Ο Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος και η εμπλοκή των βαλκανικών χωρών: Αρχειακές πηγές από Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Αλβανία

Επιμέλεια:
Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Σπυρίδων Σφέτας
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Ηλίας Σκουλίδας
Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η δεκαετία του 1940 επαναπροσδιόρισε ριζικά το καθεστώς στα Βαλκάνια οριοθετώντας εκ νέου τόσο τις σχέσεις των βαλκανικών χωρών μεταξύ τους όσο και εκείνες με τις γειτονικές τους χώρες αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που δραστηριοποιούνταν στην περιοχή. Ουσιαστικά η Κατοχή από τις δυνάμεις του Άξονα σάρωσε τη βαλκανική χερσόνησο από βορά προς νότο μεταβάλλοντας τα ποιοτικά χαρακτηριστικά σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης. Ως εκ τούτου η κληρονομιά της υπήρξε βαριά και άφησα βαριά τη σκιά της στον Ψυχρό Πόλεμο, ιδιαίτερα στην πρώτη δεκαετία του.

Στον παρόντα τόμο δημοσιεύονται έγγραφα από τα Βουλγαρικά, Γιουγκοσλαβικά, Αλβανικά και Ρουμανικά αρχεία της περιόδου 1945-1961. Πρόκειται ουσιαστικά για την πρώτη συνθετική και συστηματική αναδίφηση στα κρατικά αρχεία των προαναφερθέντων βαλκανικών χωρών από τα οποία ανασύρθηκαν εξόχως ενδιαφέροντα έγγραφα που φωτίζουν αθέατες, έως σήμερα, όψεις της περιόδου. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «Θαλής» και για την υλοποίησή της συνεργάσθηκε μια πλειάδα ερευνητών. Παραθέτω αλφαβητικά τα ονόματα τους: Παύλος Βασιλειάδης, Μαριλένα Γκίνη, Βαγγέλης Κατσάρας, Θανάσης Λούπας, Απόστολος Πατελάκης, Ηλίας Σκουλίδας, Σπύρος Σφέτας, Κατερίνα Τσέκου, Τάσος Χατζηναστασίου. Πρόκειται κατά τεκμήριο για ορισμένους εκ των πλέον καταρτισμένων Ελλήνων βαλκανιολόγων, οι οποίοι διέθεσαν τις δυνάμεις τους στον κοινό στόχο της επιστημονικής μελέτης της περιόδου του ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου και των αρχών του Ψυχρού Πολέμου. Οι παραπάνω ερευνητές εκμεταλλεύθηκαν τη σημαντική βελτίωση στην πρόσβαση των κρατικών αρχείων της μεταπολεμικής περιόδου στα Βαλκάνια που σημειώθηκε από τις αρχές του 21ου αιώνα και αναδείχθηκαν έτσι στην πρώτη επιστημονική ομάδα που πέτυχε να προσεγγίσει τα αρχειακά τους διαθέσιμα. Είναι βέβαιο ότι το αποτέλεσμα της δουλειάς τους θα δώσει απαντήσεις σε ορισμένα ερωτήματα, πολύ περισσότερο όμως θα θέσει τους πρώτους κανόνες για τη συνέχιση και διεύρυνση του επιστημονικού διαλόγου τα προσεχή χρόνια.


Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης
Αναπληρωτής Καθηγητής
Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

http://coldwar.gr/mixailidis.pdf

ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
 Γιώργος Αντωνίου Στάθης Καλύβας

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Νίκος Μαραντζίδης

Η μελέτη του ζητήματος των πολιτικών προσφύγων αποτέλεσε τα τελευταία χρόνια ένα από τα πλέον εξελισσόμενα αντικείμενα μελέτης. Παρά το γεγονός πως για χρόνια υπήρξε ένα θέμα ταμπού, η ιστορική έρευνα έκανε σημαντικά βήματα προόδου. Ιδιαίτερο ρόλο σε αυτό έπαιξαν τα αρχειακά τεκμήρια των πρώην Λαϊκών Δημοκρατιών. Έτσι, ένας σημαντικός αριθμός ιστορικών ερευνών που βασίζονται κυρίως στα αρχεία αυτών των χωρών συνέβαλαν στην αναλυτική χαρτογράφηση του φαινομένου και στην διερεύνηση πολλών από τις μέχρι πρόσφατα άγνωστες πτυχές.

