Τα Δεκεμβριανά φεύγουν, η Βάρκιζα έρχεται...

Του ΒΛΑΣΗ ΑΓΤΖΙΔΗ (*)

Ενα οδοιπορικό από το αιματοκύλισμα τον Δεκέμβρη του 1944, πριν από 68 χρόνια, στις τριμερείς συνομιλίες (ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-κυβέρνησης) και την κατάπαυση των εχθροπραξιών μεταξύ ΕΛΑΣ και Βρετανών, μέχρι τη Συμφωνία της Βάρκιζας με την «ήττα» του ΕΑΜ, και το ρόλο του Γεωργίου Παπανδρέου

Βρετανοί στρατιώτες με μυδράλιο «οχειρομένοι» στου Μακρηγιάννη

Στις 20 Ιανουαρίου του 1945 άρχισαν οι συνομιλίες ανάμεσα στον ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και στην κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου. Παράλληλα, η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ δήλωνε ότι αναγνώριζε τους θεσπισμένους κανόνες για τους αιχμαλώτους πολέμου και επέτρεπε στον Ερυθρό Σταυρό να δράσει ελεύθερα στις περιοχές που ήλεγχαν οι δυνάμεις της Αριστεράς.

Λίγες μέρες πριν, στις 11 Ιανουαρίου, είχε υπογραφεί η κατάπαυση των εχθροπραξιών μεταξύ του ΕΛΑΣ και των Βρετανών, ύστερα από σχεδόν 38 ημέρες σκληρών συγκρούσεων στην Αθήνα. Η Συνθήκη Ανακωχής -που σηματοδοτούσε επί της ουσίας την ήττα του αριστερού αντιστασιακού κινήματος- υπογράφτηκε από τους Παρτσαλίδη, Ζεύγο, Αθηνέλη και Μακρίδη ως εκπροσώπους του ΕΛΑΣ και του στρατηγού Σκόμπι από την πλευρά των βρετανικών στρατευμάτων. Η Συνθήκη προέβλεπε την απόσυρση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ βόρεια και νότια της Αθήνας. Παράλληλα καθοριζόταν και η γραμμή της νέας «αντιπαράταξης» των δυνάμεων. Στο Βορρά η γραμμή αυτή ακολουθούσε τον οδικό άξονα Ιτέα-Αμφισσα-Λαμία-Δομοκός-Φάρσαλα και νότια τη γραμμή Πύργου-Αργους. Παράλληλα, συμφωνήθηκε και η αποχώρηση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ από τη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα και τα νησιά.

Η αιματηρή αυτή σύγκρουση, αμέσως μετά την απελευθέρωση της χώρας από την τριπλή φασιστική κατοχή και ενώ ακόμα συνεχιζόταν αμείωτος ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, ανέδειξε τις νέες ισορροπίες και τις νέες σφαίρες επιρροής στη μεταπολεμική Ευρώπη.

Η ηθική σημασία

Η Ελλάδα είχε γνωρίσει μια τετράχρονη σκληρή Κατοχή από τους Γερμανούς ναζί και τους συνεργάτες τους, Ιταλούς και Βούλγαρους φασίστες. Θεωρείται ότι τόσο σκληρή συμπεριφορά κατά κατακτημένου λαού, οι ναζί επέδειξαν μόνο στην περίπτωση της Ουκρανίας. Περίπου 10% του ελληνικού λαού θα χαθεί αυτή την εποχή. Αυτό θα συμβεί, μόλις 18 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, όταν οι Ελληνες της Ανατολής έχασαν το 40%, περίπου, του πληθυσμού τους από τους Τούρκους εθνικιστές και οι διασωθέντες είχαν βρεθεί ως πρόσφυγες σε έναν άξενο τόπο, βιώνοντας έντονες αντιθέσεις με τον γηγενή πληθυσμό, ευρισκόμενοι σχεδόν σε διαρκή σύγκρουση με το πολιτικό σύστημα.

