολουθήσουν το παράδειγμά μου. Να είσθε βέβαιοι ότι ο Εθνικός Λαϊκός Στρατός θα δεχθή με μεγάλη χαρά κάθε τίμιο αγωνιστή του 5/42 και της ΕΚΚΑ στις αγκάλες του.
Ύστερα από το ξεσκέπασμα και τη καταγγελία του ίδιου του Υποδιοικητή του 5/42 συντάγματος ΕΚΚΑ, για το τι σκευωρούσε η κλίκα και ένας άλλος ανώτερος αξιωματικός του 5/42 συντάγματος ο Ταγματάρχης Παπαϊωάννου χαρακτηρίζει την αδράνειαν και την σιωπή για έγκλημα και μιλάει για το κατάντημα της ΕΚΚΑ έτσι.
`` Η αντιπροσωπεία της ΕΚΚΑ τελευταίως μετέβη εις την διάσκεψιν της Πλάκας της 29ης -2-44 διά την ένωσιν όλων των ανταρτικών οργανώσεων σε ένα Εθνικόν Στρατόν κατά απολύτως γενικήν επιθυμίαν του Λαού και ανταρτών όλων οργανώσεων. Αυτή όμως αντί να συντελέση στην ένωση ετορπίλλισε και την τελευταία προς τούτο ελπίδα. Αποκαλύπτει ύστερα ότι στις αρχές του Μάρτη πολλοί αξιωματικοί και αντάρτες του 5/42 συν/τος είχαν υπογράψει πρωτόκολλον τιμής για την κατάργηση της Δ/σης του 5/42 Συντ/τος, την κήρυξη πολέμου αμέσως κατόπιν κατά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ υπό καινούργια Διοίκηση που θα εγκαθιστούσαν. Σχετικά με τις ενέργειες του Γερμανοράλλη Λοχαγού του 5/42 Συν/τος Δεδούση γράφει `` ο λοχαγός Δεδούσης ενώπιον μου εδήλωσε επί λέξει εις τον κ. Συντ/ρχην Ψαρρόν: ``εγώ, οι αξιωματικοί και οι αντάρτες μας διετελούμεν εν επαναστάσει, θα σου καταργήσω το σύνταγμα με το οποίον θα πολεμήσω τους ΕΑΜίτας``.
Ως αποτέλεσμα των επιπόνων υποδείξεών μας προς τον κ. Συντ/ρχην έσχομεν τας αμφιταλλαντεύσεις και το αναποφάσιστον, όσον αφορά την καθάρησιν διά ριζικών αποφάσεων του Συντ/τος. Και συνεχίζει:``Πρό δέκα ημερών διετάχθην να συμβάλλω όχι κατά των κατακτητών αλλά κατά Ελλήνων. Ηρνήθην την συμβολήν αυτήν και εξώρκισα τον κ. Ψαρρόν να λάβει μέτρα ώστε οι μόχθοι και ο ιδρώς του να μην πάν χαμένοι. Ουδεμίαν απάντησιν μου εδόθη και αι εχθροπραξίαι μεταξύ των Ελλήνων ήρχισαν. Πρό της αθλίας αυτής καταστάσεως ο αντ/ρχης κ. Λαγγουράνης και ο υποφαινόμενος απεφασίσαμεν ν`αποχωρήσωμεν και κηρύξωμεν ως σύνθημα την ένωσιν των ανταρτικών ομάδων εις ένα στρατόν τεθέντα εις την διάθεσιν της Π.Ε.Ε.Α. Αγαπητοί Δημοκράται Ταγμ/ρχαι Φαρμάκη, Γιακουμάκη και Μπαϊζάνε, τι ρόλο παίζετε ανέμεσα στους στεματοφόρους και τον σοσιαλιστή Ψαρρό; Ελάτε μαζί μας να ενισχύσετε την φωνήν διά την ένωσιν με τους αντάρτες μαζί ή και μόνοι. Πάρτε μαζί σας και τον κ. Ψαρρόν εκτός αν επιμένη να αναπαύεται εις τας δάφνας των εθνικών πράξεων της Πενταγιούς Κροκυλίου και κωδονοκρουσιών του Ευπαλίου.``
Και καταλήγει ο τίμιος αξιωματικός: ``Αξιωματικοί και αντάρτες του 5/42 ελάτε να ενωθούμε όλοι μαζί κατά των κατακτητών. Ελάτε στους αδελφούς σας. Είναι τίμιοι Έλληνες όπως και σεις. Οπαδοί της ΕΚΚΑ Δωρίδος ενισχύσατε την φωνήν διά την ένωσιν, ίσως και μην είναι αργά``.