Ο όρος πολιτικός πρόσφυγας υπήρξε ασαφής και σε κάποιες περιπτώσεις παραπλανητικός. Υπό την ασαφή, λοιπόν, κατηγορία του πολιτικού πρόσφυγα, στοιβάχτηκαν τουλάχιστον πέντε διαφορετικές κατηγορίες ανθρώπων: α) τα στελέχη του κόμματος και οι εθελοντές αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, για τους οποίους θα ταίριαζε απολύτως ο όρος του πρόσφυγα, με βάση τα κριτήρια της Σύμβασης της Γενεύης, β) οι επιστρατευμένοι αντάρτες, άνδρες και γυναίκες, που είχαν την ατυχία να στρατολογηθούν δια της βίας για να πολεμήσουν στις γραμμές του ΔΣΕ και υποχρεωτικά βρέθηκαν στο «σιδηρούν παραπέτασμα», γ) οι κάτοικοι των παραμεθορίων χωριών της Βόρειας Ελλάδας που εξαναγκάστηκαν από το ΔΣΕ να εκκενώσουν τα χωριά τους και να ακολουθούσαν τους αντάρτες στην «υπερορία», δ) οι αιχμάλωτοι στρατιώτες και αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού που πήραν μαζί τους οι αντάρτες στην Αλβανία και στη συνέχεια επιβιβάστηκαν στα πλοία της «προσφυγιάς» και ε) τα χιλιάδες παιδιά του «παιδομαζώματος». Ίσως θα έπρεπε να προσθέσουμε και μια έκτη κατηγορία: τους σλαβόφωνους/ Σλαβομακεδόνες αντάρτες και άμαχους που εγκατέλειψαν τις εστίες τους με κατεύθυνση τη Γιουγκοσλαβία (ιδιαίτερα μετά τη ρήξη Τίτο Στάλιν το 1948) προκειμένου να λιποτακτήσουν από το ΔΣΕ ή να μην στρατολογηθούν σε αυτόν.

http://coldwar.gr/antoniou-kalivas.pdf

Η εικόνα του ελληνικού Eμφυλίου στον διεθνή Τύπο

επιμέλεια Νίκος Μαραντζίδης και Ελένη Πασχαλούδη

http://coldwar.gr/Matzaridis_Nikos_Eleni_Paschoulidi.pdf

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ευάνθης Χατζηβασιλείου

Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος έχει αποτελέσει ένα προνομιούχο θέμα της ελληνικής ιστοριογραφίας. Τα βιβλία και τα επιστημονικά άρθρα που ασχολούνται με διάφορες πτυχές του συγκροτούν ήδη μια γιγαντιαίων διαστάσεων βιβλιογραφία. Ωστόσο, η εικόνα δεν είναι πάντοτε ικανοποιητική. Ενώ υπάρχουν (και τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται με αυξανόμενη συχνότητα) πολλά έργα τα οποία εντάσσονται σε μια δυναμική και πολυεπίπεδη εξέταση του φαινομένου μέσα στα διεθνή του συμφραζόμενα, η κυρίαρχη εικόνα – ειδικά στο πεδίο που ονομάζεται «δημόσια ιστορία» ή δημόσιες προσλήψεις – κυριαρχείται από στερεότυπα (είτε για τον ρόλο των εσωτερικών δυνάμεων είτε, πιο συχνά, για τον περιλάλητο «ξένο δάκτυλο») και από υπερβολικά «στενού» ορίζοντα οπτικές. Η τελευταία αυτή τάση απειλεί να αποκόψει ακόμη περισσότερο την ελληνική επιστήμη από τις μεγάλες διεθνείς συζητήσεις, και να εντείνει την απομόνωση του ελληνικού δημόσιου διαλόγου.

 Ο ανά χείρας τόμος εκπροσωπεί μια απόπειρα για απεμπλοκή από τέτοιες παγίδες. Αντιμετωπίζει τον εμφύλιο πόλεμο ως ένα διεθνές γεγονός, θέτοντας στο επίκεντρο της ανάλυσης όχι μόνον την ίδια την ελληνική εσωτερική σύγκρουση, αλλά και την πρόσληψή της από τη διεθνή κοινότητα και από την εθνική κοινή γνώμη άλλων χωρών. Εάν η κατανόηση του Άλλου αποτελεί – και πάντοτε αποτελούσε – μια από τις προτεραιότητες της Ιστορίας των Διεθνών Σχέσεων, ο τόμος αυτός κάνει ένα σημαντικό βήμα στον εμπλουτισμό της ερευνητικής ατζέντας για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο: μελετά όχι μόνον την στάση «Άλλων» έναντι της εσωτερικής ελληνικής σύγκρουσης, αλλά και το πώς αυτοί οι Άλλοι είδαν τους Έλληνες του εμφυλίου πολέμου ως Άλλους ως προς τους ίδιους.