Στην Ελλάδα αναπτύχθηκε ένα γιγάντιο κίνημα αντίστασης, το οποίο ονειρεύτηκε το δημοκρατικό μετασχηματισμό της Ελλάδας. Ακόμα και το ΚΚΕ, δηλαδή η δύναμη που σε μεγάλο βαθμό κυριάρχησε σ' αυτό το αντιστασιακό κίνημα, είχε εγκαταλείψει τους στόχους περί κομμουνιστικού μετασχηματισμού και ένταξης της Ελλάδας στο σοβιετικό στρατόπεδο. Με τις Συνθήκες του Λιβάνου και της Καζέρτας είχε αποδεχτεί ως μεταπολεμικό πλαίσιο τη δημοκρατική μετεξέλιξη της Ελλάδας και την ένταξή της στο δυτικό κόσμο. Εκείνη την εποχή το ΚΚΕ ήταν απολύτως προσηλωμένο στην ιδέα του αντιφασιστικού Λαϊκού Μετώπου. Το «λαϊκοδημοκρατικό» του όραμα ελάχιστες σχέσεις είχε δομικά με τη μονοκομματική σταλινική δικτατορία που υπήρχε στη Σοβιετική Ένωση. Το ΕΑΜ νομιμοποιούσε την πολιτική αυτή του ΚΚΕ, το οποίο διεκδικούσε τη διαμόρφωση δημοκρατικών πλειοψηφιών μέσω των εκλογών. Φυσικά, η πολιτική της ηγετικής ομάδας του ΚΚΕ καθοριζόταν από τις ιδεολογικές, οργανωτικές και πολιτικές σχέσεις που είχαν εγκαθιδρυθεί στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Ο «εργατικός διεθνισμός» που εξαρχής είχε οδηγήσει σε μια άκριτη και μεταφυσική ανάδειξη της Σοβιετικής Ενωσης σε καθοδηγήτρια «μητέρα-πατρίδα», είχε παραγάγει μια απόλυτη οργανωτική εξάρτηση από την Κομμουνιστική Διεθνή (Κομιντέρν), την οποία διέλυσε ο Στάλιν το 1943. Και όταν η ΕΣΣΔ, βαθμιαία αλλά γρήγορα, κατά τη δεκαετία του '30, μετεξελίχθηκε σ' ένα περίκλειστο αυταρχικό σταλινικό κράτος, οι παλιές ιδεολογικές συνάφειες και οι οργανωτικές εξαρτήσεις θα χρησιμοποιηθούν για την εξυπηρέτηση των κυνικών κρατικών συμφερόντων. Ετσι ερμηνεύεται η παθητική στάση της ηγεσίας του ΚΚΕ κατά τα Δεκεμβριανά, όταν ξεκίνησε η σύγκρουση με τους Βρετανούς, τα ελληνικά στρατεύματα της Μέσης Ανατολής και τους δωσίλογους των ναζί, ενώ ο εφεδρικός ΕΛΑΣ ήταν μη ικανοποιητικά εξοπλισμένος. Παραγνωρίζοντας απολύτως την έγκαιρη διαπίστωση του Αρη Βελουχιώτη, ο οποίος στις 22 Σεπτεμβρίου του '43 έγραφε στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ: «Οι Αγγλοι θα επιβάλουν ένα φασιστικό καθεστώς με άλλο όνομα αν τους αφήσουμε να επικρατήσουν...».

Η χαμένη ευκαιρία

Πάντως η μεταπολεμική παρουσία τόσο της μεγάλης δημοκρατικής Αριστεράς, που είχε εκφραστεί μέσα από το ΕΑΜ, όσο και του φιλοσοβιετικού ΚΚΕ, δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης δημοκρατικής χώρας, που δεν θα ήταν ένα άβουλο προτεκτοράτο, όπου θα υπήρχε εξισορρόπηση των έξωθεν επιρροών.