Παραθέσαμε τις διαπιστώσεις και τις αποκαλύψεις δύο ανωτέρων αξιωματικών της ΕΚΚΑ για την κατάσταση του 5/42 Συντάγματος ΕΚΚΑ που σιγά-σιγά το οδήγησε στα χέρια των αντιλαϊκών στοιχείων. Ύστερα από τις παραπάνω αποκαλύψεις και καταγγελίες των ίδιων των στελεχών του 5/42 Συντάγματος ΕΚΚΑ, είναι περιτή κάθε άλλη μαρτυρία και απόδειξη.
ΙΙΙ
Έτσι οι συνεργάτες των γερμανοράλληδων έμειναν πια μόνοι και κυρίαρχοι του 5/42 Συντάγματος ΕΚΚΑ. Όλα τα γεγονότα, οι ενέργειες της Διοίκησις και του 5/42 Συντάγματος ΕΚΚΑ, οι κινήσεις και αι διαταγές του, οι συνεννοήσεις τους, όλες οι πληροφορίες όλα έδειχναν ξεκάθαρα πια ότι είχε αποφασισθή εχθρική ενέργεια επίθεση κατά του ΕΛΑΣ και μάλιστα σε συνδυασμώ και συνεργασία με τους Γερμανοράλληδες. Και όμως ο ΕΛΑΣ πιστός στο σύμφωνο της Πλάκας δείχτικε για μια ακόμη φορά μακρόθυμος και υπομονετικός και έκανε ύστατες προσπάθειες να ανανήψουν και να σταματήσουν τον κατήφορο στο βάραθρο της συνεργασίας με τον εχθρόν. Την ώρα που τόσες πληροφορίες και τόσες ενέργειες έδειχναν ότι ετοιμαζόταν κοινή επίθεση ΕΚΚΑ και γερμανοράλληδων εναντίον της, η μονάδα του ΕΛΑΣ που βρίσκεται στην περιοχή εκείνη συνιστούσε με την υπ`αριθμ. 195 της 6 Απριλίου διαταγή της την αποφυγή πάσης ενεργείας κατά 5/42 ΕΚΚΑ και την επιζήτηση ειρηνικής διευθετήσεως βάσει των γενικών οδηγιών του Γεν. Στρατηγείου ΕΛΑΣ. ``Το Γενικό Στρατηγείον με την υπ`αριθμ. Ε. Π. Ε. 757 της 8ης Απριλίου Διαταγής του έδωσε οδηγίες να επιζητηθή η σύγκλιση εξεταστικής επιτροπής μικτής και με την συμμετοχή του Άγγλου Ταγματάρχη Τζών για την επίλυση των εκκρεμών ζητημάτων μεταξύ ΕΚΚΑ και ΕΛΑΣ. Τέλος στις 9 Απριλίου διαβιβάστικε στον Συντ/ρχην Ψαρρόν και η υπ`αριθμ. 18 διαταγή της Π. Ε. Ε. Α η οποία συνιστούσε τη συμμόρφωση του με τους όρους του Γεν. Στρατηγείου για την ειρηνική επίλυση των διαφορών.