Η αναζήτηση ευθυνών για τη σύγκρουση των Δεκεμβριανών, αλλά και για τα όσα ακολούθησαν και οδήγησαν στον Εμφύλιο ενάμιση χρόνο μετά, απασχολεί έως σήμερα τους ιστορικούς. Μια ενδιαφέρουσα απάντηση έδωσε ο ιστορικός Θανάσης Σφήκας στο βιβλίο του «The British Labour Government and the Greek War», όπου υποστηρίζει ότι η κύρια αιτία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου είναι η βρετανική επέμβαση. Ο ιστορικός Γιάννης Ιατρίδης παρουσιάζει ως εξής τα ενδιαφέροντα συμπεράσματα του Σφήκα: «Σύμφωνα με την άποψή του, που βασίζεται σε μια εντυπωσιακή ποικιλία κυρίως βρετανικών διπλωματικών αρχείων και ιδιωτικών συλλογών, η πολιτική των κυβερνήσεων Τσόρτσιλ και Ατλι, αντιπροσωπεύοντας μια νέα μορφή ιμπεριαλισμού, είχε στόχο να μετατρέψει την Ελλάδα σε βρετανικό προτεκτοράτο, απομακρύνοντάς την από τον έλεγχο της Μόσχας. Η στρατηγική τους συμπεριελάμβανε τη συντριβή της Αριστεράς τον Δεκέμβρη του 1944 στην Αθήνα, τη λευκή τρομοκρατία, τη νίκη της Δεξιάς στις εκλογές του 1946 και την παλινόρθωση της μοναρχίας...».

Η ελιτ της Μέσης Ανατολής

Η προσπάθεια πλήρους γεωπολιτικού ελέγχου από τον αγγλοσαξονικό παράγοντα εξέφραζε απολύτως και τα παλαιά ελληνικά αστικά στρώματα, καθώς και τις παραδοσιακές κυρίαρχες ελίτ που είχαν διαφύγει στη Μέση Ανατολή και είχαν απολέσει κάθε λαϊκό έρεισμα στην κατεχόμενη Ελλάδα. Το ποιες ήταν αυτές οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ που ταύτισαν την επιβίωση και την κυριαρχία τους με τη μετατροπή της Ελλάδας σε αγγλοσαξονικό προτεκτοράτο, περιγράφεται εξαιρετικά σε έκθεση που συνέταξε το 1947 προς τον Αμερικανό πρόεδρο Τρούμαν ο επικεφαλής της αμερικανικής αποστολής, Paul Α. Porter: «Εδώ δεν υπάρχει κράτος!

Υπάρχει μόνο μία ιεραρχία πολιτικών, ο ένας χειρότερος από τον άλλον.

Μοναδική τους έννοια, η κατάκτηση της εξουσίας... Στόχος τους είναι να χρησιμοποιήσουν την ξένη βοήθεια για τη διαιώνιση των προνομίων μιας μικρής κλίκας που έχει την έδρα της στην πλατεία Κολωνακίου...».

Ο μοιραίος Ελληνας πολιτικός που διευκόλυνε και ενθάρρυνε από τα μέσα του '44 τη βρετανική ανάμιξη στην Ελλάδα, υπήρξε ο Γεώργιος Παπανδρέου. Φαίνεται πλέον σήμερα, ότι με μια σειρά από μεθοδευμένες κινήσεις μαζί με τους Βρετανούς, έσυρε την ηγεσία του ΚΚΕ στην παγίδα μιας αναπόφευκτης και μοιραίας σύγκρουσης για την οποία ο ηγέτης του τότε Αγροτικού Κόμματος, Κώστας Γαβριηλίδης, έγραψε: «...Υπάρχουν σήμερα αρκετοί που υποστηρίζουν πως η αντίσταση του Δεκέμβρη δεν έπρεπε να γίνει και πως η καθοδήγηση του ΕΑΜικού κινήματος έπεσε στην παγίδα που της έστησε η αντίδραση. Μια τέτοια θέση είναι εσφαλμένη και επιπόλαια. Αν εξετάσουμε τα βαθύτερα αίτια της σύγκρουσης, θα δούμε πως αυτή ήταν αναπόφευκτη...».

(*) Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ σύγχρονης ιστορίας του ΑΠΘ, μαθηματικός. Μελέτησε τις ελληνικές σοβιετικές κοινότητες κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου. Βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών για τη συγγραφή της ιστορίας της ελληνικής Διασποράς στην ΕΣΣΔ. Είναι συγγραφέας βιβλίων για τον παρευξείνιο ελληνισμό, την ελληνική Διασπορά, τις διαδικασίες μετάβασης της Εγγύς Ανατολής στην εποχή των εθνών-κρατών, καθώς και για θέματα που σχετίζονται με το ιστορικό Τραύμα και τη διαχείριση της Μνήμης.

Αναδημοσίευση από http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=337134