Απ`όλες αυτές τις προσπάθειες που δείχνουν υποχωρητικό ......... και αγώνα να συγκρατηθούν στον ίσιο δρόμο οι συνεργαζόμενοι πια αποδειγμένα με τους γερμανοράλληδες - ο Συντ/ρχης Ψαρρός απάντησε μετά πέντε ολόκληρες μέρες με τα υπ`αριθμ. 623 της 14 Απρίλη και 631 της 15 Απρίλη έγγραφα του και κατά τρόπον αόριστο και παρελκυστικό που έδειχνε αφ`ενός καθαρά το σκοπό να κερδίση χρόνο με παρελκύσεις για να ολοκληρώση τη συνεργασία με τους γερμανοράλληδες και αφ`ετέρου τις προθέσεις του, γιατί απειλούσε με αιματοχυσία``. Άφηκε μόνο ελεύθερους τους αιχμαλώτους σε αξιοθρήνητη κατάσταση, γυμνούς ξυπόλητους και με ίχνη ξυλοδαρμού μέχρις αίματος και αγρίων βασανηστηρίων. Παρά ταυτα η μονάδα του ΕΛΑΣ ειδοποιήσε τον Συντ/ρχη Ψαρρό με το υπ`αριθμ. Α. Π. 247 της 15 Απρίλη έγγραφό της ότι περιμένει οδηγίες του Γενικού Στρατηγείου σε απάντηση του υπ`αριθμ. 631 έγγραφου του.
Δυστυχώς ο Συντ/ρχης Ψαρρός και οι συνεργάτες του είχαν πάρει την απόφαση τους και είχαν ολοκληρώσει πια τα σχέδια τους για κοινή συνδυασμένη επίθεση κατά του ΕΛΑΣ με τους Γερμανοράλληδες. Ενώ ζητούσε να συζητήσουμε τους όρους του με το υπ`αριθμ. 631 έγγραφό του της 15 Απρίλη ταυτόχρονα διέτασσε δολοφονική επίθεση κατά των τμημάτων του ΕΛΑΣ με την υπ`αριθμ. 614 της 14 Απρίλη διαταγή του προς τα τμήματα να προπαρασκευάσουν επίθεση κατά του ΕΛΑΣ εν αναμονή ενισχύσεων``. Έτσι τη νύκτα της 12-13 Απρίλη στην περιοχή Παλαιοχώρι Μάραζα τμήματα του ΕΛΑΣ χτυπήθηκαν ξαφνικά με αυτόματα όπλα από τμήματα της ΕΚΚΑ καθώς και Δ. της θέσης Παλαιοχώρι - Σεργούλα. Σκοτώθηκε ένας αντάρτης του ΕΛΑΣ και τραυματίσθηκαν 2. Και στις 15 Απρίλη εκδηλώθηκε η γενική επίθεση. Τμήματα του 5/42 Συντ/τος ΕΚΚΑ επιτέθηκαν ξαφνικά κατά ενός Λόχου του ΕΛΑΣ στην παραλία Μαραθιάς. Σκοτώθηκαν 2 αντάρτες μας και τραυματίσθηκαν άλλοι 2. Πιάστηκαν 20 αντάρτες μας αιχμάλωτοι, μεταξύ των οποίων και ο Διοικητής του Λόχου. Οι αιχμάλωτοι απογυμνώθηκαν και δάρθηκαν ανηλεώς, μη εξαιρουμένου ούτε του Λοχαγού και την επομένη επρόκειτο να εκτελεσθούν, όπως βεβαιώνουν πληροφορίες εξώδικες. Ταυτόχρονα ο λοχαγός της ΕΚΚΑ Δεδούσης αποβιβάστηκε στο Γαλαξείδι όπου προέβη σε τρομοκρατικές ενέργειες κατά των ΕΑΜιτών και ΕΛΑΣιτών και ήρθεν σε επαφή με τους Γερμανοράλληδες για συνεργασία κατά των τμημάτων του ΕΛΑΣ στους οποίους έδωσε και πληροφορία χρήσιμη για να επιτεθούν από τα νώτα των τμημάτων του ΕΛΑΣ.
Και πραγματικά εκδηλώθηκε στις 16 Απριλίου και η συνδυασμένη ενέργεια και των Γερμανοράλληδων προς την περιοχή Γκιώνας. Μετά πολύωρη μάχη κατόρθωσαν να καταλάβουν την ΚΟΛΟΣΚΟΠΗ την οποία λεηλάτησαν και πυρπόλησαν.
Το θλιβερό σχέδιο της κοινής συνδυασμένης επιθετικής ενεργείας κατά του ΕΛΑΣ άρχισε να εφαρμόζεται:Το 5/42 Συν/μα ΕΚΚΑ άρχισε με την επίθεση στις 15 Απρίλη στην παραλία Μαραθιάς και οι Γερμανοράλληδες στις 16 Απρίλη στην ΚΑΛΟΣΚΌΠΗ της Γκιώνας. Όταν πια ξεσκεπάστηκε και εκδηλώθηκε το σχέδιον και τα τμήματα του ΕΛΑΣ κινδύνευαν να βρεθούν μεταξύ δύο πυρών και ν`αντιμετωπίσουν γενικότερη συνδυασμένη επίθεση και από άλλες μεριές(Δεδούση, Γερμανοράλληδες ΙΤΕΑΣ, από ΝΑΥΠΑΚΤΟ και ΓΕΡΑΝΙΑ γερμανοράλληδες κ. λ. π. αναγκάστηκαν αμυνόμενοι πια να αντεπιτεθούν την νύκτα της 16 προς 17 Απρίλη. Μετά πολύωρη μάχη τα τμήματα του ΕΛΑΣ διέλυσαν το 5/42 Σύνταγμα ΕΚΚΑ. Κατά τη σύγκρουση υπήρχαν θύματα και από τις δυό μεριές, μεταξύ των οποίων και ο Συντ/ρχης Ψαρρός, 12 περίπου αξιωματικοί και 60 αντάρτες της ΕΚΚΑ πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Οι υπόλοιποι σκορπίστηκαν στις γύρω περιοχές.
Ο Ταγματάρχης Καπετζώνης και ο Λοχαγός Δεδούσης με μερικούς αξιωματικούς και 100 περίπου άνδρες κατόρθωσαν να διαφύγουν στην Πελοπόννησο όπου πήγαν στη Πάτρα και ενώθηκαν με τους γερμανοράλληδες συνεχίζοντας έτσι το προδοτικό παιχνίδι τους.
IV
Κατά τον τραγικό αυτόν τρόπον έληξε η θλιβερή αυτή Ιστορία της βρωμερής συνεργασίας με τον κατακτητή. Από τη συγκρότηση του 5/42 Συντ/τος ΕΚΚΑ ο Διοικητής του Συντ/ρχης Ψαρρός κάθε φορά που του δινόταν ευκαιρία διακήρυγνε ότι βγήκε κι αυτός αντάρτης στο βουνό για να συντελέση με τα τμήματα του στο διώξιμο από τη χώρα μας του κατακτητή και για την εξασφάλιση μεταπολεμικά των πολιτικών ελευθεριών του Ελληνικού Λαού. Από την πρώτη μας στιγμή παρατηρήθηκε και διαπιστώθηκε ότι οι αξιωματικοί και οι αντάρτες του Συντ/τος Ψαρρού δεν είχαν το ίδιο και ενιαίο φρόνημα. Μικρή μονάχα μειονότητα από αυτούς είχε μέσα της και εκδήλωνε τις εθνικοαπελευθερωτικές αντιλήψεις. Η μεγάλη μάζα του Συντ/τος αυτού συγκροτούνταν από στοιχεία αντιλαϊκά, υπολλείμματα της Βασιλικής Δικτατορίας της 4ης Αυγούστου. Αυτοί που, όπως οι ίδιοι ομολογούσαν, δεν βγήκαν στο βουνό για να πολεμήσουν τους κατακτητές αλλά για να χτυπήσουν σε δεδομένη στιγμή το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ.
Από τη σύνθεση και μόνο αυτή του Συντ/τος Ψαρρού διαπιστώνεται η αντιφατική του στάση όχι μόνο απέναντι στον ΕΛΑΣ αλλά και απέναντι του κατακτητή. Πειστήρια και αποδείξεις υπάρχουν, τα οποία πολύς κόσμος γνωρίζει και από τα οποία περίτρανα διαπιστώνεται η πραγματικότητα αυτή.
Μεγάλη μάζα του 5/42 Συντ/τος ΕΚΚΑ όχι μόνο δεν συμπαθούσε το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ αλλά και ενεργούσε εχθρικά εναντίον τους, ενώ από την άλλη μεριά η μειονότητα της Διοίκησής του προσπαθούσε χωρίς αποτελεσματικότητα να συγκρατήσει τους φανατικούς αντιδραστικούς, που επικρατούσαν μέσα στα τμήματα και των οποίων δυστυχώς ήθελε και επιχειρούσε να καλύπτη σε ωρισμένες περιπτώσεις πράξεις και ενέργειες εχθρικές ενάντια στο ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και φιλικές με τον κατακτητή.
Έτσι όταν τον Οκτώβρη του 1943 ο ΕΛΑΣ σήκωσε στους ώμους του τη συνδυασμένη εναντίον του επίθεση του ΕΔΕΣ και των Γερμανών, η μεν Διοίκηση του 5/42 Συντ/τος εκδήλωνε την συμπάθεια της πλατωνική όμως προς τον ΕΛΑΣ που αγωνιζόταν διμέτωπο αγώνα, η δε μεγάλη μάζα του συντ/τος έπερνε στάση καθαρά εχθρική απέναντι του ΕΛΑΣ. Η προκλητικότητα όμως των αντιδραστικών στοιχείων του 5/42 Συντ/τος φούντωσε από τη στιγμή που πέρασαν στις τάξεις του πολλά εδεσικά στοιχεία και προ παντός αξιωματικοί ύστερα από την πρώτη διάλυση του ΕΔΕΣ.
Παρ`όλα όμως αυτά που ήσαν γνωστά και διαπιστωμένα ο ΕΛΑΣ, αποβλέποντας σε όσο το δυνατόν αποτελεσματικά χτυπήματα κατά του κατακτητή και πιστός εκτελεστής της πολιτικής του ΕΑΜ διέταξε τα τμήματά του να συνεργασθούν με τμήματα του 5/42 Συντ/τος της ΕΚΚΑ στην περιοχή Άμφισσας για την αντιμετώπιση και το κτύπημα του κατακτητή. Κατά την μάχη όμως της πρώτης Φλεβάρη στην περιοχή Άμφισσας διαπιστώθηκαν τα ακόλουθα γεγονότα:
Αγαθή πρόθεση τόσο του Διοικητή του 5/42 Συντ/τος Ψαρρού όσο και του Υποδ/τη Συντ/ρχου Λαγγουράνη για την συνεργασία αυτή. Πνεύμα όμως εχθρικό προς τον ΕΛΑΣ από μέρος των λοιπών αξιωματικών - εκτός από λίγες εξαιρέσεις και της ολότητας σχεδόν των αντρών που έφθασαν μέχρι του σημείου να διαδίδουν ότι θα χτυπούσαν τα τμήματα του ΕΛΑΣαπό τα νώτα όταν οι γερμανοί θα επιτίθενται. Κατά την ίδια επίσης μάχη τμήματα του 5/42 Συντ/τος Ντούρου και Φαρμάκη όχι μόνο δεν εκτέλεσαν την εντολή που πήραν - παρ`όλο ότι είχε εκδοθή κοινή και από τις δύο διοικήσεις διαταγή επιχειρήσεων, - αλλά ούτε καν κατέλαβαν έγκαιρα τις θέσεις τους μάχης πράγμα που είχε σαν αποτέλεσμα να αιφνηδιασθούν τα τμήματα αυτά και να εγκαταλείψουν το πεδίο της μάχης χωρίς αντίσταση δίδοντας έτσι την ευκαιρία στους Γερμανούς να χτυπήσουν από τα νώτα τμήματα του ΕΛΑΣ. Και όχι μονάχα αυτό αλλά και τα ίδια αυτά τμήματα Ντούρου και Φαρμάκη της ΕΚΚΑ ενώ είχαν την έγγραφη εντολή να ελιχθούν στην περιοχή του Παρνασού ύστερα από τη συμπτυξή τους και να παρενοχλούν τον εχθρό όχι μόνον δεν συμμορφώθηκαν με την διαταγή αυτή, αλλά κι ένα μέρος τους αυτοδιαλύθηκε και διασκορπίστηκε στα χωριά της περιοχής με άδειες της διοίκησης και ένα άλλο μέρος έσπευσε να διαπεραιωθή προς το Γαλαξείδι. Επίσης ο λόχος Πετυχάκη της ΕΚΚΑ που κάλυπτε το αριστερό της διάταξης της μάχης κοντά στο 51 χλμ. του δρόμου Άμφισσα - Γραβιά, διαλύθηκε με την εμφάνηση των Γερμανικών τμημάτων και εγκατέλειψε και τα πολυβόλα του τα οποία περιμάζεψε τμήμα του ΕΛΑΣ.
Και ένα ακόμη χαρακτηριστικό:
Το Δεκέμβρη 1943 ο Ταγ/ρχης Καπετζώνης του 5/42 συντ/τος ΕΚΚΑ συνέλαβε και αφώπλισε άντρες του εφ. ΕΛΑΣ της περιοχής, κατέστρεψε τις τηλεφωνικές συγκοινωνίες ΕΥΠΑΛΙΟΥ - ΠΑΛΑΙΟΞΑΡΙΟΥ και κάλεσε το λαό της περιοχής με κωδονοκρουσίες πυροβολισμούς και άλλα μέσα ``σε ιερό πόλεμο κατά ΕΑΜ - ΕΛΑΣ``. Κάνοντας υπομονή και πάλι ο ΕΛΑΣ και μη απομακρινόμενος καθόλου από την πολιτική γραμμή του ΕΑΜ περιορίστηκε απλά και μόνο στο να καλέση τη Διοίκηση του 5/42 Συντ/τος ΕΚΚΑ να αποκαταστήσει τις πολίτιμες συγκοινωνίες του στρατού του ΕΛΑΣ και να περιορίση το μένος του παραφρονήσαντος Καπετζώνη και να τιμωρήσει τους υπευθύνους των εκτρόπων. Υποσχέθηκε μα δεν το έκαμε.
Όταν τέλος οι Γερμανοί μετά την μάχη της 1ης Φλεβάρη εγκαταστάθηκαν στην Άμφισσα και τάγματα Ράλληδων άρχισαν να εμφανίζονται στην ύπαιθρο, εκδηλώθηκε ασυγκρότητα πια η προκλητικότητα των αντιδραστικών στοιχείων του 5/42 συντ/τος ΕΚΚΑ κατά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. Και όχι μονάχα αυτό μα και η φανερή και η ανοιχτη συνεργασία μερικών απ`αυτά με τον καταχτητή - στοιχεία για τα οποία αναφέρονται παραπάνω.
Τέλος η αντιαμική Πολιτική της ΕΚΚΑ και η τορπίλληση από την αντιπροσωπεία της αυτή κατά τις συνεννοήσεις που κατέληξαν στην συμφωνία της Πλάκας - κάθε προσπάθεια για Εθνική Ενότητα και δημιουργία ενιαίου απελευθερωτικού στρατού ομολογείται και από τον πολιτικό της ΕΚΚΑ Ανθ/γό Παπαγιαννόπουλο και απ`τον ταγ/ρχη του 5/42 συντ/τος Γιακουμάκη.
Χαρακτηριστικό και αποκαλυπτικό ακόμα είναι το γεγονός ότι κατά την μάχη της 16-17 Απρίλη οι αντάρτες του 5/42 ΕΚΚΑ έψαλαν του Αητού το γυιό και ότι η σημαία του 5/42 συντ/τος φέρει κεντημένο το Στέμμα. -
Σ.Δ. Γεν. Στρατηγείου 14.5.44
κ.δ.
Ο Επιτελάρχης
Ν. ΠΑΠΑΣΤΑΜΑΤΙΑΔΗΣ
Συντ/ρχης
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)